Sự huyền nhiệm của điện ảnh châu Á

Dù ca ngợi phẩm giá người võ sĩ đạo hay phản ánh đời sống hiện đại tàn nhẫn, điện ảnh châu Á đang mở ra một cuộc cách mạng điện ảnh mới đủ khả năng cạnh tranh bình đẳng với những gì tốt đẹp nhất trong phim Mỹ và châu Âu.

Nhìn lại một số phim ăn khách phương Tây năm ngoái, ta nghĩ đến hình ảnh chàng khổng lồ giận dữ trong Hulk, anh chàng cá được bố chăm bẵm kĩ trong Finding Nemo, chàng thủy thủ cơ hội trong hình dáng Johnny Depp trong phim Pirates of the Caribbean. Không ai trong số các nhân vật này đem lại cho người xem phim nhiều hi vọng. Nhưng các bộ phim chịu ảnh hưởng châu Á thì khác.

Ngọa Hổ Tàng Long của Lý An là hit trên toàn thế giới một phần bởi vì các anh hùng trong phim biết phi thân, và một phần vì các nhân vật mang đậm nét cao quý.

Click vào đây để xem bài về điện ảnh Nhật Bản

Ngày nay các nhân vật võ hiệp này đã được tích hợp với các thành tố khác để trở thành một trong những nhân vật nổi tiếng nhất của Hollywood – Neo (do Keanu Reeves thủ vai) trong bộ ba phim The Matrix. Khi ta xem người hùng bay nhảy trên tường chiến đấu chống cái ác bằng phép thần thông, ta nhận ra một sự tích hợp Đông-Tây.

Khi mà đĩa DVD dễ dàng trao đổi qua các biên giới, khán giả thế giới ngày càng biết nhiều hơn đến các tài năng châu Á.

Và càng hiểu biết, thì tất nhiên người ta sẽ cảm nhận cả niềm vui lẫn thất vọng. Tại Nhật chẳng hạn, Hayao Miyazaki là đạo diễn thuộc hàng nổi tiếng nhất. Năm ngoái ông giành Oscar phim hoạt họa hay nhất với Spirited Away. Câu chuyện phim về một cô bé mất cha mẹ và phải làm nô lệ trong một nhà tắm. Khán giả yêu thích màu sắc bộ phim và câu chuyện tuyệt vời. Nhưng ẩn đằng sau còn là nhiều điều khác.

Trả lời phỏng vấn của đài BBC, phê bình gia điện ảnh Kiichiro Yanashita, ở Tokyo, giải thích ý nghĩa bộ phim Spirited Away. Cách hiểu của ông về phim này, mà sẽ gây thất vọng cho nhiều người coi đây là phim giải trí cho trẻ em, là bộ phim thể hiện tưởng tượng của người xem lén. Yanashita giải thích nhà tắm chính là ẩn dụ cho một ổ chứa nơi mà trong lịch sử Nhật, trẻ em bị giam cầm và cướp mất danh tính của các em. Phân tích này gây sốc, đặc biệt khi áp dụng cho một phim từ một nền văn hóa mà cho mãi đến mấy năm trước còn cho phép xuất bản sách khiêu dâm trẻ em.

Bạo lực và cô độc

Đối với khách du lịch văn hóa, các bộ phim Nhật thật sự rất đen tối. Kyoshi Kurosawa được một số người xem là nhà làm phim hiện đại quan trọng nhất của Nhật. Mặc dù không liên hệ gì với đạo diễn huyền thoại Akira Kurosawa, nhưng các chủ đề trong phim ông cũng quan trọng không kém. Là người sản xuất nhiều, có năm làm đến ba bốn phim, Kurosawa lần đầu tiên được quốc tế biết tới năm 1997 với phim Cure. Mãi đến đầu năm nay, phim này mới phát hành ra nước ngoài dưới dạng đĩa DVD.

