27 Tháng 7 2004 - Cập nhật 10h13 GMT

Lê Hải
Biên tập viên Ban Việt Ngữ đài BBC

Sau cách mạng giai cấp

Anthony Giddens là một trong số những học giả nổi tiếng ở Anh tiếp nối hệ tư tưởng của triết học Mác, giải thích những hiện tượng xã hội mới mà Mác chưa đề cập.

Các lý luận khoa học của một người từng giữ vị trí lãnh đạo của Trường kinh tế và chính trị London - LSE chắc chắn sẽ tạo thêm một cách nhìn mới cho những ý kiến đang tham gia tranh luận trên trang Diễn Đàn của Ban Việt Ngữ đài BBC.

Trong quyển số 2 của bộ sách 3 tập liên tục được tái bản từ năm 1985 đến nay, Giddens tập trung vào phân tích 2 vấn đề: kiểm soát thông tin và tập trung quân sự, là mảng mà giới biện chứng duy vật lịch sử vẫn thường bỏ qua.

Theo ông, lý thuyết Mác chỉ mới giải quyết được qui luật vận hành của chủ nghĩa tư bản khi đề ra khái niệm thời kỳ quá độ xã hội chủ nghĩa.

Đấu tranh giai cấp đã thắng

Anthony Giddens xác nhận là xã hội hiện đại thời nay không còn phân chia giai cấp như các xã hội cổ truyền trước đây nữa, và thuyết đấu tranh giai cấp của Mác đã được chứng minh và giải quyết xong.

Tuy nhiên với Giddens, chủ nghĩa tư bản chỉ là một trong ba chất liệu cơ bản hình thành nên thế giới hiện đại, vì còn 2 phạm trù khác là hệ thống công nghiệp, và hệ thống quốc gia dân tộc.

Hệ thống công nghiệp ở đây được hiểu như là quá trình luân chuyển tư bản trong hệ thống đa quốc gia hay trào lưu toàn cầu hóa.

Hệ thống quốc gia dân tộc là chuyển thể mang tính quốc tế, lấy cơ sở từ nền ngoại giao hiện đại, có động lực từ quá trình chuyên chế hóa các biện pháp trấn áp, biểu hiện qua sự chuyển đổi t ừ quan ải thành đường biên phân định.

Quốc gia dân tộc

Theo Giddens, quốc gia dân tộc không thể xuất hiện đơn lẻ, dù có động lực từ chính những biến đổi bên trong, mà phải đồng thời với định chế quốc tế về một hệ thống các quốc gia dân tộc.

Theo đó, những ý tưởng cơ bản từ hội nghị Versailles sau Đệ nhất thế chiến đã tạo tiền đề cho một hệ thống như vậy, phần nhiều phát triển từ những phác thảo của Wilson: chỉ trích hệ tư tưởng về cân bằng quyền lực và đề cao quan niệm về công dân là thành viên của cộng đồng toàn cầu của các quốc gia dân tộc.

Trong hệ thống quốc tế mới này, chính sách Truman 1947 tạo ra 2 cực và một loạt các khối liên kết khác nhau, từ thành viên, đồng minh, cho đến độc lập hay lệ thuộc.

Quá độ qua chuyên chế

Anthony Giddens dùng khái niệm quá độ qua quốc gia chuyên chế để giải thích quá trình phát triển lịch sử từ quốc gia truyền thống sang quốc gia dân tộc của thời hiện đại.

Tuy vậy, cũng như ông đã nói rõ ngay từ phần mở đầu của quyển sách, mô hình này chỉ áp dụng, hay - như ý của các chương bên trong là - bắt đầu từ vùng địa lý chính trị châu Âu.

Giddens xếp các nước thuộc địa ở châu Phi và châu Á vào vị trí bờ rìa của hệ thống quốc tế mà phương Tây đã thiết lập, vì theo ông ở đó hầu như không có quá trình nội vận động mà chủ yếu là ngoại nhập các mô hình hành chính có sẵn.

Dù chưa giải thích tiếp lịch sử thế giới sau ngày cực cộng sản trong quan hệ lưỡng cực bị tan rã, nhưng dường như với Giddens, đó chỉ là diễn tiến của chính sách Truman, tức chỉ là một vận động nhỏ bên trong phạm trù phát triển của hệ thống quốc gia dân tộc mà thôi.

