BBCVietnamese.com

Chưa bao giờ sinh hoạt bầu cử ở bang California sôi nổi như ngày 5 tháng Hai. Có thể là vì từ năm 1952 đến nay, đây lần đầu tiên không có một tổng thống hay phó tổng thống đương nhiệm ra tranh cử nên cuộc tranh đua mở rộng.

Cũng có thể vì Đảng Dân Chủ đang làm nên lịch sử với hai ứng viên dẫn đầu là một phụ nữ và một người gốc Châu Phi.

Hơn nữa đây là lần đầu tiên lá phiếu của cử tri California có ảnh hưởng đến việc tiến cử ứng viên tổng thống.

Đông dân nhất nước Mỹ, hơn 30 triệu, nhưng trong quá khứ 16 triệu cử tri California gần như không có cơ hội để quyết định ai sẽ là ứng viên cho hai chính Đảng Cộng Hoà và Dân Chủ. Vì sao?

Trước đây bầu cử sơ bộ ở California được tổ chức vào tháng Sáu, sau khi nhiều bang khác bầu chọn đại biểu của hai đảng và đã biết rõ ứng viên dẫn đầu. Vì thế dù với 173 đại biểu Cộng Hoà, 441 Dân Chủ nhưng sự lựa chọn của cử tri California không có ảnh hưởng nhiều.

Năm nay bầu cử sơ bộ ở California được lên lịch sớm hơn, vào ngày 5 tháng Hai, cùng với 24 tiểu bang khác để bầu chọn khoảng 40% số đại biểu của mỗi đảng.

Hai ứng viên Hillary Clinton và John McCain đã thắng lớn ở bang California.

Với kết quả bầu cử sơ bộ ngày 5 tháng Hai, John McCain gần như chắc chắn sẽ được Đảng Cộng Hoà tiến cử.

Phía Dân Chủ, bà Hillary Clinton đang dẫn đầu, nhưng với số đại biểu theo sát của Barack Obama nội bộ đảng sẽ có nhiều thương lượng giữa hai bên từ nay cho đến ngày đại hội vào muà hè. Cũng có thể Hillary và Obama sẽ đứng chung một liên danh.

Để được đảng tiến cử, một ứng viên dân chủ cần có 2025 đại biểu trong tổng số 4049. Ứng viên Cộng Hoà cần 1191 trong tổng số 2380 đại biểu. Nhưng cách phân phối đại biểu trong kì bầu cử sơ bộ (primary) hay họp chọn (caucus) thì lại khác nhau.

Đảng Dân Chủ chia theo tỉ lệ vì muốn có đại diện tương xứng của nhiều thành phần, khuynh hướng xã hội khác nhau.

Như bang California có tất cả 441 đại biểu dân chủ, với 370 được bầu chọn. Còn lại 71 đại biểu tối cao (Super Delegate, hay Unpledge Delegate) không bầu chọn gồm những dân cử dân chủ trong quốc hội liên bang và tiểu bang và thành phần lãnh đạo đảng tại điạ phương.

Trong số 370, ứng viên dân chủ nào được nhiều phiếu nhất trước hết sẽ được 80 đại biểu. Số còn lại sẽ chia theo tỉ lệ số phiếu của mỗi ứng viên đạt được trong từng đơn vị bầu cử quốc hội.

Với lối chia đại biểu như thế nên ở bang Nevada, Hillary Clinton hơn Barack Obama 5% số phiếu bầu, nhưng Obama được 13 đại biểu trong khi Clinton chỉ có 12.

Tại một số bang, như California, Đảng Cộng Hoà cũng có luật chia tỉ lệ. Nhưng nhiều bang khác có cách bầu chọn theo công thức ai được nhiều phiếu nhất sẽ chiếm hết số đại biểu ở bang đó.

Những nơi như New York, New Jersey, Connecticut, Delaware, Arizona có cách bầu chọn ai thắng chiếm hết. Trong ngày 5 tháng Hai có tất cả 9 bang dùng công thức này với tổng số 251 đại biểu.

Khi đến phòng bỏ phiếu, nếu cử tri đã ghi danh với một trong 6 đảng: Democratic, Republican, American Independent, Libertarian, Peace and Freedom thì sẽ nhận được phiếu bầu có tên ứng viên của đảng mà cử tri đã chọn.

Còn những ai đăng kí không thuộc đảng nào (Decline to State), tức cử tri độc lập, thì không nhận được phiếu bầu có ứng viên tổng thống.

Nhưng Đảng Dân Chủ cho phép cử tri độc lập, nếu muốn có thể yêu cầu nhân viên phòng phiếu cho mình phiếu bầu của Đảng Dân Chủ. Trong khi Đảng Cộng Hoà không cho phép việc này.

Đó là nguyên do của những dự đoán không chính xác về kết quả giữa Hillary Clinton và Barack Obama ở vài tiểu bang có đông cử tri độc lập và họ chỉ chọn lá phiếu khi đến điạ điểm bầu cử.

Trong ngày 5 tháng Hai, Barack Obama thắng phiếu phổ thông tại 13 tiểu bang nhưng là những bang nhỏ, Hillary thắng ở 8 tiểu bang gồm những nơi đông dân.

Theo CNN, tính đến sáng ngày 6 tháng Hai tổng số đại biểu đã được bầu chọn kể từ kết quả ở bang Iowa thì số khác biệt giữa hai ứng viên dân chủ không nhiều lắm, Clinton có 783 đại biểu và Obama có 709.

Về phía Cộng Hoà, John McCain thắng ở những bang lớn, Mike Huckabee được phiếu của những bang bảo thủ miền nam. Tổng số đại biểu của John McCain hiện là 559, bỏ xa Mitt Romney với 265 và Mike Huckabee với 169.

Theo các thăm dò sau khi cử tri đã bỏ phiếu thì 90% cho biết họ quan ngại về tình hình kinh tế đi xuống. Chỉ số chứng khoán Down Jones hôm qua đã xuống 370 điểm.

Đa số người cao tuổi, trên 65, ủng hộ Clinton. Giới trẻ có trình độ đại học ủng hộ Obama. Đa số phụ nữ chọn Clinton, người da đen chọn Obama.

Phiếu của cử tri gốc Hispanic, với 30% số cử tri California, đã giúp Clinton thắng ở bang này.

Trong một thăm dò ý kiến khác với giả định lúc này có cuộc tranh cử giữa McCain và Clinton thì Clinton sẽ thắng với tỉ số 42-20. Nhưng nếu McCain và Obama thì Obama sẽ thắng với tỉ số 47-40.

Khi hỏi là nước Mỹ có sẵn sàng chọn một nữ tổng thống, 2 phần 3 phát biểu tán đồng, chỉ có hơn 50% nói họ sẵn sàng cho một tổng thống gốc Châu Phi.

Còn đúng 9 tháng nữa mới đến ngày bầu cử tổng thống, tâm lí cử tri chắc chắn sẽ còn thay đổi tùy theo những biến chuyển của thời cuộc trong nước Mỹ và ở những nơi như Iraq và Afghanistan.