Gửi trang này cho bè bạn		Bản để in ra

Hai trong số những nhà lãnh đạo ủng hộ Con đường thứ ba

Gần đây tại Luân Đôn đã diễn ra một hội nghị tập hợp một loạt các nhà chính trị và lý thuyết gia quan tâm đến Con đường Thứ Ba (Third Way): một hướng đi của các đảng cánh tả hiện đại được những người chủ xướng tin rằng sẽ trung hòa được những ưu điểm của cả hai hệ thống tư bản và xã hội chủ nghĩa.

Tại hội nghị, tổng thống Mỹ Bill Clinton và thủ tướng Anh Tony Blair đã chủ tọa phần thảo luận về tư tưởng trung tả.

Nhưng về kết quả bầu cử thì những người ủng hộ Con đường Thứ Ba đang ở trong thế phòng thủ. Chỉ mới vài năm trước, hai ông Bill Clinton và Tony Blair còn mạnh miệng nói về một con đường mới kết hợp cả công bằng xã hội và kinh tế thị trường.

Nhưng kể từ đó, các đảng cánh hữu đã lên nắm quyền không chỉ tại Mỹ, mà cả ở Pháp, Hà Lan, Đan Mạch, Na Uy, Bồ Đào Nha.

Sáng kiến đến từ Anh

Các đảng cánh hữu cũng duy trì quyền lực tại Tây Ban Nha, Italy và Australia. Nhưng Peter Mandelson, nghị sĩ đảng Lao động Anh và là một trong những đồng minh chính trị gần gũi nhất của ông Blair, nhấn mạnh Con đường thứ ba vẫn còn hợp thời.

"Chúng tôi thuộc phe trung tả. Chúng tôi là tập hợp những người hoạt động vì các giá trị, những người muốn tạo ra cơ hội cho con người khắp hành tinh, bảo vệ con người trước những bất ổn ngày một gia tăng do toàn cầu hóa gây ra".

Theo ông Mandelson, Con đường Thứ Ba thích hợp cho tất cả, vì trọng tâm của các giá trị của nó là khao khát đảo ngược những ngăn cách toàn cầu và sự phân cách giàu nghèo mà đang để lại vết sẹo trong lương tâm của con người.

Nhưng một số thành viên cao cấp của đảng Lao động tin rằng chính phủ đảng Lao động, thay vì là chuẩn mực cho một triết lý mới, lại đang đánh mất định hướng của mình.

Phải làm sao bảo đảm được một liên minh giữa giai cấp công nhân và tầng lớp trung lưu.

Nghị sĩ van Hulten

Một trong những người nghĩ như vậy là Sir Bill Morris, từng là lãnh đạo Công đoàn ngành vận tải Anh nói trong cuộc gặp mặt của những tâm hồn tử tế tại hội nghị trung tả lần này, chẳng có ai là người của công đoàn.

"Mọi chính phủ, đặc biệt khi đã đi qua được sáu năm, tất thảy đều trệch hướng. Tôi không thật sự tin rằng anh có thể duy trì một chương trình cải cách triệt để mà lại thiếu một nền tảng hay tầm tư tưởng".

Lý thuyết và thực tế

Con đường thứ ba thực tế đem lại điều gì, dẫu rằng trên lý thuyết, nó có vẻ rất hay. Tiến sĩ Julie Smith, chuyên gia về chính trị Âu châu tại Viện nghiên cứu hoàng gia về quan hệ quốc tế, nói Con đường thứ ba không đem lại những giải pháp thật sự riêng biệt.

Bà nói rằng, nhiều biện pháp do các chính phủ trung tả đưa ra gần đây cũng chính là những điều các chính phủ trung hữu áp dụng trong quá khứ. Có sự giống nhau trong suy nghĩ của các chính trị gia xung quanh các giải pháp.

Dù chính phủ cấp tiến hay chính phủ cánh hữu có khác nhau về cách thể hiện ngôn từ, nhiều điều trên thực tế hóa ra lại giống nhau.

Michiel van Hulten, thành viên người Hà Lan của Nghị viện châu Âu tham dự hội nghị, cho rằng Con đường thứ ba không thất bại, nhưng có lẽ trở thành nạn nhân của chính thành công mà nó đạt được.

Ông nói thật ra các chính sách dân chủ xã hội trong vài thập niên qua đã vô cùng thành công trong việc tạo ra thành phần trung lưu trong các xã hội phương Tây.

Ông cho biết: "Tôi nghĩ, thách thức cho chúng tôi là làm sao bảo đảm xây dựng được một liên minh giữa giai cấp công nhân truyền thống và giai cấp trung lưu vốn là thành tựu của chúng tôi. Liên minh này có thể đảm bảo duy trì tính liên tục của công bằng xã hội và thống nhất trong xã hội".

