Lê Hải Biên tập viên Ban Việt Ngữ đài BBC

Mầu sắc diễn tả cả dòng suy nghĩ của người nghệ sĩ

Thực vậy, thế hệ họa sĩ trẻ của đầu thế kỷ 20 đã lấy tranh của Cézanne làm nguồn hứng khởi để sáng tạo, như một bức họa của Maurice Denis (Homage to Cézanne) đã đặt bức tĩnh vật của ông vào tâm điểm để ngợi ca.

Tranh của Cézanne hội đủ 3 nhóm chính: tĩnh vật, phong cảnh, và chân dung, mà nhiều phân tích gia cho rằng đã đặt ra hệ tư tưởng mới cho người vẽ tranh.

Vớ Cézanne, màu sắc trong hội họa không chỉ được dùng để diễn tả lại thiên nhiên, mà còn hơn vậy, để thể hiện thiên nhiên đó với đầy đủ những cảm xúc mà nó mang lại, mà ông coi như vậy mới là tự nhiên.

Trong hàng chục bức chân dung tự họa của Cézanne, người ta không chỉ nhìn thấy các khối màu tạo ra một hình ảnh giống như người mẫu, phác họa những nét mặt thể hiện trạng thái tâm lý, mà những mảng màu biểu trưng khi đặt cạnh nhau sẽ khiến người xem khi nhìn lâu sẽ cảm nhận được dòng suy nghĩ của người nghệ sĩ.

Cézanne vẽ cả chân dung, phong cảnh, lẫn tĩnh vật

Cái khác mà Cézanne đã tìm hiểu và truyền đạt lại cho hội họa chính là lối nhìn khác về vật thể, vì như ông đã giải thích với Émile Bernard rằng vẽ tranh tức là "đọc thiên nhiên qua cái nhìn lột bỏ vẻ bên ngoài, xếp các màu sắc bằng những nét cọ nối tiếp nheu theo nguyên lý hòa hợp (harmony)".

Chuyên gia Steven Platzman cho rằng Cézanne đã đặt lại hoàn toàn mới lối thể hiện cấu trúc vật chất lên trên mặt phẳng hội họa, và đây chính là lý do tại sao người ta cho rằng Cézanne đã làm cách mạng trong hội họa.

Nhìn tranh của Cézanne, người xem không còn nhìn thấy sắc độ sáng - tối theo cách nhìn thông thường của tranh cổ điển.

Thay vì tối tức là thêm màu đậm, và sáng tức là thêm màu nhạt, thì ở đây tối là màu có tông tối và sáng là màu có tông sáng.

Khi đó sáng có thể là vàng đặt cạnh tối là đỏ, là xanh, tạo cho người xem một cảm nhận mới về vật mẫu, như là vừa khám phá ra một thế giới mới qua lăng kính hội họa vậy.

Vì màu sắc không chỉ đơn thuần là ánh sáng ở dạng vật chất, mà còn là hình thức diễn cảm của tâm lý, mà không ít chuyên gia, như Maurice Denis, xếp Cézanne vào trường phái Symbolism - tạm gọi là Biểu trưng, vốn là hệ tư tưởng đang phổ biến trong giới thơ văn thời bấy giờ.

Với các phát kiến mang tính nền tảng, thời đại, thậm chí Cézanne còn được không ít chuyến gia hội họa xếp vào nhóm Hậu Ấn Tượng, tức là trường phái hội họa đã qua khỏi cuộc cách mạng, chuyển từ cổ điển sang con đường mới như hội họa đương đại đang đi.

Tham khảo:

Steven Platzman 2001, Cézanne - the seft portraits, Thames & Hudson, London

Hajio Duchting 1994, Cézanne, Taschen, Koln