02 Tháng 4 2005 - Cập nhật 12h31 GMT
Ba thập niên người Việt Hải ngoại (1)
Phát vào lúc 6h sáng, giờ Việt Nam, Chủ nhật 3-4 trên các làn sóng 25, 41 và 49 thước và cùng lúc trên Internet tại địa chỉ BBCVietnamese.com.
Mời quý vị cùng Lê Phan đến khu Tiểu Sài Gòn ở miền nam tiểu bang California của Hoa Kỳ để tìm hiểu “Câu chuyện của một cộng đồng người Việt ở hải ngoại, 30 năm từ tay trắng lập nên sự nghiệp”.
Đây là chương trình mở đầu cho thời gian một tháng, khi đài BBC sẽ phát đi các tạp chí đặc biệt quanh chủ đề 30 năm sau khi chiến tranh kết thúc.
Sau 30 năm số người Việt sống ngoài Việt Nam nay được dự đoán là lên đến khoảng 3 triệu người.
Họ ở rải rác hầu như ở khắp các quốc gia trên thế giới.
Nhưng ở một vài nơi họ đã tụ tập lại thành một số cộng đồng, mà lớn nhất trong đó phải kể cộng đồng người Việt ở Hoa Kỳ.
Theo thống kê dân số năm 2000, người gốc Việt hiện sống ở Hoa kỳ là hơn 1.2 triệu người, đứng thứ tư trong số các sắc tộc Á Châu, chỉ sau có Trung Quốc, Philippines, Ấn Độ và Hàn Quốc.
Ở Hoa Kỳ chúng ta tìm thấy một cộng đồng lớn nhất, Little Saigon, hay Tiểu Sài Gòn, ở vùng miền Nam tiểu bang California.
Ngày đầu mưu sinh
Trong khu vực của Orange County, mà người Việt thường quen dịch là quận Cam, cũng theo thống kê dân số năm 2000 thì hiện có 140 ngàn người gốc Việt sinh sống.
Và trong toàn tiểu bang California số người Việt sinh sống ở đó đã chiếm đến 40% tổng số người gốc Việt sống ở Hoa Kỳ, tạo thành cộng đồng người gốc Á châu lớn thứ ba của tiểu bang.
Nhưng không phải những người Việt này đều đến Hoa Kỳ cùng một lúc vào năm 1975, mà thực ra công việc di dân này cho đến nay vẫn còn chưa chấm dứt.
Theo dược sĩ Quách Nhât Danh, một trong những người thuộc đợt di dân đầu tiên vào năm 1975, có khoảng bốn đợt di dân chính.
Cũng như dược sĩ Quách Nhất Danh, hầu hết số người ra đi trong đợt này là thuộc thành phần quân nhân, công chức của chế độ Việt nam Cộng Hoà cùng những người có liên hệ với Hoa Kỳ.
Đợt thứ nhì bắt đầu diễn ra trong những năm từ 1977 cho đến năm 1984, mà đông nhất là trong những năm 1979, 80, khi những biện pháp cải tạo xã hội chủ nghĩa ở miền Nam cũng như những biện pháp chống lại người gốc Hoa đã đẩy một số quan trọng dân chúng ở miền Nam vượt biển ra đi.
Trong chương trình tuần này, đài BBC cũng đặt câu hỏi cho các chứng nhân lịch sử hiện đang sống ở Mỹ như nhạc sĩ Tuấn Khanh, nhà báo Đỗ Ngọc Yến...
Cuộc sống của người Việt đến Mỹ vào những ngày đầu đều khá vất vả.
Ông Tony Lâm, cựu hội viên hội đồng thành phố Westminster vẫn ứa nước mắt khi nhớ lại hoàn cảnh lúc đầu, bà vợ ông phải đi làm công nhân về đến nhà ông nhận không ra.
Như nhạc sĩ Tuấn Khanh giải thích, mỗi người một công việc, họ đều cố gắng tìm cách kiếm sống. Và dĩ nhiên những công việc làm ăn đầu tiên giữa người Việt và người Việt vẫn là để đáp ứng một nhu cầu cấp thiết và truyền thống:
Dần tạo sự nghiệp
Cuộc sống nhiều khi khó khăn vì việc vốn liếng không có, nhưng với bản chất chịu khó những người di dân gốc Việt dần dà đã tạo dựng được sự nghiệp như giải thích của ông Phùng Minh Tiến, một người đã hoạt động xã hội lâu năm trong cộng đồng.
