Nguyên Trần Cộng tác viên Ban Việt ngữ

Bà Huỳnh Thị Huyên cùng con gái bị AIDS và cháu ngoại

Về phần mình, cụ bà Huỳnh Thị Huyên, ngoài 70 tuổi, nghẹn ngào trong dòng nước mắt khi khẩn khoản mời chúng tôi về thăm nhà để động viên cô con gái đang trong giai đoạn cuối cùng của căn bệnh thế kỷ HIV/AIDS.

“Chồng nó mất cách đây 5 năm cũng vì HIV, tôi cứ tưởng ông trời tha cho nó sống để nuôi con cho đến tuổi trưởng thành nhưng nào ngờ...”, cụ Huyên sụi sùi nói và ôm đứa cháu ngoại chưa đầy 10 tuổi vào lòng.

Nghèo đói, dịch bệnh HIV và vay nặng lãi đang trở thành chuyện thường ngày ở ấp Việt Kiều có hơn 210 gia đình này. Đây cũng là tình cảnh chung của hàng trăm ấp Việt Kiều khác nằm rải rác trên khắp đất nước Cambodia.

Những “Việt Kiều” bần hàn

Theo ông Hoài Trưởng ấp, đa phần những người dân trong ấp Chroy AmPil là Việt Kiều sinh ra và lớn lên tại Cambodia.

“Năm 1975 chúng tôi chạy về Việt Nam để tránh chế độ diệt chủng Pol Pot và đến năm 1982 chúng tôi theo chân bộ đội Việt Nam về lại Campuchia”, ông Hoài nói.

Lúc mới về lại Cambodia, những người dân trong ấp Chroy AmPil sống chủ yếu bằng nghề đánh bắt cá trên sông Mê Kông.

“Thế nhưng, vào những năm gần đây lượng cá trên sông Mê Kông ngày một giảm mạnh nên không ít người trong ấp đã chuyển sang những nghề khác như thu mua ve chai, bơm gas bật lửa dạo, phu hồ, làm mộc, nuôi cá bè...”, bác Nguyễn Văn Cho, 61 tuổi, Việt Kiều ba đời tại Campuchia vừa nâng chén rượu trắng vừa chậm rãi kể.

Ngồi cùng mâm rượu với bác Cho là anh Phạm Văn Trực (37 tuổi) và anh Trần Văn Tuấn (34 tuổi). Anh Trực nói, anh đã bỏ nghề chài lưới từ hơn 3 năm nay để chuyển sang nghề đóng thuyền với lợi nhuận thu về mỗi ngày chưa đầy 2.000 riel (khoảng 0,5 USD).

“Không chỉ lượng cá bắt được ít đi mà tôi còn không chịu nổi cảnh những thằng “trẻ ranh” người Miên (người Cambodia – PV) luôn hoạnh hoẹ xin tiền, xin cá... mỗi khi gặp chúng tôi đi chài lưới”, anh Trực giải thích về lý do chuyển nghề của mình.

Tuy đã chuyển sang làm nghề bơm gas bật lửa dạo, nhưng anh Tuấn vẫn không thoát khỏi cảnh bị những kẻ xấu người Miên bắt nạt, trấn lột.

“Cứ dăm bữa, nửa tháng tôi lại bị bọn nó lột sạch tiền kiếm được trong ngày”, anh kể với giọng đầy bức xúc. Ấy vậy nhưng anh vẫn cảm thấy may mắn khi nói rằng, “mới chỉ tháng trước đây thôi, một người cùng ấp bơm bật lửa gas dạo như tôi sau khi bị trấn lột hết tiền đã bị 4 'thằng Miên' giết hại rồi vùi xác xuống bờ mương cho đến nay vẫn chưa bắt được thủ phạm”.

Đường tới nợ nần

Việc chuyển nghề của những người dân Việt Nam nơi đất khách quê người đã diễn ra không hề đơn giản. “Những người dân ở đây nghèo đến mức, họ không có đủ tiền để mua sắm những dụng cụ tối thiểu cho việc chuyển sang nghề mới”, ông Hoài Trưởng ấp nói. Vậy là để có tiền đầu tư, họ đã phải đi vay nặng lãi.

“Gần 95% dân trong ấp phải đi vay nặng lãi, chỉ một vài gia đình bán hàng tạp hoá, cà phê là không vay”, ông Hoài Trưởng ấp khẳng định.

Vẫn theo ông Hoài, chuyện cho vay nặng lãi ở đây được tiến hành rất đơn giản.

Một số người Cambodia giầu có mang tiền đến tận nhà cho vay mà không đòi hỏi bất cứ một thứ giấy tờ hay tài sản thế chấp nào. Tuỳ hoàn cảnh mỗi gia đình mà mức cho vay dao động từ 30.000 đến cả triệu riel (từ 7,5 đến 250 USD).