Việt Nam

Như vậy, khi áp dụng lập luận của Giddens cho tình hình Việt Nam, có thể lý giải được tại sao hiện người ta ít nhắc đến chủ nghĩa Mác mà đang bàn nhiều đến phát triển kinh tế và bản sắc dân tộc - chính là thuộc vào hai phạm trù mà Giddens cho rằng đang cùng với chủ nghĩa Mác tạo thành động lực phát triển cho thế giới.

Tham khảo:

Anthony Giddens 1985, The Nation-State and Violence, Cambridge: Polity Press, Berkeley: University of California Press.

............................................................................................................................

Chi, TP. HCM
Theo Anthony Giddens, “xã hội hiện đại thời nay không còn phân chia giai cấp như các xã hội cổ truyền trước đấy nữa, và thuyết đấu tranh giai cấp của Mác đã được chứng minh và giải quyết xong”. Tôi không đồng tình với nhận xét này. Trước hết chúng ta nhận thấy trong thuyết đấu tranh giai cấp của Mác thì bằng con đường bạo động lật đổ, giai cấp vô sản sẽ dùng sự thống trị của mình để từng bước một đọat lấy tư sản trong tay giai cấp tư sản, để tập trung tất cả công cụ sản xuất vào trong tay nhà nước. Điều này có nghĩa giai cấp vô sản dùng bạo lực tiêu diệt những quan hệ sản xuất cũ (quan hệ sản xuất tư bản chủ nghĩa), thì đồng thời với việc tiêu diệt những quan hệ sản xuất ấy, nó cũng tiêu diệt luôn cả những điều k! iện tồn tại của sự đối kháng giai cấp, nó tiêu diệt những giai cấp nói chung và cũng do đấy, tiêu diệt cả sự thống trị của chính nó với tư cách là một giai cấp.

Vậy thuyết đấu tranh giai cấp của Mác chỉ đúng khi và chỉ khi quan hệ sản xuất ở các nuớc chỉ tồn tại duy nhất quan hệ sản xuất xã hội chủ nghĩa. Đây hòan tòan trái với thực tế, mà bằng chứng cụ thể là sự tư hữu hóa các xí nghiệp nhà nước và sự ra đời của các tập đòan tư bản khổng lồ ở Nga.

Đến đây lại có một câu hỏi: tại sao các xã hội châu Âu hiện nay và Mĩ (nơi 15% hộ gia đình giàu nhất chiếm 40% GDP cả nước) không có đấu tranh giai cấp như các xã hội cổ đại? Theo tôi, nó xuất phát từ hai nguyên nhân chính. Thứ nhất, sự kiện tòan hệ thống pháp luật của những xã hội! này đã góp phần đảm bảo quyền lợi của những người lao động đồng thời cũng đảm bảo quyền lợi của cả giới chủ. Người lao động ngày nay xem sức lao động là một loại hàng hóa (Mác phủ nhận), họ đi làm có nghĩa là bán sức lao động của mình với một mức lương chấp nhận được (không dưới mức tối thiểu mà luật lao động đã qui định. Thứ hai, trình độ dân trí phát triển làm cho họ ý thức hơn về việc củng cố các giá trị dân chủ hay nói đúng hơn là củng cố nhà nước pháp quyền mà họ đã tạo dựng.

Tôi cho rằng cuộc đấu tranh giai cấp vẫn sẽ tiếp diễn ở một số nước thuộc châu Á và châu Phi, nhưng đây không phải là cuộc đấu tranh giữa giai cấp vô sản và giai cấp tư sản mà là cuộc đấu tranh giữa giai cấp thống trị đại diện cho những người cầm quyền thiểu số và giai cấp bị trị đại diện cho những người bị hạn chế quyền tự do chiếm đa số. Mục đích đấu tranh cũng hòan tòan khác, không như cuộc cách mạng vô sản là nhằm tạo ra một xã hội công bằng theo kiểu bình quân chủ nghĩa thì cuộc đấu tranh ngày nay là nhằm hướng tới các giá trị dân chủ, mà cụ thể là sự ra đời của một nhà nước pháp quyền. Hình thức đấu tranh ngày nay là bằng sự thăng tiến về dân trí từ đó tác động đến các chính sách của ngườI cầm quyền buộc họ phải có n! hững thay đổi thích hợp. Trong cuộc đấu tranh này sẽ không có bạo động lật đổ và chỉ có những người sống trong những xã hội này mới cảm nhận được là nó đang tiếp diễn bởi vì tự do là một thứ vô hình, chúng ta chỉ có thể thấy nó thông qua sự thay đổi bộ mặt xã hội theo hướng tốt đẹp hơn.