Phim The Matrix cũng lấy cảm hứng từ phim võ thuật Hồng Kông

Chuyện phim Cure theo dấu một thám tử điều tra một loạt vụ giết người mà trên ngực từng nạn nhân là một vết cứa hình chữ X. Hóa ra thủ phạm là một nhà thôi miên tự cho mình vô tội – tất cả những gì y làm chỉ là giải thoát khao khát của con người. Đó là một ý tưởng gây chóng mặt và thể hiện sự quan tâm của Kurosawa về quyền lực mà người này có đối với người kia. Nhà thôi miên, Mamiya, là người mà quyền lực mang tính mơ hồ. Quyền lực đó tạo nên các hiện tượng hay nó chỉ là sợi dây dẫn thụ động? Kẻ giết người, tệ hơn, lại còn mắc bệnh mất trí nhớ. Hắn hỏi mọi người: “Anh là ai?” Đạo diễn hỏi, với sự kinh hoàng, liệu có ai trong chúng ta biết được bản thân mình?

Bộ phim nữa của Kurosawa, Charisma ra đời năm 1999, phát triển một số chủ đề quen thuộc. Đó cũng là câu chuyện đậm tính ẩn dụ. Lần này bối cảnh đặt trong một khu rừng nơi một cây, có tên Charisma, có vẻ đầu độc mảnh đất và đe dọa sự sống toàn khu vực. Để cứu rừng, phải chặt cây. Khả năng còn lại, chặt cây, tức là giết rừng. Cái cây có thể xem là đại diện cho cá nhân và chỗ đứng anh ta trong xã hội. Đâu là sự cân bằng giữa hai khái niệm? Phim của Kurosawa suy tư về bản chất của sức ép và ý chí tự do. Cái sức ép phải chọn những lựa chọn do người khác đặt ra bị xem là xấu xa.

Nam Hàn phát triển

Nhật Bản có nền điện ảnh phát triển, trong khi đó mãi tới gần đây, Nam Hàn lại kém, tuy từng có thời hoàng kim thập niên 1960. Sau nhiều năm chịu kiểm duyệt thời thập niên 1970, điện ảnh Nam Hàn đang hồi phục và phát triển.

Các bộ phim ăn khách như Attack The Gas Station! Và Virgin Stripped Bare By Her Bachelors được người Nam Hàn ưa chuộng. Sự giúp đỡ của chính phủ, một phần qua hệ thống quota bảo đảm cho phim Nam Hàn được khuyến khích chiếu rạp, đã tạo nên ngành công nghiệp thách thức Hồng Kông với tư cách đầu tàu khu vực. Ngày nay tại Nam Hàn, gần như độc nhất vô nhị trên thế giới, phim nước nhà làm lại ăn khách hơn phim Hollywood. Phim Nam Hàn được xem khắp nơi, giành giải nhiều liên hoan lớn như Cannes và Venice.

Ngay cả công ty Dreamworks của Steven Spielberg đã vừa mua quyền làm lại phim A Tale Of Two Sisters của Nam Hàn để làm phim mới trong năm nay.

Ngày nay, dễ dàng tìm thông tin về phim châu Á trên internet. Đi tìm phim tài liệu Trung Quốc và bạn sẽ thấy Tiexi-Qu, một phim dài tận chín tiếng về các công nhân trong một nhà máy thép Trung Quốc. Tìm tên đạo diễn Trần Khải Ca và Trương Nghệ Mưu, và bạn tìm thấy các câu chuyện cảm động về thế hệ đánh mất của Trung Quốc cũng như những chuyện chinh phục thế giới. Và các fan hâm mộ có thể tìm thấy ở đâu mà Tarantino mượn phần lớn cốt truyện cho phim Kill Bill. Hồi năm 1973, một phim samurai được làm, trong đó một cô gái sau khi bị hãm hiếp đã thực hiện cuộc trả thù. Bạn nghe có quen quen không? Tựa bộ phim Nhật đó là Shurayuki Hime, dịch sang tiếng Anh là ‘Lady Snowblood”. Nhưng vẫn còn đó tin mừng là điện ảnh châu Á vẫn còn rất nhiều điều còn chờ được khám phá.

............................................................................................

Chương trình Masterpience của BBC World Service thực hiện bốn chương trình radio về điện ảnh Nhật, Trung Quốc, Nam Hàn và Hồng Kông, phát trong tháng Hai, 2004.

Click vào đây để nghe chương trình chuyển thể của ban Việt ngữ nói về điện ảnh Nhật Bản.