Con đường không chỉ cho châu Âu?

Rõ ràng ý tưởng con đường thứ ba là do các chính phủ phương Tây khởi xướng. Như thế phải chăng Con đường thứ ba là một thứ xa xỉ phẩm hay thí nghiệm tồn tại trong các xã hội phương Tây mà thôi?

Với Giáo sư Anthony Giddens, lãnh đạo trường Đại học Kinh tế London và là một trong những người tổ chức hội nghị, thì câu trả lời là không. Ông nhấn mạnh nó có tính thích hợp toàn cầu với ví dụ của Trung Quốc.

Câu hỏi quan trọng cho cả thế giới là liệu đảng Cộng sản Trung Quốc có thể biến thành một đảng dân chủ xã hội?

Giáo sư Anthony Giddens

Giáo sư Giddens nói "Lấy Trung Quốc làm ví dụ. Tại đây đang có sự quan tâm đặc biệt trong vấn đề tranh luận về Con đường thứ ba. Và có lý do chính đáng cho điều này.

Một vấn đề quan trọng đối với thế giới là liệu đảng Cộng sản Trung Quốc có thể biến thành một đảng dân chủ xã hội trong một quốc gia dân chủ hơn hay không?"

Nhiều khác có vẻ tán đồng, nếu ta xét về số lượng các lãnh tụ tham dự hội nghị. Tổng thống Brazil Lula da Silva, thủ tướng Ethiopia Meles Zenawi và tổng thống Nam Phi Thabo Mbeki, cũng như nhiều lãnh đạo Trung Âu và cả thủ tướng Đức Gerhard Schroeder.

Nhưng với nhiều vấn đề khác biệt còn chưa giải quyết tại chính nước họ, thì sẽ rất ngạc nhiên nếu những lãnh đạo này có thể đồng ý về một tương lai cho Con đường thứ ba. Một tương lai mà họ có thể đem từ hội nghị về nước để thuyết phục các cử tri.

Các mô hình cũ và mới

Sự ra đời của Con đường Thứ Ba gắn liền với sự hình thành của xã hội thông tin và dịch vụ ở các nước Âu Mỹ.

Sau khi các cơ sở công nghiệp nặng dần dần nhường chỗ cho thương mại điện tử e-commerce và kinh tế dịch vụ vào thập niên 80-90 thì vai trò của các nghiệp đoàn không còn như trước.

Để tạo ra một chỗ đứng mới, các đảng trung tả châu Âu tách dần khỏi các nghiệp đoàn và tìm cách đối thoại trực tiếp với cử tri thuộc tầng lớp trung lưu ngày càng đông đảo.

Tại các nước hậu cộng sản ở Đông Âu lý thuyết Con đường Thứ Ba là một phần quan trọng trong lý luận của những đảng từng là cộng sản nhưng nay trở thành xã hội dân chủ (social democracy).

Ở những nước ngoài châu Âu như Trung Quốc và Việt Nam, lý thuyết này cũng nhận được sự quan tâm nhất định trong giới nghiên cứu dù rằng mô hình chính trị của hai nước này chưa chấp nhận xu hướng xã hội dân chủ

Các đảng cầm quyền tại Trung Quốc và Việt Nam nhận rằng truyền thống tư tưởng của họ là chủ nghĩa Lênin với lý thuyết chuyên chính vô sản, đấu tranh giai cấp và bác bỏ đa nguyên chính trị.

Trong khi đó, phe trung tả châu Âu đã bác bỏ lý thuyết chuyên chính vô sản và đấu tranh giai cấp. Họ cũng coi sinh hoạt chính trị đa nguyên với các đảng phái khác là chuyện bình thường.

Các đảng phái theo mô hình Lênin và Stalin được xây dựng trên nguyên tắc vận động quần chúng bằng các chi bộ đảng và các tổ chức, đoàn thể phụ trợ. Tính liên tục trong việc cầm quyền là ưu tiên số một của mọi chính sách.

Trái lại, các đảng chính trị hiện đại trên thế giới có mô hình khác hẳn, với hạt nhân là một số chính trị gia chuyên nghiệp làm lãnh đạo.

Họ được hỗ trợ bằng các viện nghiên cứu, tư vấn (think tanks) và hoạt động thông qua giới truyền thông để thuyết phục cử tri. Khi không cầm quyền, họ dành thời gian vào việc nghiên cứu, soạn thảo các chính sách để chuẩn bị tranh cử.