Thời gian đầu đến với văn học, ông Hoàng Cầm chuyên về thể loại kịch thơ

Chương trình Phỏng vấn hàng tuần lần này của đài BBC trò chuyện cùng nhà thơ Hoàng Cầm về đời văn của ông.

Sinh năm 1922, ông Hoàng Cầm năm nay 83 tuổi và thuộc vào trong số ít các nghệ sĩ thành danh trước năm 1945 và sau đó đi theo cách mạng Việt Nam.

Trong phần hai cuộc phỏng vấn, ông Hoàng Cầm nói theo ông ở Việt Nam hiện nay, những người hiểu biết văn hóa phương Đông, hoặc Tây phương vẫn thiếu.

Cuộc đời thi ca của ông gắn liền với những tác phẩm mang đậm tình tự dân tộc, về vùng quê Kinh Bắc, con sông Đuống, hay ‘váy Đình Bảng buông chùng cửa võng”.

Ông Hoàng Cầm cũng là một trong các nghệ sĩ trải qua nhiều thăng trầm dính líu vào sự kiện Nhân văn – Giai phẩm nửa thế kỷ trước.

Phần một cuộc phỏng vấn tuần này, do Lê Quỳnh thực hiện, xoay quanh thời kì mới đến với văn học, khi Hoàng Cầm chuyên về sở trường kịch thơ.

Vào khoảng cuối năm 1944, ông tham gia Việt Minh, được thanh niên làng bầu làm Bí thư đoàn thanh niên cứu quốc.

"Lúc ấy tôi còn trẻ [đỗ tú tài năm 1940], tham gia cách mạng là vì tinh thần yêu nước, chứ cũng không biết gì về các chủ nghĩa. Tôi viết các vở kịch mang chất lịch sử, xuất phát từ lòng yêu nước."

Từ 1938 đến 1945, phần lớn thời gian của Hoàng Cầm trải qua ở Hà Nội. Gia đình muốn ông vào tiếp đại học hay cao đẳng, nhưng ông bỏ học vì muốn đi theo nghiệp văn chương.

Cuối năm 1946, khi ông Hồ Chí Minh phát động cuộc kháng chiến chống Pháp, Hoàng Cầm sơ tán lên Việt Bắc.

Giữa năm 1947, ông và vợ xung phong vào bộ đội.

"Tôi không làm việc gì khác ngoài việc sáng tác - làm thơ, viết kịch, diễn kịch. Rồi dạy cho bộ đội cách làm thơ, viết kịch ngắn."

"Tôi phụ trách đoàn văn công đầu tiên của quân đội, khoảng 15 người. Chữ văn công là sau này khi quan hệ với Trung Quốc từ năm 1950 mới có, nghĩa là văn nghệ công tác đoàn. Còn ban đầu, gọi là đội văn nghệ tuyên truyền, làm việc cho đến hết kháng chiến."

Từ năm 1952, Hoàng Cầm là đoàn trưởng đoàn văn công Tổng cục chính trị.

Ông chuyển ngành sang Hội văn nghệ (tiền thân của Hội nhà văn hiện nay) vào năm 1956. Sau đó, ông là phó giám đốc nhà xuất bản của Hội văn nghệ, mà sau này là NXB Văn học.

Nhà thơ Hoàng Cầm nói mình hiểu sâu hơn về chủ nghĩa cộng sản là từ sau kháng chiến chống Pháp.

"Gọi là hiểu sâu hơn là từ năm 1956. Cuộc sống một anh cán bộ cơ quan nhà nước khiến mình có dịp hiểu hơn về chủ nghĩa cộng sản."

"Hiểu rồi thì vấp phải ngay một thực tế. Chính trị thì tôi không quan tâm lắm, lãnh đạo ở trên yêu cầu thế nào thì mình làm. Lúc bấy giờ thì có vài vấp váp, cũng do ta không hiểu kỹ. Nhưng từ năm 1958, tôi xin thôi công việc ở cơ quan. Tôi xâm nhập vào đời sống của người dân, cũng để làm thơ."

Tháng 4-1955, một nhóm văn nghệ sĩ, gồm Trần Dần, Hoàng Cầm, Đỗ Nhuận, Trúc Lâm, Tử Phác đệ trình "Dự thảo đề nghị cho một chính sách văn hóa", nêu yêu cầu cần có tự do sáng tác.

Năm 1956, số Giai phẩm mùa xuân đăng bài thơ Nhất định thắng của nhà thơ Trần Dần. Bài này bị phê phán mạnh mẽ, là một trong những tiêu điểm của sự kiện 'Nhân văn - Giai phẩm'.

Tháng Sáu 1958, có một nghị quyết của 800 văn nghệ sĩ hoan nghênh kết quả cuộc đấu tranh chống Nhân văn - Giai phẩm.

Cho đến năm 1988, những người liên quan vụ việc như Hoàng Cầm, Lê Đạt, Trần Dần, Phùng Quán...mới được phục hồi hội tịch của Hội nhà văn Việt Nam. Tác phẩm của họ dần dần được xuất bản trở lại.

Một số tác phẩm của Hoàng Cầm: Bên kia sông Đuống, Về Kinh Bắc, Kiều Loan, Men đá vàng, Hoàng Cầm - Văn xuôi...

Tác phẩm tham khảo:
Nhớ Phùng Quán - NXB Trẻ (2003)
Trần Dần - Ghi 1954 1960 - NXB TD Mémoire, Paris (2001)
A world transformed: the politics of culture in revolutionary Vietnam, 1945-1965 (tác giả Kim Ninh) - ĐH Michigan (2002)