17 Tháng 7 2004 - Cập nhật 13h17 GMT

Lê Hải
Tóm lược từ tài liệu của GS Józef Kukulka

Diễn biến hội nghị Geneva

Với giáo sư Józef Kukulka từ Đại học tổng hợp Warszawa, hội nghị Geneva là sự kiện tạo ra biến chuyển lớn trong thế ngoại giao giữa các cường quốc, sau một loạt các lục đục của thời hậu Thế chiến thứ hai.

Cuộc chiến Đông Dương

Tâm điểm để thế giới gỡ nút mâu thuẫn chính là cuộc chiến Đông Dương, đã kéo dài suốt 8 năm, từ cuối 1946, mà phe Việt Minh, hay nói đúng hơn là dân tộc Việt Nam được số đông dư luận quốc tế ủng hộ, không chỉ từ phe tả, mà cả nhà thờ hay đoàn thanh niên, phụ nữ, công đoàn, trí thức...

Các nước Xã hội chủ nghĩa đã công nhận và giúp đỡ cho Việt Nam dân chủ cộng hòa của Hồ Chí Minh, trong lúc các lực lượng kháng chiến ở Lào và Campuchia không chỉ gây thêm khó khăn cho Pháp mà còn liên kết lại với Việt Minh.

Năm 1949, Paris ký thỏa ước với Bảo Đại và các nhân vật đại diện cho Lào cùng Campuchia, rồi đệ đơn xin Liên Hiệp Quốc công nhận "chính phủ Việt Nam" này, trong lúc Liên Xô bác bỏ và nộp đơn cho Việt Nam dân chủ cộng hòa.

Về phía Hoa Kỳ, sau cuộc chiến Triều Tiên, họ tăng thêm viện trợ quân sự cho Pháp, đồng thời hậu thuẫn chính quyền Sài Gòn trong nghị quyết rút tên khỏi Liên hiệp Pháp (17.X.1953).

Giải quyết chuyện Đông Dương

Đầu năm 1954 Liên Xô đề nghị nên giải quyết vấn đề Đông Dương.

Khi đó là tại hội nghị Berlin, do ngoại trưởng Bidault không muốn về tay không nên 4 ngoại trưởng đồng ý sẽ bàn chuyện Đông Dương ở Geneva, có Trung Quốc tham gia.

Sau điểm khởi đầu này, thủ tướng Nehru kêu gọi hai bên ngưng chiến, nhưng lực lượng đặc biệt của Pháp với 500 cố vấn Mỹ vẫn muốn thực hiện kế hoạch Navarve, để rồi bị bất ngờ khi phải hứng chịu pháo kích của Việt Minh, kéo theo bước leo thang của Hoa Kỳ trong giúp đỡ về máy bay vận tải và ném bom.

Để vận động dư luận và thượng viên, tổng thống Einsenhower tuyên truyền chủ thuyết Domino, mà theo đó Dulles thậm chí còn ngỏ lời với Bidault về khả năng dùng bom nguyên tử ở Điện Biên Phủ.

Tuy nhiên, không chỉ các nước Xã hội chủ nghĩa, mà ngay cả các nước trung lập cũng muốn hội nghị Geneva khai mạc đúng hạn, chính phủ Ấn độ phản đối Hoa Kỳ có chính sách "quốc tế hóa" mâu thuẫn.

Bàn chuyện Triều Tiên

Và thế là hội nghị Geneva được tổ chức từ 26.IV đến 21.VII, với nghị trình khởi đầu là chuyện Triều Tiên, sau đó mới đến Việt Nam: ngày 8.V - đúng một ngày sau chiến thắng Điện Biên Phủ.

Ngày 10.V phó thủ tướng Phạm Văn Đồng đưa ra quan điểm của Việt Nam dân chủ cộng hòa, đòi Pháp công nhận quyền độc lập và tự chủ của Việt Nam, nhưng cũng xác nhận sẵn sàng gia nhập Liên hiệp Pháp, được Liên Xô và Trung Quốc hoàn toàn ủng hộ.

Theo ghi nhận của giáo sư Józef Kukulka, thì hội đàm thực sự chỉ bắt đầu từ 18.VI, khi phái đoàn Pháp có thủ tướng mới và ngoại trưởng Pierre Mendès-France, mà cụ thể là có tiến triển rõ rệt là từ khi Mendès-France trực tiếp đàm phán với Phạm Văn Đồng và Chu Ân Lai.

Nút thắt cuối cùng là thành viên của hội đồng kiểm soát, mà trong những ngày cuối người ta cũng thỏa thuận được với nhau là chọn Ấn Độ, Canada, và Ba Lan.

Hội nghị Paris

Chỉ còn một mâu thuẫn mà khi đó có thể là khá nhỏ, là Hoa Kỳ không ký tuyên cáo chung, chỉ xác nhận là có ghi nhận văn bản này, trừ điểm số 13, tương tự như thủ tướng của chính phủ miền nam Việt Nam Ngô Đình Diệm, để rồi giới sử học sẽ còn tiếp tục phải theo dõi thêm một cuộc chiến khác kéo dài có đến 20 năm, dẫn đến một cuộc hội đàm khác cũng đi vào lịch sử ngoại giao thế giới: Hội nghị Paris.

Tham khảo:

Jósef Kukulka 2003, Historia Wspolczesna Stosunkow Miedzynarodowych 1945-2000, Scholar IV wydanie.

Ý kiến
Xin mời quí vị thính giả có quan tâm cùng bàn luận thêm trong trang Ý Kiến, hoặc đọc thêm các thông tin liên quan từ trang Tạp Chí.