Việt Nam cần hỗ trợ để bảo tồn di tích

Theo báo chí VN, thì qui mô của dự án khai quật quá lớn, với hơn 1 triệu hiện vật cần bảo vệ, 5.000m2 cần đào bới, và VN nói là họ phải cần thêm 4 tháng nữa.

Hiện đang có rất nhiều việc phải làm nếu muốn bảo tồn đầy đủ các hiện vật khai quật từ thành cổ Thăng long.

Đài BBC đã hỏi ông Chu Shiu Kee, đại diện của tổ chức Unesco tại Hà nội, vậy những thách thức mà VN đang phải đối diện là gì?

Chu Shiu Kee: Sau khi tới thăm địa điểm khai quật và nói chuyện với phó đoàn khảo cổ để nghe phía VN tường thuật lại công việc họ làm, chúng tôi hiện giờ đang chuẩn bị một bản tường trình để gửi về Trung tâm Di sản Thế giới của Unesco tại Paris. Tường trình này sẽ điểm qua tình hình khai quật tại hiện trường và các vấn đề mà VN đang gặp phải. Và chúng tôi đang yêu cầu Di sản Thế giới gửi chuyên gia sang VN để đánh giá tình hình, và đưa ra giải pháp.

Thế các vấn đề mà phía VN đang gặp phải theo ông là gì?

Chu Shiu Kee: Tôi cho rằng ít ra có ba hay bốn vấn đề mà VN đang gặp khó khăn. Thứ nhất là qui mô to lớn của địa điểm khai quật. Cạnh đó còn là chuyện tầng tầng, lớp lớp hiện vậy nằm chồng lên nhau, như vậy tương đối phức tạp. Thứ nhì là chuyện bảo vệ, hay bảo quản cổ vật. Địa điểm khai quật theo tôi chưa thật đảm bảo về mặt an ninh, người dân vẫn có thể bước vào hiện trường tương đối dễ. Thứ ba là địa điểm khai quật có vẻ ở chỗ như tương đối ẩm thấp, và nó nằm gần mạch nước ngầm. Hiện giờ khí hậu có vẻ khô ráo, thế nhưng khi mùa mưa đến, thì nhân tố khí hậu sẽ trở thành tác nhân tàn phá lớn. Địa điểm khai quật sẽ bị ngập lụt. Và như vậy sẽ ảnh hưởng đến cổ vật.

Thế thưa ông điều lo lắng thứ tư?

Chu Shiu Kee: Thứ tư là chất lượng công tác khai quật. Tức là chúng ta phải cần có thêm các nhà chuyên môn để đảm bảo rằng cách thức mà chúng ta đào bới, phục hồi, hay bảo quản vật cổ được thực hiện một cách có chất lượng, theo tiêu chuẩn quốc tế. Trước những thách thức lớn như vậy tôi cho rằng chúng ta phải cần chuyên gia quốc tế trợ giúp.

Thế đề nghị của ông ra sao, có cách nào, hay mô hình nào giúp VN bảo tồn địa điểm này tốt nhất?

Chu Shiu Kee: Tôi thấy VN cũng có nhiều nhà chuyên môn giỏi trong lĩnh vực này, thế nhưng vẫn không đủ. Trong trường hợp này họ rất cần huấn nghệ để nâng cao năng lực đội ngũ chuyên gia, để sau đó thực hiện công việc tốt hơn. Và một thực tế khác nữa là địa điểm hiện giờ đang đào bới chỉ là một phần tương đối nhỏ của khu thành cổ, điều tôi đang miêu tả là phần cung điện cổ mà thôi. Tôi thấy chắc chắn còn nhiều phần khác mà có thể chứa đựng những bí mật của đời xưa. Theo tôi có vẻ như những khu này nằm ngoài năng lực của đội ngũ khảo cổ của VN.

Tôi biết là ông đã tới thăm địa điểm khai quật. Vậy tình hình các loại hiện vật như thế nào, chúng có được gìn giữ tốt không?

