06 Tháng 3 2007 - Cập nhật 05h57 GMT

Sao phải kiểm duyệt triển lãm nghệ thuật?

Kiểm duyệt nội dung triển lãm nghệ thuật đã và đang là vấn đề gây nhiều bức xúc trong giới nghệ sỹ tại Việt Nam. Vậy kiểm duyệt nội dung tác phẩm muốn trưng bày tại Việt Nam được giới nghệ sỹ nước ngoài đánh giá thế nào?

Ông Rirkrit Tiravanija là nghệ sỹ chuyên về nghệ thuật tạo hình đã tham gia triển lãm tác phẩm của mình tại nhiều nơi trên thế giới trong đó có Hoa Kỳ và Thái Lan cho BBC Việt Ngữ biết thêm trong cuộc phỏng vấn gần đây.

Rirkrit Tiravanija: Một trong những điểm khác biệt lớn nhất khi tổ chức một cuộc triển lãm nghệ thuật như tranh ảnh hay nghệ thuật tạo hình tại Việt Nam là tất cả vật phẩm muốn trưng bày phải được trình cơ quan quản lý văn hóa để người ta rà soát về nội dung và hình thức, sau đó là tới bước tiếp theo là kiểm duyệt. Tức là người xem sẽ không bao giờ thấy được các tác phẩm có tính phê phán hoặc đi theo hướng trái với ý của nhà chức trách Việt Nam. Các nghệ sỹ muốn triển lãm tương tự như vậy tại những nơi như Bangkok hay New York sẽ không phải đi qua các trở ngại này. Tức là họ tương đối tự do trong việc trưng bày các tác phẩm có những thông điệp mang nặng tính tư tưởng.

BBC:Xét về Thái Lan và Hoa Kỳ như ông vừa đề cập thì điều ông gọi là sự tự do trong việc thể hiện qua các tác phẩm là có giới hạn hay không? Chẳng hạn ở Thái Lan chẳng hạn thì các chủ đề đụng chạm tới Hoàng Gia có thể bị xem là điều cấm kỵ?

Rirkrit Tiravanija: Tự do ngôn luận là điều đã được qui định trong hiến pháp Hoa Kỳ, và hình thức thể hiện ngôn luận cũng khá đa dạng. Lấy ví dụ như việc đốt cờ như một hình thức bày tỏ thái độ chẳng hạn thì tất nhiên là mọi người có quyền đốt cờ bởi đó là một trong số các cách để bày tỏ quan điểm. Tức là chúng ta đã thấy một hình thái nghệ thuật xung đột với chính phủ hoặc chính sách của chính phủ. Có thể là về quyền hạn của chính phủ thì sẽ không thể cấm một nơi nào đó tổ chức triển lãm trong đó người ta đốt cờ, thế nhưng điều chính phủ có thể làm là can thiệp để ngưng cấp tiền cho nơi tổ chức triển lãm đó. Ở Thái Lan thì đúng là người dân tôn trọng và sùng kính nhà Vua cũng như tư tưởng tôn giáo như Đạo Phật chẳng hạn. Tôi nghĩ là đụng chạm tới các chủ đề như vậy thì đôi khi cũng không cần thiết. Đó là bởi đời sống thường ngày cũng đã đầy những chuyện bất công, như tham nhũng hay chính sách sai trái của chính phủ ... những điều này thực ra là các chủ đề luôn gây quan ngại và cần phải phê phán và cũng đã được giới văn nghệ sỹ thể hiện qua các tác phẩm của mình.

BBC:Ông vừa nói về tự do ngôn luận ở Hoa Kỳ. Nếu có ai đó tổ chức diễn đàn ca ngợi Osama bin Laden chẳng hạn thì có bị ngăn cấm gì hay không?

Rirkrit Tiravanija: Tôi nghĩ là tổ chức được mặc dù đó là chủ đề nhạy cảm. Kể từ sự kiện 9/11 thì chính phủ quan sát kỹ những hình thức biểu hiện như vậy. Thế nhưng tất nhiên là mọi thứ đều được không chế bởi luật. Tức là phải đưa ra thành luật. Chẳng hạn như việc tổ chức hình thức biểu hiện đó có kích động bạo lực hay không.

BBC:Ông thấy nghệ sỹ tại Việt Nam có được tự do sáng tác hay không?

Rirkrit Tiravanija: Khái niệm tự do là khái niệm chủ quan. Người ta có thể bị bỏ tù nhưng mà vẫn cảm thấy mình tự do. Tất nhiên là có những chủ đề, những hình ảnh mà các nghệ sỹ Việt Nam khó đem ra thể hiện. Thế nhưng nghệ thuật là cái đẹp và cái đẹp đó có thể được thể hiện thông qua thơ văn, nhiếp ảnh, ngôn ngữ, âm thanh, … chuyển tải các thông điệp mà thậm chí không cần phải thông qua triển lãm. Tôi thấy có các nhờ thơ tại Việt Nam dùng ngòi bút để bày tỏ quan điểm và những quan ngại trong xã hội và họ dường như họ khá được tự do trong việc thể hiện đó.