Ông Phùng Minh Tiến cũng giải thích tại sao tuy thu nhập cá nhân tính trên đầu người của người Việt thấp, chỉ có khoảng hơn 15 ngàn đô la, chỉ được bằng 60% của thâu nhập trung bình của người Mỹ nói chung, nhưng thu nhập gia đình thì lại bằng lợi tức thu nhập trung bình của một gia đình Hoa Kỳ.
Theo thống kê năm 1999 thì thu nhập gia đình của người Việt tại Mỹ là gần 47 ngàn đô la một hộ, trong khi thâu nhập gia đình trung bình của người Mỹ nói chung là hơn 50 ngàn đô la, tuy thông thường một hộ gia đình ở Hoa Kỳ chỉ có hai vợ chồng và hai đứa con nhỏ, trong khi một hộ gia đình Việt Nam thì bao gồm nhiều đứa con lớn đã đi làm và cả các ông bà cụ lớn tuổi.
Kiểm kê dân số năm 2000 cho biết trung bình một hộ gia đình người Việt gốc Mỹ có trên ba người đi làm, một con số cao đáng kể so với xã hội Mỹ.
Tưởng cũng nên nhắc lại là vào năm 1975, tất cả những người Việt sang Hoa Kỳ đều được tập trung vào ba trung tâm chính mà trung tâm ở miền Tây Hoa kỳ nằm ở Quân trại Pendleton nằm ở phía nam của Tiểu Sài gòn hiện nay.
Và chính những ngành công nghiệp đã lôi cuốn họ về miền mà ngày nay là Little Sài gòn cũng đã đưa họ vào những công việc sau đó.
Từ những bước khởi đầu gian nan, cộng đồng trưởng thành dần dần.
Với sự tích tụ vốn, cộng đồng đã có một sức mạnh kinh tế đáng kể, đóng góp mạnh cho việc phát triển kinh tế của vùng mình ngụ cư.
Đó là lúc cộng đồng tranh đấu tìm cách tập họp lại để có một tiếng nói đối với những cộng đồng khác trong cùng xã hội.
Với sự lớn mạnh kinh tế, cộng đồng đã đòi hỏi phải được công nhận sự hiện diện địa lý. Đây là lúc có phong trào vận động để đưa cái tên Little Sàigòn lên bản đồ vùng Nam California.
Sau gần hai năm vận động, họ đã thành công.
Nhưng ngay sau khi được công nhận, Little Saigon lâm vào một số những cuộc khủng hoảng nghiêm trọng.
Trước hết là hai vụ do chính cộng gây nên. Đầu tiên là một vụ án trong đó bốn thanh niên Việt Nam bị cáo buộc hiếp dâm một phụ nữ Mỹ da trắng.
Và sau đó một vụ scandal còn làm cho cộng đồng mất uy tín hơn nữa, đó là vụ các bác sĩ dược sĩ Việt Nam bị các cơ quan công quyền Hoa Kỳ bắt vì tội gian lận medicare tức là chương trình trợ giúp y tế xã hội.
Sau hai vụ đó là cuộc khủng hoảng kinh tế năm từ năm 1989 đến năm 1991 tại Hoa kỳ đã ảnh hưởng mạnh đến Little Saigon.
Trước những cạnh tranh của các nền kinh tế ở Đông Á, nhiều công ty sản xuất các hàng công nghiệp nhẹ và điện tử gia dụng Mỹ phá sản, sa thải nhiều chục ngàn công nhân mà trong đó rất nhiều là công nhân Việt Nam.
Nhưng có lẽ trong cái rủi lại có cái may, vì đây cũng là giai đoạn mà nhiều người Việt cảm thấy phải xông ra tự lập, và họ cũng đã rất thành công như Công ty Quality System của kỹ sư Kiêm Lê.
Một đoạn trong cuốn film quảng cáo của công ty kể lại sự nghiệp của kỹ sư Kiêm từ một bước khởi đầu khiêm tốn năm 1984 cho đến ngày nay là một công ty với hai trăm nhân viên và nhiều khách hàng tên tuổi trong ngành kỹ nghệ điện tử cao cấp của Hoa Kỳ
Từ những bước khởi đầu đầy gian nan, những người Việt di dân đã tạo dựng được cơ nghiệp.
Với sức mạnh kinh tế, họ đã bắt đầu tiến lên tìm một vị trí chính trị tại quốc gia lập cư, nhưng đồng thời cũng vẫn còn đối diện với nhiều vấn đề trong đó một trong những vấn đề nan giải nhất có lẽ là liên hệ với cố quốc.
Và đó sẽ là đề tài của phần thứ nhì, phát thanh trong tuần sau (sáng Chủ nhật, giờ VN), về Người Việt ở hải ngoại, 30 năm từ tay trắng lập nên sự nghiệp, do Lê Phan biên soạn và trình bày.