Tuy nhiên, đổi lại thì lãi suất vay luôn ở mức rất cao, bao gồm các mức như 0,5%/ngày (trả từng ngày) hoặc 20%/ tháng (trả từng tháng)...

Bà Trần Thị Sinh, 53 tuổi vừa gạt nước mắt vừa kể, gia đình bà vay 100USD với lãi suất 20%/tháng từ hơn 3 năm nay nhưng đến giờ vẫn chưa trả hết nợ gốc.

Gần 95% dân trong ấp phải đi vay nặng lãi, chỉ một vài gia đình bán hàng tạp hoá, cà phê là không vay   Ông Nguyễn Trung Hoài, Trưởng Ấp Chroy AmPil

Năm ngoái chồng bà chạy xe ôm bị tai nạn, hoàn cảnh càng thêm khó khăn nên chủ nợ thông cảm giảm lãi suất xuống còn 12%/tháng kể từ đầu năm nay.

Tuần trước cậu con trai 16 tuổi bán hàng rong ở đầu cầu Sài Gòn (cửa ngõ vào Phnom Penh) chỉ đưa về có 7USD nên không đủ để trả lãi vay tháng. “Tôi tính bán căn nhà đang ở lấy 300USD để trả cho xong nợ, nhưng sau đó không biết sẽ ở đâu?”, bà xót xa.

Hàng ngày, cứ vào khoảng 5 giờ chiều là các chủ nợ lại bủa tới các hộ dân trong ấp để thu tiền lãi. Cắn răng móc ra 5.000 riel (1,25USD) tiền bán mớ cá bắt được hồi chiều để trả cho khoản vay đầu tư nuôi lợn, bác Trần Văn Bá, 60 tuổi nói như vớt vát, “lãi cao nhưng khi mình cần mà họ cho vay ngay cũng là may lắm rồi”.

Tay chủ nợ người Cambodia được những người dân trong ấp Chroy AmPil gọi là “Thày Hút” đã từ chối viết tên thật của mình ra giấy khi được đề nghị. “Ở bên này ai cũng cho vay với lãi suất như vậy”, ông “Thày Hút”vừa nói vừa vội vã bước sang nhà con nợ bên cạnh để tránh phải trả lời những câu hỏi của chúng tôi.

Ngay cả ông Hoài Trưởng ấp cũng không tránh được cảnh phải đi vay năng lãi. “Tôi vay ngắn ngày nên phải trả 2.000 riel/ngày cho khoản vay 50.000 riel”, ông nói.

Tuy nhiên, vay nặng lãi không phải nỗi khổ cực duy nhất mà ông Hoài cũng như những người dân nghèo khó khác trong ấp Chroy AmPil đang phải chịu đựng.

Tang thương vì dịch HIV

“Tôi phải đi vay nặng lãi dể có tiền nuôi thằng cháu đích tôn này”, ông Hoài vừa nói vừa đưa tay chỉ cậu bé 6 tuổi đứng cạnh. Theo ông Hoài, cả bố và mẹ đứa cháu đích tôn đều đã chết vì AIDS khi nó mới chưa đầy 3 tuổi. “Ngay cả nó (cậu bé) cũng bị nhiễm HIV từ bố mẹ nó”, ông Hoài xót xa.

Ông già hơn 60 tuổi này đã quá yếu để có thể kiếm tiền nuôi đứa cháu nhỏ. “Chúng tôi phải sống nhờ khoản tiền tài trợ 50.000 riel/tháng (khoảng 12,5USD) của một trường trẻ mồ côi dành cho cháu bé”, ông Hoài nói.

Tôi cũng chẳng biết đứa cháu gần 10 tuổi của mình có bị nhiễm bệnh HIV hay không vì không có điều kiện làm xét nghiệm cho nó   Bà Huỳnh Thị Huyên có con gái có AIDS

Tuy nhiên, do khoản tiền tài trợ được trao không theo một hạn định cụ thể nào nên hai ông cháu phải đi vay nợ để sống rồi sau này lĩnh được tiền tài trợ sẽ trả sau.

Hoàn cảnh của bà Huyên còn đáng thương hơn. Cụ bà hơn 70 tuổi chỉ còn duy nhất một chiếc răng cửa này vẫn phải ngày ngày bươn trải kiếm tiền để nuôi đứa cháu ngoại và cô con gái Trần Thị Đảm, 32 tuổi đang bước vào giai đoạn cuối của căn bệnh HIV.

“Tôi cũng chẳng biết đứa cháu gần 10 tuổi của mình có bị nhiễm bệnh HIV hay không vì không có điều kiện làm xét nghiệm cho nó”, bà Huyên nói phều phào.