Chu Shiu Kee: Toán đào bới nói với chúng tôi là họ đã tìm được khoảng hơn 1 triệu hiện vật. Và chắc ông hiểu rằng rất nhiều hiện vật khi moi lên không hẳn ở trong trạng thái tốt. Tuy vậy chúng vẫn có những giá trị văn hóa và lịch sử vô cùng lớn. Hiện người ta đang ghi lại theo hệ thống các loại hiện vật và cách thức tái tạo lại chúng. Người ta cũng đang bàn về việc trưng bày một số cho công chúng xem. Thế nhưng đối với hơn 1 triệu hiện vật thì chuyện sắp xếp, phân loại, phục hồi, thuyết minh, hay bảo quản chắc chắn sẽ là một công việc khổng lồ.

Thế theo ông đến nay mà nói thì Unesco đánh giá như thế nào về giá trị của khu thành cổ Thăng long?

Chu Shiu Kee: Chắc chắc đây là một cuộc khai quật lớn và rất lớn tại miền Bắc Việt Nam, và các loại hiện vật đã giúp làm rõ thêm sinh hoạt của thời Lý, một triều đại cách đây cả hơn 1000 năm. Giá trị của thành cổ Thăng long là độc nhất vô nhị, thậm chí cũng không thể so sánh nó với cố đô Huế được.

VN đã xin Unesco một ngân khoản nào đó để bảo tồn khu thành cổ này hay chưa?

Chu Shiu Kee: Chưa đâu, thế nhưng VN đang đề nghị Unesco giúp đỡ hình thành cách làm việc tốt nhất để khai quật, để bảo vệ, và lưu giữ hiện vật. Có vẻ như VN mong muốn trợ giúp trên phương diện kỹ thuật, tức những hướng dẫn về mặt kỹ thuật, rồi sau đó tiến hành xây dựng kế hoạch tổng thể để bảo tồn địa điểm khai quật. Phải có kế họach này cái đã, rồi sau đó qua Trung tâm Di sản thế giới, rất có thể sẽ có cách nào đó để kêu gọi góp vốn, và kỹ năng cho việc bảo tồn.

Thế còn về mặt chính phủ các nước, thì theo ông liệu đã có ai quan tâm đến chuyện giúp VN bảo tồn địa điểm này chưa?

Chu Shiu Kee: Tôi có nghe người đứng đầu đoàn khai quật nói lại thì đã có một vài đại sứ quán tại Hà nội đã tới thăm địa điểm. Tôi không thể nào cung cấp cho ông tên của họ ở đây, thế nhưng đã có một vài đại sứ nước ngoài đã tới thăm và bày tỏ ý muốn giúp đỡ.

Ông có thích ý tưởng biến khu này thành một viện bảo tàng mở được không?

Chu Shiu Kee: Bảo tàng mở hả? (Cười)… Tôi không cho rằng đó là ý tưởng tốt, vì điều kiện khí hậu tại VN. Cạnh đó, như tôi cũng đã nói, khu này tương đối ẩm thấp, và còn có mạch nước ngầm nữa, cho nên bảo tàng mở sẽ không phải là giải pháp tốt, dù rằng bây giờ trong nó giống như vậy.

Ông có tin là chuyện bảo quản hiện vật tại khu khai quật đang được thực hiện tốt hay không? Liệu có xảy ra cảnh thất thoát hay... không cánh mà bay?

Chu Shiu Kee: Thưa tôi không nghĩ rằng tôi có thể đưa ra câu trả lời về chuyện đó. Người đứng đầu toán khai quật có nói với chúng tôi rằng ông ta có lo ngại về tính an toàn của cổ vật. Còn phía VN xử lý như thế nào ư? Sáng nay tôi đi qua đã thấy họ đựng thêm một hàng rào, cao hơn bức tường cũ khoảng 1 mét. Unesco quan tâm đến cổ vật được bảo vệ một cách toàn vẹn, và tôi cho rằng phía VN cũng rất quan tâm đến chuyện này.