Thách thức cho Việt Nam trước thềm ASEM 5
Trong năm 2004 một trong số những nghị trình quan trọng của Việt Nam là tổ chức các cuộc họp giữa các quốc gia châu Á và châu Âu, gọi tắt là ASEM, với đỉnh cao là phiên thượng đỉnh vào tháng Mười tới đây.
Thế nhưng Thứ Ba 16.III.2004 đại diện bộ ngoại giao Anh đến Hà Nội mang theo một vấn đề gây khó xử cho Việt Nam, đó là chuyện dân chủ và nhân quyền ở Miến Điện.
 |  Báo chí Việt Nam phản ứng dè dặt và thận trọng với chuyến công du của Quốc vụ khanh Bộ ngoại giao Vương quốc Anh Mike O'Brien |
Trước ngày lên đường đi Việt Nam, Quốc vụ khanh Bộ ngoại giao Vương quốc Anh đã bắn tin về nội dung cuộc họp.
Ông Mike O'Brien nói chuyện thủ tướng Anh Tony Blair đến dự hội nghị thượng đỉnh ASEM tùy thuộc vào chuyện Miến Điện có được mời dự họp hay không.
Thông điệp này đã bất ngờ lôi Việt Nam vào giữa sân khấu chính trị trong vùng, đối mặt với điểm bế tắc cố hữu, theo như nhận định của trưởng Ban tiếng Thái của đài BBC Somchai Suwanban:
"Miến Điện là vấn đề khá buồn cười trong khối ASEAN, còn chính quyền Miến Điện thì muốn dùng ASEAN như là cầu nối, hay một dạng bệ phóng để được quốc tế công nhận. Nếu Việt Nam hay Thái Lan, hay nước nào khác cố gắng đưa Miến Điện vào hội thoại quốc tế thì các thế lực lớn như Hoa Kỳ và Liên Hiệp châu Âu sẽ tìm cách ngăn chặn mọi khả năng thực hiện chuyện đó, cũng như loại trừ mọi biểu hiện tôn trọng chính phủ quân nhân Miến Điện."
"Miến Điện là điểm bế tắc giữa hai phía, nhưng cái thế của ASEAN khá yếu cho nên tôi không biết chuyện gì sẽ xẩy ra." - Suwanban nhận định.
Trong những chuyện có thể xẩy ra thì một cách máy móc có thể kể ra khả năng là Việt Nam chịu áp lực của phương Tây hoặc của vùng gây sức ép lên Miến Điện.
Bà Tin Htar Swe là trưởng ban tiếng Miến Điện của đài BBC nhận định:
"Việt Nam hiện đang giữ ghế chủ tịch ASEAN, cho nên đang nằm ở vị trí thuận lợi nếu muốn thuyết phục các nước ASEAN gây áp lực với Miến Điện. Và ngay cả lợi ích của ASEAN cũng liên quan đến việc Miến Điện cải tổ."
|  "Nếu Việt Nam gây áp lực với Miến Điện sẽ bị tác động ngược trở lại" |
"Tuy nhiên nhìn vào các ghi nhận về tình hình nhân quyền của Việt nam thì lại khá xấu, cho nên nếu Việt Nam gây áp lực với Miến Điện sẽ bị tác động ngược trở lại. Và khi nhìn vấn đề theo kiểu này thì sẽ thấy hầu như không có khả năng xẩy ra chuyện Việt Nam gây sức ép với Miến Điện trước hội nghị thượng đỉnh Á - Âu vào tháng 10 này." - Bà Swe đánh giá.
Vậy nếu Việt Nam không khuất phục sức ép của phương Tây thì vẫn có thể mời Miến Điện đến dự họp và chấp nhận thiếu vắng một số nước phương Tây.
Tuy nhiên, liệu chuyện thủ tướng Tony Blair không đi họp thượng đỉnh ASEM 5 ở Hà Nội có ảnh hưởng gì đến sự hiện diện của lãnh đạo các nước phương Tây khác hay không ?
Ông Bùi Xuân Quang là tổng biên tập tờ Vietnam Infos ở Paris cho biết:
"Thực ra đối với mỗi nước một, như ở Pháp hay ở Anh, vấn đề nhân quyền ở Á châu không phải là vấn đề thật hệ trọng cho chính sách ngoại giao mỗi nước một, thành thử nếu ông Tony Blair đòi điều kiện là không có Miến Điện ở kỳ Thượng đỉnh thì thật ra đối với những nhà làm chính trị, đây là một giai đoạn thôi, chứ không phải điều thiết yếu gì lắm. Với thời gian họ sẽ tìm cách xoa dịu."
|  "Đối với nhà làm chính trị đây là một giai đoạn thôi... với thời gian họ sẽ tìm cách xoa dịu" |
"Nếu mà nó có áp lực thật là phải có áp lực từ Hoa Kỳ hoặc của những người đấu tranh cho dân chủ thực sự chứ không phải là áp lực của các chính quyền mỗi nước phương Tây. Tôi không tin lắm." - Ông Quang nói như vậy.
Đọc lại các tài liệu về bang giao giữa Việt Nam và Miến Điện đang được phép xuất bản tại Việt Nam thì hai nước bắt đầu có quan hệ chỉ là từ thời Tây Sơn và sau đó là các triều đại nhà Nguyễn Phước, do Miến Điện muốn Việt Nam gây áp lực với Thái Lan và giúp đỡ quân sự cho họ nhưng thái độ của Việt Nam khá mờ nhạt.
