GSTS Trần Ngọc Thêm Gửi tới BBC từ TP Hồ Chí Minh

	"Một xã hội phát triển theo hướng kinh tế thị trường thì không thể tránh khỏi có sự phân hóa giàu nghèo"

Tại buổi tọa đàm này, có người nêu ra trường hợp một em học sinh đề xuất không tổ chức sinh nhật để tiết kiệm như một sáng kiến cần nhân rộng.

Tôi phản đối việc này vì cho rằng tiết kiệm không có nghĩa là cắt giảm mọi nhu cầu vật chất và tinh thần cần thiết của con người. Tổ chức sinh nhật cũng như nhiều phong tục tập quán khác là những thành tựu văn hóa mà con người phải đạt tới một trình độ phát triển như thế nào đó mới có được.

Người giàu có thể bỏ ra vài triệu, thậm chí chục triệu cho một lễ sinh nhật, nhưng cũng có lễ sinh nhật chỉ tốn đôi ba trăm ngàn, có khi là vài chục ngàn mua quả cóc, quả ổi để tổ chức trong ký túc xá sinh viên.

Chi nhiều hay ít là tùy hoàn cảnh mỗi người, mỗi gia đình, điều quan trọng trong những hoạt động như thế không phải là ở quy mô tầm cỡ của chi phí mà là ở giá trị tinh thần, ý nghĩa giáo dục thiêng liêng mà mà nó mang lại.

Khái niệm “tiết kiệm”, “hà tiện”, “lãng phí”, “đầu tư”…

Chúng ta thường có khuynh hướng nghĩ rằng trong hoàn cảnh có nhiều người còn nghèo như nước ta hiện nay thì việc tổ chức một lễ sinh nhật tiêu tốn tiền triệu sẽ là xa xỉ quá mức.

Song thực ra, mọi sự so sánh phải luôn đặt trong đúng hệ toạ độ văn hoá của nó.

Không nên bắt người có thu nhập 50 triệu một tháng phải chi tiêu giống như người có lương 5 triệu, cũng không nên bắt người có lương 5 triệu phải chi tiêu giống người có lương 500 ngàn.

Một xã hội phát triển theo hướng kinh tế thị trường thì không thể tránh khỏi có sự phân hóa giàu nghèo (mọi cố gắng chỉ có thể giảm mức khác biệt chứ không thể xoá bỏ nó); mỗi giới sẽ có lối sống khác nhau, các mối quan hệ xã hội khác nhau, và mặt bằng chi tiêu cũng không thể giống nhau.

Vậy tiết kiệm như thế nào là đúng đắn?

Theo tôi, tiết kiệm đúng đắn là chi tiêu hợp lý. Chi tiêu hợp lý là chi tiêu phù hợp với khả năng của mình và yêu cầu của công việc.

	Hà tiện không những gây lãng phí, mà còn làm hỏng việc, phản giáo dục, phản văn hoá.

Nếu chi vượt quá khả năng tài chính cho phép của mình hoặc vượt quá mức mà công việc yêu cầu thì đó chính là lãng phí.

Ngược lại, chi ở mức quá thấp so với yêu cầu là hà tiện. Việc hà tiện không phải lối không những không tiết kiệm mà còn làm lãng phí thêm.

Ví dụ thay vì chi 20 ngàn cho một bữa ăn, ta chỉ chi 10 ngàn và tự hào là đã tiết kiệm một nửa. Nhưng rồi với bữa ăn 10 ngàn, đồ ăn thiếu vệ sinh, không đủ chất, sinh bệnh tật, ốm đau, phải nhập viện chữa trị - ấy thế là sinh ra lãng phí hơn nhiều lần.

Kiểu tư duy tiểu nông, tầm nhìn hạn hẹp rất hay có vụ “tiết kiệm” kiểu đó.

Hà tiện không những gây lãng phí, mà còn làm hỏng việc, phản giáo dục, phản văn hoá.

Thay vì bật đèn đủ sáng để làm việc thì lại tiết kiệm tắt đèn, dẫn tới hỏng mắt, phải đeo kính.

Hà tiện không những gây lãng phí, mà còn làm hỏng việc, phản giáo dục, phản văn hoá.

Tiết kiệm được mấy đồng chi cho một lễ sinh nhật, con người sẽ mất đi một tập quán văn hoá tốt đẹp…

Cũng cần phân biệt “lãng phí” với đầu tư. Ăn đủ lượng và chất để có sức khoẻ làm việc, đãi khách đủ mức cần thiết về lượng và chất theo tập quán của từng nền văn hoá để tạo dựng hoặc duy trì một mối quan hệ làm ăn tốt - đó không phải là lãng phí mà là đầu tư.

