Cézanne và dòng tranh hiện đại

Nhiều chuyên gia và họa sĩ cho rằng Paul Cézanne đã đặt nền móng cho cả dòng hội họa hiện đại, như Henri Matisse đã tóm gọn trong câu nói ví von: "Cézanne là cha của chúng tôi".

Thực vậy, thế hệ họa sĩ trẻ của đầu thế kỷ 20 đã lấy tranh của Cézanne làm nguồn hứng khởi để sáng tạo, như một bức họa của Maurice Denis (Homage to Cézanne) đã đặt bức tĩnh vật của ông vào tâm điểm để ngợi ca.

Tranh của Cézanne hội đủ 3 nhóm chính: tĩnh vật, phong cảnh, và chân dung, mà nhiều phân tích gia cho rằng đã đặt ra hệ tư tưởng mới cho người vẽ tranh.

Vớ Cézanne, màu sắc trong hội họa không chỉ được dùng để diễn tả lại thiên nhiên, mà còn hơn vậy, để thể hiện thiên nhiên đó với đầy đủ những cảm xúc mà nó mang lại, mà ông coi như vậy mới là tự nhiên.

Trong hàng chục bức chân dung tự họa của Cézanne, người ta không chỉ nhìn thấy các khối màu tạo ra một hình ảnh giống như người mẫu, phác họa những nét mặt thể hiện trạng thái tâm lý, mà những mảng màu biểu trưng khi đặt cạnh nhau sẽ khiến người xem khi nhìn lâu sẽ cảm nhận được dòng suy nghĩ của người nghệ sĩ.

Cái khác mà Cézanne đã tìm hiểu và truyền đạt lại cho hội họa chính là lối nhìn khác về vật thể, vì như ông đã giải thích với Émile Bernard rằng vẽ tranh tức là "đọc thiên nhiên qua cái nhìn lột bỏ vẻ bên ngoài, xếp các màu sắc bằng những nét cọ nối tiếp nheu theo nguyên lý hòa hợp (harmony)".

Chuyên gia Steven Platzman cho rằng Cézanne đã đặt lại hoàn toàn mới lối thể hiện cấu trúc vật chất lên trên mặt phẳng hội họa, và đây chính là lý do tại sao người ta cho rằng Cézanne đã làm cách mạng trong hội họa.

Nhìn tranh của Cézanne, người xem không còn nhìn thấy sắc độ sáng - tối theo cách nhìn thông thường của tranh cổ điển.

Thay vì tối tức là thêm màu đậm, và sáng tức là thêm màu nhạt, thì ở đây tối là màu có tông tối và sáng là màu có tông sáng.

Khi đó sáng có thể là vàng đặt cạnh tối là đỏ, là xanh, tạo cho người xem một cảm nhận mới về vật mẫu, như là vừa khám phá ra một thế giới mới qua lăng kính hội họa vậy.

Những tìm tòi và thể hiện của Cézanne bộc lộ có lẽ rõ nét nhất qua một loạt tranh vẽ đỉnh núi Sainte-Victoire, thực hiện trong nhiều thời điểm khác nhau, trong 3 thập niên 1880-1900.

Vì màu sắc không chỉ đơn thuần là ánh sáng ở dạng vật chất, mà còn là hình thức diễn cảm của tâm lý, mà không ít chuyên gia, như Maurice Denis, xếp Cézanne vào trường phái Symbolism - tạm gọi là Biểu trưng, vốn là hệ tư tưởng đang phổ biến trong giới thơ văn thời bấy giờ.

Với các phát kiến mang tính nền tảng, thời đại, thậm chí Cézanne còn được không ít chuyến gia hội họa xếp vào nhóm Hậu Ấn Tượng, tức là trường phái hội họa đã qua khỏi cuộc cách mạng, chuyển từ cổ điển sang con đường mới như hội họa đương đại đang đi.

Tham khảo:

Steven Platzman 2001, Cézanne - the seft portraits, Thames & Hudson, London

Hajio Duchting 1994, Cézanne, Taschen, Koln