Phạm Khiêm BBC Luân Đôn

Người ta cho rằng dị tật của Trần Anh Kiệt là do chất độc da cam gây ra

Bên đơn là khoảng 100 người Việt, những người nói họ là nạn nhân của chất diệt lá cây, đựng trong những chiếc thùng phuy màu da cam, được xịt xuống những khu rừng nơi, trong thời chiến, quân Mỹ tin rằng có Việt Cộng trú ẩn ở đó. Bên bị là 36 công ty hóa chất Mỹ, trong đó có hai công ty hiện đang hoạt động tại Việt Nam.

Thẩm phán của phiên xử sẽ là Justice Jack Weinstein, 82 tuổi, người đã từng thụ lý vụ cựu chiến binh Mỹ kiện các công ty hóa chất (CTHC) Hoa Kỳ trước đây. Trong nhiều năm, ông Weinstein đã từng nói ông không tin rằng luật sư của bên nguyên có thể chứng minh được chất độc da cam là tác nhân gây ra một số bệnh tật rõ ràng, ngoài việc gây ngứa ngoài da.

Bảy hãng, 180 triệu đô, 291.000 người

Năm 1984 sau nhiều năm tranh cãi về bằng chứng khoa học và cách thống kê bệnh tật, bảy CTHC của Mỹ đã đồng ý dàn xếp ngoài tòa một vụ kiện tập thể do các cựu binh Mỹ đệ đơn liên quan đến bệnh tật mà họ mắc phải khi tham chiến tại Việt Nam.

Những người cựu binh này cho rằng chất làm trụi lá cây, được gọi dưới tên hiệu là chất da cam, là tác nhân gây ra ung thư, dị tật trẻ sơ sinh, và một số loại bệnh khác.

Bảy công ty hóa chất này đồng ý trả 180 triệu đô la Mỹ để làm giảm đau khổ của cựu chiến binh. Cho đến năm 1997, tổng cộng có cả thảy 291.000 cựu binh nhận được tiền từ vụ bồi thường này.

Giới luật gia gọi đây là vụ thương thảo có tính lịch sử vì cả hai bên đã tìm cách tránh không đi vào tranh cãi những chủ đề mang tính phức tạp. Luật sư của bên bị cho rằng khi đồng ý biếu không 180 triệu đô la, các công ty hóa chất cùng các cựu binh coi như đồng ý rằng câu chuyện kiện tụng coi như chấm hết. Để đừng bao giờ lập lại.

Cho đến ngày 30 tháng Giêng năm 2004.

Việt Nam vào cuộc

Từ ba hồ sơ ban đầu nộp cho tòa liên bang ở quận Brooklyn, NewYork, vào ngày 30/1/2004 cho đến nay phía Việt Nam đã trao cho luật sư Mỹ đại diện cho họ khoảng 100 hồ sơ.

Theo báo Tuổi Trẻ thì số luật sư Mỹ tham gia bảo vệ thân chủ VN thời gian gần đây đã tăng gấp 2-3 lần. Những người này trích tiền túi của họ ra để nộp án phí (khoảng 2 đến 3 triệu đô la) cho vụ kiện, và họ chấp nhận nguyên tắc no win, no pay, tức phía Việt Nam chỉ trả chi phí khi thắng kiện.

Ông Nguyễn Trọng Nhân khi gặp cựu tổng thống Bill Clinton đã nhấn mạnh đến những tác hại của chất da cam

Các công ty hóa chất Hoa Kỳ đã bị cáo buộc hơn 10 tội danh. Những tội danh quan trọng có thể nêu ra ở đây là tội ác chiến tranh; tội chống lại loài người; tội diệt chủng; tội gây thương tích cho thường dân; vân vân.. Và có một tội làm cho mọi người phải nhau mày lại đôi chút, đó là tội kiếm lợi bất chính.

Phía Việt Nam cho biết họ có tới 3-4 triệu nạn nhân bị ảnh hưởng của chất độc da cam. Trong đơn kiện, các nguyên đơn từ Việt Nam không nêu số tiền đòi bồi thường. Báo Tuổi Trẻ trích lời của ông Nguyễn Trọng Nhân, phó chủ tịch Hội nạn nhân chất độc da cam Việt Nam, rằng phía VN sẽ tham khảo mức đền bù cho các cựu binh Hoa Kỳ để định mức bồi thường cho họ.

Ông Nhân nói thêm là theo đánh giá của các luật sư, các nạn nhân VN có thể đòi các công ty hóa chất Hoa Kỳ đền bù hàng tỷ đô la.

Sẽ cãi đến cùng

Trong khi đó các công ty hóa chất Hoa Kỳ nói rằng các khoa học gia chưa chứng minh được mối liên hệ giữa chất độc da cam và một số loại bệnh tật như báo chí đã nêu.

Họ nói rằng trong vụ kiện 20 năm trước đây, khi hai bên đồng ý giải quyết ngoài tòa, điều đó không có nghĩa rằng các công ty hóa chất có lỗi.

Mà đó là cách họ muốn chấm dứt tranh cãi, kiện tụng kéo dài, tốn thời gian, tốn tiền bạc cho cả hai bên.

Một phần họ làm như vậy là theo dàn xếp của thẩm phán Jack Weinstein. Ông đã thuyết phục các công ty hóa chất dùng tiền dàn xếp để chấm dứt một vụ mà theo ông có thể sẽ rất rắc rối, và mất thời gian.

Thế còn bây giờ, nếu bị kiện, và bị gán ép cho những tội ác kinh khủng, thì họ sẽ theo đuổi đến cùng để bảo vệ thanh danh của họ.

Và họ nhấn mạnh là không ai biết đến khi nào vụ kiện này mới có thể kết thúc.

Luật sư đại diện cho các công ty hóa chất như Dow Chemical, Monsanto, Hercules, và khoảng hơn chục công ty khác bị nêu tên trong hồ sơ kiện tụng nói rằng cáo buộc gây ra tội ác chiến tranh là không có căn cứ.

Họ nhấn mạnh rằng trong thời chiến Việt Nam các CTHC đã thực hiện lệnh của Bộ Quốc phòng Mỹ để chế ra chất diệt lá cây. Luật sư bên bị nói rằng nếu có cái gì đó phải đền bù cho Việt Nam, tốt hơn hết là chính phủ giữa hai nước cần phải ngồi đàm phán với nhau.

Thậm chí có luật sư còn nói rằng vụ kiện mới này “không khác vụ kiện trước, tức cũng chẳng có cơ sở gì”. Luật sư Andrew L Frey đại diện cho công ty Dow chemical, đã phát biểu trong một cuộc phỏng vấn rằng “bản chất của con người là cứ tìm cách đổ lỗi cho người khác”

Quý vị thính giả có câu chuyện nào muốn kể về chất độc da cam, hay tin là mình bị bệnh vì độc chất này, hãy gửi thư cho đài BBC theo địa chỉ [email protected]. Nhớ để lại số điện thoại để chúng tôi gọi lại.

(Tổng hợp từ The New York Times, Tuổi Trẻ, và Cnn.com)