Khi chúng tôi tới nhà, chị Đảm đang thiu thiu ngủ trên võng. Với thân hình gày tong teo, gương mặt hốc hác xanh xao, chị nói: “Tôi biết mình phát bệnh từ tháng 10 năm ngoái với các triệu chứng như mệt mỏi, tiêu chảy, ói mửa... Cứ theo như kinh nghiệm của chồng tôi trước đây thì tôi chỉ còn sống vài tháng nữa thôi...”

Người đàn bà đang nằm chờ chết này đau đáu một điều là không biết bé Huyền con chị rồi sẽ ra sao sau này. “Khi còn khoẻ tôi làm nghề may nên còn có tiền nuôi cháu, giờ thì chỉ biết có cầu trời”, chị nói.

Cụ Huyên cho hay, từ khi chị Đảm có dấu hiệu phát bệnh gia đình chỉ biết lên chùa xin thuốc từ thiện về cho chị uống, nhưng bệnh tình chỉ thấy gia tăng mà không hề giảm.

“Tôi là Trưởng ấp nhưng cũng không thể biết được ấp này có bao nhiêu người đã nhiễm HIV”, ông Hoài nói. Chỉ khi ai đó phát bệnh ra như chị Đảm thì mọi người mới biết chắc chắn.

“Chẳng hạn như nhà ông Bá có hai con rể, một con gái đang lay lắt vì HIV, nhưng trong số 3 con gái, 5 con trai còn lại của gia đình ông không biết còn có ai đang trong giai đoạn ủ bệnh này không”, ông Hoài giải thích.

Xa vời những giấc mơ con

Khi tiếp xúc với những người dân ấp Chroy AmPil, một mong ước chung được mọi người dân nơi đây hay nhắc tới là làm sao có thể vay được vốn của các ngân hàng thương mại Cambodia.

“Họ (các ngân hàng thương mại Cambodia) cho vay với lãi suất chỉ có 6%/tháng nên nếu chúng tôi vay được nguồn vốn này chắc sẽ sống khoẻ thôi”, ông Bá nói với giọng đầy hy vọng.

Tất cả những giao dịch thanh toán giữa doanh nghiệp Việt Nam và doanh nghiệp Cambodia hiện chủ yếu được thực hiện thông qua hình thức đầy nguy hiểm là vác những bao tải tiền lớn qua lại biên giới.   Đại sứ đặc mệnh toàn quyền Việt Nam tại Campuchia Nguyễn Duy Hưng

Ông Hoài Trưởng ấp lại tỏ ra thiết thực hơn khi nêu ra mong ước của mình, “Giá như có một ngân hàng nào của Việt Nam sang đây làm ăn và cho chúng tôi vay vốn xoá đói, giảm nghèo thì tốt biết bao”.

Vẫn theo ông Hoài, chỉ cần một lượng vốn lưu động khoảng 1 tỷ VND (gần 70.000USD) là đủ đáp ứng nhu cầu vay tín dụng của cả ấp...

Những kẻ cho vay nặng lãi như “Thày Hút” đã cười khảy khi nghe những “giấc mơ” nói trên của những người dân ấp Chroy AmPil.

“Đừng bao giờ nghĩ tới việc vay vốn ngân hàng Campuchia khi chẳng có lấy một tài sản nào để mà thế chấp”, “Thày Hút” nói.

Thậm trí, một trong số những kẻ cho vay nặng lãi còn tự cho rằng, họ đã quá tốt khi cho những người dân nghèo Việt Nam vay vốn. “Ở trên Phnom Penh đâu có ít những người Việt Nam giầu có, nhiều tiền... nhưng nào có thấy ai đứng ra cho những người đồng hương của họ vay vốn?”, một trong số các “Thày Hút” đặt câu hỏi.

Còn về mong muốn được vay vốn ngân hàng Việt Nam thì đó là chuyện của “tương lai rất xa”.

Đại sứ đặc mệnh toàn quyền Việt Nam tại Campuchia Nguyễn Duy Hưng cũng đã gián tiếp thừa nhận điều này khi nói rằng, ngay cả các doanh nghiệp trong nước sang Campuchia đầu tư.

Buôn bán cũng không thể thực hiện được dịch vụ thanh toán, chuyển tiền về nước thông qua dịch vụ ngân hàng chỉ vì đến nay vẫn chưa có một ngân hàng thương mại nào của Việt Nam sang mở chi nhánh ở bên này.

“Tất cả những giao dịch thanh toán giữa doanh nghiệp Việt Nam và doanh nghiệp Campuchia hiện chủ yếu được thực hiện thông qua hình thức đầy nguy hiểm là vác những bao tải tiền lớn qua lại biên giới”, ông Hưng nói.