Điện Biên Phủ là sự kiện quan trọng bậc nhất trong lịch sử Việt Nam hiện đại

Tướng Nguyễn Chuông, sinh năm 1926, nay đã nghỉ hưu, từng là tiểu đoàn trưởng trong trận Điện Biên và sau này lên tới chức sư đoàn trưởng.

Ông cho Ban Việt Ngữ BBC biết rằng 'không chỉ mỗi Trung Quốc, mà cả Liên Xô cũng giúp đỡ', nhưng quân đội Việt Nam là lực lượng tác chiến, và nhân dân lo việc hậu cần như đóng góp gạo nước.

Toàn bộ bài nói chuyện với tướng Nguyễn Chuông được phát đi vào buổi 21:30-22:00 giờ Việt Nam ngày 20/03/2004 trên làn sóng AM1503 và SW25, 41, 49 mét.

Lễ kỷ niệm và các tranh luận

Ngày 13-3, tại Việt Nam chính thức tổ chức lễ kỷ niệm đánh dấu ngày bắt đầu bao vây Điện Biên Phủ năm 1954.

Từ đây cho đến tháng Năm, sẽ có thêm nhiều hoạt động chào mừng 50 năm sự kiện được xem là quan trọng bậc nhất trong lịch sử Việt Nam hiện đại.

Phía Trung Quốc nay có vẻ muốn nhắc lại hoặc nhấn mạnh đến vai trò của họ trong chiến thắng Điện Biên.

Khi được hỏi, sau 50 năm nhìn lại, thì còn vấn đề gì liên quan đến Điện Biên Phủ mà vẫn còn chờ được nghiên cứu thêm, ông Dương Trung Quốc, tổng thư ký Hội Khoa học Lịch sử Việt Nam cho biết:

"Sau 50 năm, tôi nghĩ đối với trận Điện Biên Phủ, đã tương đối rõ nét các diễn biến. Có lẽ ở thời điểm này, ở Việt Nam có hai vấn đề đặt ra: Một là xem tinh thần, ý nghĩa chiến thắng 50 năm trước sẽ được vận dụng thế nào trong đời sống hiện tại. Thứ hai, đó là một hình thức tưởng niệm."

"Về các vấn đề cụ thể, có lẽ đó là cơ hội để các nhà sử học và nhân chứng sự kiện nhìn lại toàn bộ các diễn biến cũng như một vài chi tiết nhỏ thôi."

Nếu như Việt Nam xem Điện Biên Phủ đã là vấn đề được giải quyết xong và là một cột mốc để huy động tinh thần nhân dân nhìn về tương lai, thì đối với nhiều nhà nghiên cứu nước ngoài, một số câu hỏi về quá khứ vẫn chờ được trả lời.

Một trong những vấn đề then chốt được quan tâm là mức độ giúp đỡ mà Trung Quốc dành cho Việt Nam trong cuộc chiến chống Pháp.

Các nghiên cứu nói gì?

Năm 1950, Bắc Kinh thành lập nhóm cố vấn quân sự, gồm 79 chuyên gia, và gửi họ sang Việt Nam.

Trong bài viết đăng trên Tạp chí nghiên cứu Đông Nam Á (ĐH Quốc gia Singapore) số tháng Mười 2003, Christopher Goscha, giáo sư đại học Lyon II, cho hay các cố vấn Trung Quốc đều có mặt trong tất cả các trận đánh lớn ở miền bắc Việt Nam, ngoại trừ trận Hòa Bình năm 1952.

Trung Quốc giúp không nhiều như họ nghĩ   Tướng Nguyễn Chuông

Mức độ tác động của nhóm cố vấn cũng như số liệu về viện trợ vũ khí của Trung Quốc đưa sang Việt Nam đã là chủ đề gây tranh cãi giữa các nhà sử học hai nước trong mấy năm gần đây.

