Ông Hồ Chí Minh và thời kì ở Anh

Thời gian ông Hồ Chí Minh có mặt ở Anh, khoảng 1913-1914, là một trong những giai đoạn ít được biết đến và ghi chép nhất trong cuộc đời ông.

Trong số vài chi tiết đã được xác quyết, người ta biết rằng ông từng làm việc cho hai khách sạn ở Luân Đôn.

Trên tường ngày trước là khách sạn Carlton, khách du lịch bây giờ có thể thấy một tấm biển nhỏ màu xanh ghi nhận thời gian ông làm phụ bếp.

Nơi còn lại, ít tư liệu và cũng không có biển ghi lại là Drayton Court Hotel – tuy rằng đây là nơi đầu tiên mà ông Hồ Chí Minh tìm thấy công việc ổn định khi đến Luân Đôn.

Đó là năm 1914. Và 90 năm sau, chúng tôi quay lại nơi này để xem cảnh vật giờ đây ra sao và nói chuyện với ông chủ quán Theofilos Hatzigiannidis.

Tuy vẫn giữ tên, nhưng Drayton Court Hotel ngày nay thực ra là một quán bia (pub). Một số thứ như quầy rượu, lò sưởi trông vẫn còn dáng dấp 90 năm trước, nhưng các thứ khác đều là đồ mới.

Nguyễn Tất Thành ở Luân Đôn

Rất ít tài liệu ghi lại thời gian này. Dù vậy, có ít nhất hai tấm bưu thiếp ông Hồ Chí Minh gửi cho cụ Phan Chu Trinh ở Paris, gửi đi từ địa chỉ ở London để xác nhận ông quả thật đã có ở London năm 1913-1914.

Những năm ở Anh là thời kì ít được ghi chép nhất trong đời ông Hồ. Những thông tin về hoạt động của ông tại đây được trích theo tự thuật của ông – qua tập sách ký tên Trần Dân Tiên xuất bản nhiều năm về sau ở Việt Nam.

Theo nhà nghiên cứu lịch sử Lê Mạnh Hùng, hiện ở London, một số chi tiết trong quyển của Trần Dân Tiên có lẽ không thật chính xác.

Một số sử gia khác cũng nói không có đủ tư liệu quanh chi tiết này.

Trả lời phỏng vấn của đài BBC, tác giả của quyển sách "Hồ Chí Minh: A Life" (2000), William Duiker, nói:

“Liên quan chi tiết Escoffier, tôi đã gửi nhiều câu hỏi cho các khách sạn, và hoặc không nhận hồi âm hoặc được bảo là giấy tờ thời kì đó không còn nữa. Bản thân Escoffier không thấy nhắc đến ông Hồ Chí Minh trong tự thuật của ông ta. Nên tôi không thể xác nhận chi tiết này.”

Ông Lê Mạnh Hùng cho biết thêm: “Trong những điều ông Hồ mô tả khi làm ở London, cho thấy tuy rằng sống ở London, nhưng có lẽ ông cũng không thông thuộc nơi này lắm.”

“Chẳng hạn, ông nói mình ở chỗ làm thì hay đi bộ đến Hyde Park để ăn trưa. Nhưng khoảng cách từ khách sạn Carlton đến Hyde Park khá xa, khó có thể trong thời gian nghỉ ăn trưa lại đi bộ đến đó được.”

Sứ mệnh ở Anh?

Trong một thư gửi cụ Phan Chu Trinh, ông Hồ Chí Minh cho biết mình ở London học tiếng Anh và nghiên cứu tình hình quốc tế.

Với vị thế quan trọng của đế quốc Anh thời ấy, có thể đó là lý do khiến ông Hồ Chí Minh đến Anh để tìm hiểu?

Cuối hè 1914, Phan Chu Trinh và luật sư Phan Văn Trường bị chính quyền Pháp bắt giữ vì nghi liên lạc với điệp viên Đức.

Mặc dù sau đó họ được thả vì thiếu bằng chứng, nhưng khi lục soát căn hộ của họ ở Paris, người Pháp phát hiện những thư từ của một người Việt tên N. Tat Thanh sống ở 8 Stephen Street, Tottenham Court Road, London.

Trong quyển sách về Hồ Chí Minh xuất bản năm 2000, William Duiker ghi như sau:

“Trong tiến trình điều tra, cảnh sát cũng phát hiện là trong một lá thư gửi Phan Chu Trinh (nguyên bản lá thư này hiện không còn), Tất Thành than phiền về điều kiện sống ở Đông Dương và hứa trong tương lai, anh sẽ thực hiện công việc của Phan Chu Trinh.”

“Theo yêu cầu của sứ quán Pháp ở London, cảnh sát Anh tiến hành theo dõi, nhưng không tìm được ai với cái tên đó tại địa chỉ trên. Họ có tìm ra hai anh em, tên Tất Thành và Joseph Thành, ở một địa chỉ khác. Nhưng đó là những sinh viên ngành kĩ sư mới vừa ra đi để theo học tại Bedford, và có vẻ không liên quan hoạt động chính trị.”

Nhân vật ‘Tất Thành’ trong câu chuyện này có phải là ông Hồ Chí Minh hay không thì hiện vẫn nhận các kết luận khác nhau từ nhiều sử gia.

Các quyển sách xuất bản ở Việt Nam cho biết thời kì ở Anh, ông Hồ Chí Minh có tham gia công đoàn lao động hải ngoại, và cùng công nhân Anh biểu tình bên bờ sông Thames.

Sử gia William Duiker nói thời kì ở Anh là đoạn đời ít được ghi chép về ông Hồ Chí Minh:

“Đây là thời kì ít rõ ràng trong cuộc đời ông Hồ Chí Minh và một số người nói ông ấy không thật sự sống ở Anh lúc đó mà chỉ viếng thăm trong thời gian ngắn ngủi."

"Tôi thì có khuynh hướng tin là quả thật ông đã sống ở Anh trong vài năm và đến Pháp khoảng tháng 12-1917. Nhưng hiện tại thì tôi chưa có đủ bằng chứng xác quyết.”

Như vậy, chưa rõ thời gian ông Hồ Chí Minh ở Anh có tác động thế nào đến tư tưởng chính trị của ông về sau.

Nhưng điều chắc chắn là ông đã có dịp trải nghiệm cảnh làm thuê của nhiều người nhập cư khi đó. Cuộc sống như vậy thậm chí đến giờ vẫn còn khá phổ biến với nhiều người châu Á ở Luân Đôn.