Quan hệ ngoại giao chính thức ở cấp đại sứ giữa hai nước chỉ mới được thành lập từ năm 1975.
Nếu nhìn lại mối quan hệ giữa Việt Nam và các nước ASEAN thì Việt Nam từng bị khối ASEAN gây áp lực trong vấn đề rút quân khỏi Campuchia.
Lần này đối với vấn đề của Miến Điện thì không chỉ Việt Nam bị đặt vào thế trung gian hòa giải mà quốc tế đã và đang có nhiều nỗ lực khác nữa.
Trưởng Ban tiếng Miến Điện Tin Htar Swe cho biết:
"Cả hai người, tức là ông Razali Ismail – đặc sứ của Liên Hiệp Quốc, và ông Surakiart Sathirathai – ngoại trưởng Thái Lan, cũng đều nói là hi vọng trước tháng Năm sẽ có thay đổi ở Miến Điện. Chúng tôi không biết đó là thay đổi gì nhưng có dự đoán là chính quyền Miến Điện sẽ thả Aung San Suu Chi."
"Nếu họ làm vậy thì ASEAN có thể nói với thế giới là Miến Điện đã có hợp tác trong tiến trình quốc tế. Tuy nhiên có thể thấy nếu chỉ riêng chuyện thả bà Suu Chi không thôi thì chưa thỏa mãn được đòi hỏi của Vương Quốc Anh, vì họ muốn chính quyền quân nhân Miến Điện cải tổ theo hướng dân chủ, tức là đối thoại với phe đối lập."
"Vì vậy, phải cả việc thả người đi kèm với việc đối thoại thì chính phủ Anh mới xét đến chuyện thủ tướng Tony Blair có sang Việt Nam dự ASEM 5." - Trưởng ban Miến Điện của đài BBC có nhận định về diễn biến sắp tới.
Nếu có được thủ tướng Tony Blair xuất hiện trên những bức ảnh chụp chung trong hội nghị ASEM năm nay sẽ được tổ chức ở Hà Nội, thì chắc chắn uy tín của Việt Nam sẽ được gia tăng, cả trong mắt phương Tây lẫn các nước ASEAN, và trong cả suy nghĩ của người dân trong nước lẫn hải ngoại.
Tuy nhiên nếu phải xác định giá trị thì ngoài những chuyện ngoại giao kiểu ca hát và mặc đồng phục chụp ảnh chung, hội nghị ASEM còn có giá trị nào khác hay không ?
Thái Lan là nước tổ chức ASEM kỳ đầu tiên và trưởng ban tiếng Thái Somchan Suwanban nhìn lại quá trình hoạt động của các kỳ ASEM:
|  "Năm 1997 Thái Lan gặp khó khăn nhưng ASEM không giúp đỡ được gì nhiều cả" |
"Nếu xét trên trường quốc tế thì ASEM đang còn ở trong dạng sơ khai. Hội nghị Á - Âu lần đầu chỉ mới nhóm họp vài năm trước thôi, cho nên hiện các chủ đề bàn thảo vẫn còn khá hạn chế, và không thấy có nhiều chủ đề quan trọng, hay là tiến triển quan trọng."
"Tôi muốn nhắc lại cơn khủng hoảng kinh tế Á châu hồi năm 1997 khiến Đông Nam Á và Thái Lan gặp nhiều khó khăn. Lúc đó Thái Lan rất cần châu Âu giúp đỡ nhưng ASEM không đem lại được gì lớn lao cả."
"Vì vậy có thể thấy ASEM cũng là một phiên họp quốc tế như bao phiên khác, nhưng quí vị không thể trông chờ quá nhiều vào nó." - Trưởng ban tiếng Thái phân tích.
Và theo tổng biên tập của tờ Vietnam Infos là ông Bùi Xuân Quang thì nếu Việt Nam vẫn mời Miến Điện tham dự hội nghị thượng đỉnh thì có thể dùng vấn đề Miến Điện để dồn chú ý của giới nhân quyền quốc tế sang hướng đó, để bản thân rộng tay xây dựng chính sách riêng:
"Từ hồi trước đến giờ Việt Nam vẫn nghĩ rằng vấn đề nhân quyền, dân chủ ở Á châu nó khác với vấn đề dân chủ ở Tây Phương. Vì vậy mà Á châu sẽ tìm một cái cách, cái sự đối xử riêng cho Á châu, để Việt nam có thể tiếp tục làm áp lực đối với những người dân chủ trong nước."
Thế nhưng nếu nhìn lại, thì các cuộc vận động cũng như công tác tổ chức dành cho hội nghị thượng đỉnh Á - Âu vào tháng Mười tới đây chỉ mới khởi động mà thôi, dù Việt Nam đã có ủy ban đặc trách về ASEM đã kinh qua huấn luyện và thực hiện khá nhiều cuộc tiếp xúc với các phe phái ngoại giao quốc tế và trong vùng.
Mặc dù vậy, phản ứng chính thức của Việt Nam sau cuộc gặp của phó thủ tướng Vũ Khoan với thứ trưởng Anh sẽ là chỉ dấu để giới quan sát quốc tế nhìn nhận về thái độ của Việt Nam trong thời gian tới.
Tuy nhiên, khi ông Mike O’Brien đến Việt Nam nhưng chưa chính thức làm việc với Hà Nội, thì những phản ứng ban đầu trên báo chí nhà nước thể hiện một thái độ khá dè dặt và đầy thận trọng.