Phía Trung Quốc đã cho công bố nhiều tư liệu nhấn mạnh sự chuyển giao chiến lược và chiến thuật từ Trung Quốc, còn phía Việt Nam lại nhấn mạnh vào vai trò chủ động của người Việt Nam.

Ông Dương Trung Quốc nói: "Có một xu hướng của một số nhà sử học Trung Quốc đánh giá vai trò của Trung Quốc đối với chiến trường Đông Dương nói chung, và cùng với nó là Điện Biên Phủ và hội nghị Geneva."

"Việt Nam cũng khẳng định đóng góp của Trung Quốc, Liên Xô và một số nước nhưng xác định rõ kết quả trước hết là nhờ tinh thần tự chủ và lựa chọn cách đánh của phía Việt Nam. Đồng thời không quên đóng góp về mặt viện trợ vật chất và cố vấn của Trung Quốc."

Pierre Journoud, là nghiên cứu gia thuộc trung tâm nghiên cứu lịch sử Bộ quốc phòng Pháp cho hay tháng Tư tới đây, sẽ có một hội thảo tại Trung Quốc tập trung cho chủ đề này:

"Ví dụ về sự đóng góp của Trung Quốc. Đó là một câu hỏi rất quan trọng trong thảo luận của chúng tôi xoay quanh trợ giúp quân sự của Đảng Cộng sản Trung Quốc. Dự kiến sau cuộc hội thảo tại Hà Nội tổ chức tháng Tư tới đây, cũng sẽ có thêm một hội thảo tại Trịnh Châu, với mục đích cụ thể là bàn về sự giúp đỡ mà Trung Quốc dành cho Việt Nam."

Bắt đầu từ mối quan hệ giữa hai nước cộng sản anh em năm 1950 để rồi mâu thuẫn trong thập niên 1970, quan hệ Việt-Trung chỉ mới bình thường hóa vào đầu thập niên 1990.

Và ngay cả trong thời gian hợp tác chống Pháp, quan hệ giữa ban cố vấn Trung Quốc và Việt Nam cũng đã có những trục trặc.

Chẳng hạn, tướng Trần Canh (Chen Geng) là cố vấn quân sự tại Việt Nam trong năm 1950 và sau này trở thành thứ trưởng quốc phòng Trung Quốc. Trong quyển nhật ký của mình (xuất bản 1984), Trần Canh có nhiều lời chỉ trích đối với ông Võ Nguyên Giáp.

Những chi tiết như vậy cho thấy sự tế nhị trong việc nhìn nhận các yếu tố dẫn đến thắng lợi Điện Biên Phủ. Và có lẽ người ta sẽ còn cần chờ đợi thêm tư liệu công bố từ nhiều phía để có thể cho rằng những vấn đề lịch sử về Điện Biên Phủ đã được trả lời rốt ráo.

Tầm vóc và sự kiện

Ngày 13-3 năm 1954, đại đoàn 312 của Việt Minh tấn công cứ điểm Him Lam, mở màn chiến dịch Điên Biên Phủ kéo dài 55 ngày đêm.

Chiến thắng tại Điện Biên Phủ đánh dấu sự chấm dứt gần 100 năm Việt Nam là thuộc địa của Pháp, đồng thời cũng báo hiệu sự kết thúc của đế chế Pháp trên phạm vi thế giới.

Hai năm sau, 1956, Tunisia và Marốc giành độc lập từ tay Pháp, trong lúc Paris sa lầy trong chiến tranh ở Algeria.

Có người đã so sánh trận Điên Biên Phủ có tầm quan trọng như chiến thắng của người Nhật trước quân Nga vào năm 1905 hoặc không kém gì trận Stalingrad trong Thế chiến Hai.

Trong bối cảnh đó, có thể nói lễ kỷ niệm 50 năm Điện Biên Phủ, chính thức khai mạc vào ngày 13-3 vừa qua, là dịp kỷ niệm lớn nhất trong năm nay tại Việt Nam.