05 Tháng 8 2005 - Cập nhật 09h52 GMT
Các chính khách Nhật giúp Đông Du
Sau cuộc gặp ở Yokohma, vào trung tuần tháng 5.1905, cụ Lương Khải Siêu đã giới thiệu cụ Phan Bội Châu với các chính khách lớn của Nhật, mở đường cho sự giúp đỡ tạo nên phong trào Đông Du.
Nhân vật đầu tiên là Dân Biểu quốc hội Tử Tước Inukai Tsuyoshi (tức Khuyển Dưỡng Nghị, 1855-1932). Ông là cựu Bộ Trưởng Giáo Dục, Tổng Lý đảng Cải Tân-Kaishinto, tức Dân Đảng, sau làm Thủ Tướng năm 1931, lúc 76 tuổi và bị ám sát chết 15.5.1932.
Ông Inukai Tsuyoshi lại giới thiệu cụ Phan với Bá Tước Okuma Shigenobu (Đại Ôi Trọng Tín, 1838-1922), người sáng lập đại học tư thục lừng danh Waseda-Tảo Đạo Điền, là lãnh tụ đảng Cải Tân và đã từng hai lần làm Thủ Tướng.
Trong buổi gặp này, có cả Dân Biểu Kashihara Buntaro (Bá Nguyên Văn Thái Lang) là Bí Thư của ông Inukai Tsuyoshi.
Các chính khách Nhật lần đầu tiên gặp người Việt, nên hỏi thăm là:
Việc các người đi cầu viện đây, có ý chỉ của kẻ tôn trưởng trong nước không?
 |  Nếu chúng tôi ẩn nhẫn được, cũng chẳng khổ vì đi sang khóc ở sân quý quốc |
Cụ Phan mới đem tờ thông hành của Hoàng thân Cường Để xin ở Khâm Sứ ra cho xem. Ông Khuyển Dưỡng Nghị khuyên nên sớm đem người này qua Nhật, điều này cũng đúng với ý định của cụ Phan từ đầu.
Sau khi nghe yêu cầu của cụ Phan Bội Châu, các ông Okuma Shigenobu, Inukai Tsuyoshi và Lương Khải Siêu bàn với nhau rồi nói:
Lấy dân đảng Nhật Bản giúp cho các ngài thì được; nếu giúp binh lực thì nay chưa tới nơi. Hiện tình thế chiến tranh đời bây giờ, chẳng phải là vấn đề riêng Pháp với Nhật, mà là vấn đề Âu-Á đua hơn nhau. Nhật muốn giúp cho quý quốc, tất phải tuyên chiến với Pháp, chiến cơ đồng thời kéo cả toàn cầu. Lấy sức Nhật Bản ngày nay mà tranh với toàn cả Châu Âu thiệt chưa đủ sức. Các ngài có thể ẩn nhẫn mà chờ cơ hội không?
Cụ Phan mới trả lời rằng:
Nếu chúng tôi ẩn nhẫn được, cũng chẳng khổ vì đi sang khóc ở sân quý quốc.
Không giúp binh nhưng giúp học
Ông Inukai Tsuyoshi nói vì vấn đề quan hệ với Pháp, Nhật không thể giúp về binh lực được, nhưng sẵn sàng thu nhận người Việt, từ đó mở đường cho Phong Trào Đông Du.
|  Tử Tước Inukai Tsuyoshi (1855-1932), sau làm thủ tướng, là chính khách Nhật đầu tiên giúp Phan Bội Châu |
Ông Inukai Tsuyoshi đã giới thiệu cụ Phan với các ông Fukushima Yasumasa, Đại Tướng Tham Mưu Bộ Tổng Trưởng Lục Quân, Hiệu Trưởng trường Chấn Võ-Shinbu Gakko, Nezu Hajime, Hiệu Trưởng Đông Á Đồng Văn-Toa Dobun.
Cũng chính ông Inukai Tsuyoshi cũng đã giới thiệu cụ Phan lên Đông Kinh gặp nhà cách mạng Tôn Văn (1866-1925), tức Tôn Dật Tiên vừa từ Hoa Kỳ về tới, người mà cụ Phan đã thán phục qua những bài viết của ông.
Ông chủ trương thuyết Tam Dân: "Dân tộc tự quyết, dân quyền tự do, dân sinh hạnh phúc"... và là cha đẻ cách mạng Tân Hợi năm 1911 của Trung Quốc sau này.
Ông được bầu làm Tổng Thống lâm thời năm 1911, lúc mới 45 tuổi. Là người đã từng du học và làm việc ở Hoa Kỳ, bôn ba khắp nơi vận động cách mạng, và cũng từng đến Việt Nam.
Cụ Phan đến Trí Hòa Đường ở Yokohama gặp ông Tôn Văn hai lần, bút đàm với nhau, tuy chưa hiểu nhau nhiều nhưng cụ Phan thì muốn Trung Quốc giúp Việt Nam giải phóng trước rồi lấy đó làm bàn đạp giải phóng Lưỡng Quảng, còn Tôn Văn thì muốn đảng nhân Việt Nam gia nhập đảng cách mạng Trung Quốc, hễ đến lúc Trung Quốc thành công thì nước thứ nhất được viện trợ là Việt Nam.
Mặt khác, cụ Phan vẫn còn tư tưởng bảo hoàng, nhưng Tôn Văn thì một mực bác bỏ đảng quân chủ lập hiến. Tuy vậy, qua hai cuộc gặp gỡ trên và sau đó cụ Phan gặp cả ông Chương Bỉnh Lân và ông Hoàng Hưng là ba người đầu não của cách mạng Tân Hợi mà về sau, nhờ đó phía Việt Nam có thể nương nhờ họ nhiều.
Tuy bất đồng với nhau, nhưng ông Tôn Văn cũng đã giới thiệu cụ Phan với ông Toten Miyazaki (Cung Kỳ Thao Thiên), là một người Nhật có uy thế và thân tín của ông, có tư tưởng liên kết thế giới, vượt lên trên chủ nghĩa quốc gia.
Nhờ sự giúp đỡ của các nhân vật có thế lực của Nhật Bản mà Phong trào Đông Du bắt đầu. Quan hệ với các nhà cách mạng Trung Quốc cũng giúp cho các nhóm Đông Du sau khi bị trục xuất khỏi đất Nhật đã về Trung Quốc hoạt động.
Từ đó, nhiều nhà cách mạng đã trực tiếp hoặc gián tiếp đấu tranh cho cách mạng Việt Nam những năm sau này.