Nguyên tắc của đầu tư là trước mỗi việc cần chi phải tự mình xác định xem vốn liếng mình có bao nhiêu, mình định hướng tới mục đích gì, hiệu quả thế nào, rồi căn cứ vào đó mà quyết định mức chi thích hợp, như vậy thì sẽ không lo gì là lãng phí hay hà tiện.

Cuộc vận động thực hành tiết kiệm hiện nay…

Trong việc tiết kiệm, có hai loại đối tượng rất cần phân biệt, đó là những người xài tiền của mình, do chính mình làm ra, và những người xài tiền của người khác.

	"Thử hỏi, nếu giá dầu không lên, điện sản xuất dư thừa thì liệu ta có vận động tiết kiệm hay không? Hay ngược lại, lại vận động tiêu dùng?"

Với loại đối tượng thứ nhất là những người tiêu bằng đồng tiền xương máu do chính tay mình làm ra thì dù là một cá nhân hay một tập thể kiểu như các công ty tư nhân, cách tiêu dùng phổ biến thường gặp là hợp lý, nếu không hợp lý thì thường thiên về hà tiện chứ ít khi lãng phí.

Có thể có trường hợp người ngoài nhìn vào thì có cảm giác là lãng phí nhưng với người trong cuộc thì việc tiêu xài đó là có mục đích, có chiến lược hẳn hoi nên không lãng phí chút nào.

Vì vậy việc hô hào loại đối tượng này tiết kiệm cũng cần song hiệu quả sẽ không nhiều.

Loại đối tượng thứ hai là những người tiêu bằng tiền của người khác thì cách tiêu dùng phổ biến thường gặp mới thiên về lãng phí.

Cá nhân thì thường là các cậu ấm cô chiêu con nhà khá giả được cha mẹ cưng chiều. Rồi những kẻ nhờ móc ngoặc hoặc thông qua những quan hệ này khác mà rút ruột bạc tỷ của nhà nước, kiếm được những đồng tiền bất chính một cách quá dễ dàng.

Với tập thể thì đó là những tổ chức cơ quan đang sử dụng ngân sách của nhà nước, các cơ sở kinh doanh do nhà nước quản lý chưa được cổ phần hoá – họ sử dụng tiền của một tập thể có tên chung chung là “nhà nước” (thực chất là tiền của dân đóng góp) và vì là tập thể chung chung, vô hình, nên người tiêu tiền xưa nay ít khi biết “xót ruột”.

Với loại đối tượng này không chỉ cần sự vận động, mà cao hơn, cần có những chính sách cụ thể, những hình thức xử lý đủ sức răn đe. Pháp luật chống tham nhũng cần thực hiện triệt để hơn.

Cần chặn đứng không để tiếp tục xảy ra những vụ tham nhũng tiền tỷ, xài vốn vay ODA phung phí, những dự án đầu tư tràn lan, kém hiệu quả.

Trong khi con em chúng ta nghĩ đến việc không tổ chức sinh nhật để tiết kiệm mà cha anh lãng phí tiền tỷ như vậy thì thật là có tội đối với thế hệ trẻ.

Thử hỏi, nếu giá dầu không lên, điện sản xuất dư thừa thì liệu ta có vận động tiết kiệm hay không? Hay ngược lại, lại vận động tiêu dùng?

Mặt khác, cũng cần thấy rằng thực chất cuộc vận động thực hành tiết kiệm hiện nay mới chỉ là một hoạt động mang tính đối phó với hoàn cảnh giá cả leo thang, xăng dầu phải bù lỗ, điện thiếu… hơn là một việc làm mang tính bài bản, lâu dài.

Thử hỏi, nếu giá dầu không lên, điện sản xuất dư thừa thì liệu ta có vận động tiết kiệm hay không? Hay ngược lại, lại vận động tiêu dùng?

Vì vậy, chỉ vận động tiết kiệm không thôi thì không đủ. Đã đến lúc chúng ta cần phải nghĩ đến những cái lớn lao và bài bản hơn. Đó là văn hoá tiết kiệm.

Và văn hóa tiết kiệm

Văn hoá tiết kiệm không phải đi tìm đâu xa, nó đã có trong máu thịt của chính chúng ta. Người Việt Nam vốn có truyền thống tiết kiệm.

Hàng mấy nghìn năm nay, người nông dân Việt Nam luôn có tư tưởng “buôn tàu buôn bè không bằng ăn dè hà tiện”; sinh hoạt thì theo nguyên tắc “ăn chắc mặc bền”.

Khi mua một món đồ, họ thường chọn những thứ “nồi đồng cối đá” để mua. Khi nó hư hỏng, họ cố sửa chữa để dùng tiếp, hoặc ít nhất cũng lọc ra một vài bộ phận còn tốt để dùng.

Nhưng chúng ta đang phá đi cái văn hoá thực chất đó để thay bằng cái văn hoá phương Tây coi trọng bao bì hào nhoáng.

Đã nhiều năm nay, chúng ta mắc một căn bệnh trầm kha là chạy theo phương Tây.

Chúng ta vốn có truyền thống ăn mặc thoáng mát theo cách ứng xử của người xứ nóng. Nhưng ta đã từ bỏ nó để theo người Tây (vốn ở xứ lạnh, cần ấm) mặc com-lê cà-vạt (cho lịch sự!). Để rồi ngày nay ta lại theo Tây, Nhật vận động bớt mặc com-lê cà-vạt để hạn chế dùng máy lạnh.

	Hàng mấy nghìn năm nay, người nông dân Việt Nam luôn có tư tưởng “buôn tàu buôn bè không bằng ăn dè hà tiện”; sinh hoạt thì theo nguyên tắc “ăn chắc mặc bền”.

Bên cạnh đó, quan niệm sống truyền thống của người Việt Nam là “vừa phải”, “cầu vừa đủ xài”, nó luôn hướng con người đến thái độ “tri túc” để không có những ham muốn vô tội vạ. Nhưng nền kinh tế hàng hóa hiện nay lại luôn khuyến khích tiêu dùng, tạo nên sự lãng phí đến từ hai phía: Người dân thì lãng phí tiền bạc; doanh nghiệp thì lãng phí tài nguyên thiên nhiên.

Đi theo nền kinh tế hàng hoá và thị trường, cả hành tinh hiện nay đang xài tài nguyên thiên nhiên một cách vô tội vạ.

Tài nguyên thiên nhiên không phải là vô tận. Xài tài nguyên thiên nhiên vô tội vạ không chỉ là lãng phí, mà là chúng ta đang đánh cắp tài sản của chính con cháu mình!

một thứ chủ nghĩa tư bản mới - thời nay bóc lột thời sau, hiện tại bóc lột tương lai, cha anh bóc lột con cháu

Chủ nghĩa tư bản “người bóc lột người” của thế kỷ XIX mà K. Marx đã chứng kiến (bóc lột đồng đại) đang được thay bằng một thứ chủ nghĩa tư bản mới mà thời nay bóc lột thời sau, hiện tại bóc lột tương lai, cha anh bóc lột con cháu (bóc lột lịch đại).

Kiểu bóc lột này tinh vi và nguy hiểm hơn gấp bội lần, vì kẻ bị bóc lột – là con cháu chúng ta – thì hoặc còn nhỏ hoặc chưa ra đời nên không bao giờ kêu ca được!

Phải chăng cái văn hoá tiết kiệm này chính là một trong những chỗ khác biệt giữa kinh tế thị trường nói chung và kinh tế thị trường theo định hướng xã hội chủ nghĩa mà các nước như Việt Nam, Trung Quốc đang đi tìm?

Bài viết thể hiện quan điểm riêng của tác giả. Quý vị có đóng góp ý kiến xin gửi về [email protected] hoặc sử dụng hộp tiện ích bên tay phải.

Nguyen Thien Giang
Đọc bài báo “Bàn về văn hóa tiết kiệm” của GSTS Trần Ngọc Thêm tôi rất hài lòng và cũng có cùng chung suy nghĩ như vậy, bài viết khá đầy đủ, phân tích và dẫn chứng hợp lý, dễ hiểu. Nói về “Văn Hóa Tiết Kiệm” thì tác giả cũng đã dẫn chứng một cách cụ thể và làm nổi bật được vấn đề, tuy nhiên nếu tác giả nêu ra được những giải pháp thì bài viết sẽ hoàn thiện và đầy đủ ý nghĩa hơn rất nhiều. Nhưng dù sao thì tôi cũng xin cảm ơn GSTS Trần Ngọc Thêm đã có một bài viết theo suy nghĩ của riêng mình để cho đọc giả đọc và suy ngẫm.