Bertrand Fort Giám đốc Quỹ Á - Âu (Asia-Europe Foundation)

Các tổ chức khu vực đóng vai trò thúc đẩy an ninh quốc tế

Tuy nhiên, hai thập niên cuối cùng của thế kỷ 20 đã chứng kiến sự trỗi dậy của các yếu tố phi nhà nước mà tầm mức hoạt động đã vượt khỏi khuôn khổ biên giới quốc gia.

Cùng lúc đó, sự phát triển của các tổ chức khu vực đã tăng tốc. Việc Chiến tranh Lạnh chấm dứt một lần nữa khiến người ta chú ý đến vai trò an ninh của các tổ chức khu vực trong việc thúc đẩy hòa bình và an ninh quốc tế. Tầm mức khu vực đã trở nên quan trọng hơn cho vấn đề xung đột và hợp tác, ở cả mức độ nội bộ và liên quốc gia.

ASEM thúc đẩy các diễn đàn chính thức và phi chính phủ để đưa người châu Á và châu Âu đến gần nhau trong các vấn đề an ninh "nghiêm trọng" và "nhẹ nhàng".

Nó áp dụng cách tiếp cận đa chiều để đối phó với các đe dọa mới - khủng bố, phát triển vũ khí, tội ác có tổ chức và vi phạm bản quyền.

ASEM có vị trí độc đáo trong các tổ chức thúc đẩy đối thoại và hợp tác đa khu vực bởi vì nó nhấn mạnh vào ba cột trụ (pillar): các quyết định chính trị về an ninh được củng cố bằng hợp tác kinh tế, và cả hai lại được bổ sung bởi tranh luận và tham vấn trong xã hội dân sự. Quỹ Á - Âu hỗ trợ các trao đổi xã hội dân sự về an ninh và các vấn đề an ninh 'mềm'.

ASEM làm thế nào để tăng cường an ninh?

ASEM đã đóng góp vào sự làm rõ cái nhìn của người châu Á về châu Âu và ngược lại, và đã tăng cường nhận thức rằng hai khu vực cần có nhau vì nhiều nguyên nhân, từ văn hóa, thương mại đến chống khủng bố.

ASEM đã đưa ra một cơ chế mới của việc tham vấn và hợp tác

ASEM đã khuyến khích những giới tinh hoa thuộc chính phủ và phi chính phủ xem quá trình đa phương tích cực hơn. Thành công của nó thể hiện qua mức độ tin tưởng lẫn nhau giữa các quốc gia để hợp tác về an ninh.

ASEM đã đưa ra một cơ chế mới của việc tham vấn và hợp tác giữa các nước châu Á mà trước đó chưa tồn tại giữa các nước ASEAN và Trung Quốc, Nhật và Triều Tiên.

Hội nghị ngoại trưởng ASEM ở Bali tháng Bảy 2003 đề cập vấn đề vũ khí hủy diệt hàng loạt ở châu Á, việc không phổ biến vũ khí hạt nhân và Hiệp ước cấm thử hạt nhân, chống khủng bố, và vấn đề Miến Điện (mà không chỉ liên quan nhân quyền mà còn là vấn đề an ninh thật sự).

Đối thoại đã dẫn tới hợp tác thật sự.

Các nỗ lực ASEM đang giúp đối phó tội ác có tổ chức - dự án chống rửa tiền ASEM, những đóng góp cho việc hoạch định chính sách và các cuộc gặp cấp chuyên viên để điều phối nỗ lực chống nạn buôn phụ nữ và trẻ em.

Những hạn chế của hợp tác

Đối thoại Á - Âu về an ninh bị hạn chế bởi ba sự không cân xứng:

Sự bất đối xứng thứ nhất là giữa logic kinh tế của ASEM và logic an ninh quốc tế. ASEM thành lập để cân bằng vai trò thống trị của Mỹ, nhưng về phương diện an ninh, Mỹ là siêu cường duy nhất có khả năng bao quát toàn cầu. Nhiều khu vực châu Âu và châu Á vẫn phụ thuộc vào sự bảo đảm an ninh của Mỹ.

Á - Âu muốn cân bằng sức mạnh an ninh, nhưng còn phụ thuộc Mỹ

Sự bất đối xứng thứ hai xoay quanh các động cơ khác nhau. Châu Á nhấn mạnh các vấn đề tài chính - kinh tế, còn châu Âu lại chuộng đối thoại chính trị về các vấn đề an ninh và giá trị.

Sự bất đối xứng thứ ba liên quan các khác biệt trong những quan ngại và quan tâm an ninh: Các nước Đông Á vẫn đang đối diện những mâu thuẫn an ninh cổ điển, trong khi các nước châu Âu quan ngại nhiều hơn đến việc ngăn xung đột giữa các nước, tái thiết thời hậu chiến, và việc thành lập chính sách phòng thủ và an ninh chung.

Con đường phía trước

Những bước kế tiếp để tăng cường đối thoại an ninh ASEM có thể là gì?

ASEM cần hợp tác với Liên Hiệp Quốc, một cơ quan vốn sử dụng rất hạn chế các tổ chức khu vực và quốc tế khác.

Ở mức độ khu vực, ASEM có thể hợp tác nhiều hơn về các vấn đề an ninh với ASEAN và Diễn đàn khu vực ASEAN (ARF).

Các nhóm xã hội dân sự có thể bổ sung cho những nỗ lực của Liên Hiệp Quốc và các tổ chức khu vực thông qua những nỗ lực xây dựng hòa bình riêng của họ - các chương trình giáo dục, huấn luyện, nghiên cứu và cổ vũ nhân quyền.

ASEM có thể tăng cường mối quan hệ với các định chế ở tầm mức quốc gia. Nhiều định chế đã tham dự việc cung cấp chuyên môn kỹ thuật. Chúng bao gồm các Viện nghiên cứu chiến lược và quốc tế ASEAN, Hội đồng hợp tác an ninh châu Á Thái Bình Dương và Hội đồng hợp tác Á - Âu.

Môi trường chiến lược thay đổi đòi hỏi sự tham gia tích cực của ASEM (và ASEAN và ARF). Nó bao hàm việc xem lại và cải tổ cơ chế ngăn xung đột hiện thời để giúp chúng phản ứng nhanh hơn trước các thách thức hiện nay. Liên hiệp châu Âu có thể chia sẻ chuyên môn với các nước châu Á đang đối diện các thử thách an ninh xuyên biên giới.

Môi trường phi chính thức của ASEM phù hợp với các nước châu Âu, bởi vì các cuộc nói chuyện không dẫn đến các thỏa ước ràng buộc về pháp lý. Người châu Âu cần có những nỗ lực chung để gửi các đại diện cấp cao đến các cuộc gặp ASEM.

Việc giải quyết xung đột vẫn nằm ngoài khả năng của ASEM, do các vấn đề an ninh phức tạp vẫn là độc quyền của các quốc gia. Tuy nhiên, nhiều nhà quan sát cho rằng đối thoại bên trọng ASEM cần một sự chuyển biến từ các biện pháp xây dựng niềm tin sang ngoại giao ngăn chặn.

ASEM có thể củng cố vai trò an ninh khu vực của mình ở châu Á bằng cách đưa Trung Quốc hòa nhập nhiều hơn vào các thỏa thuận an ninh đa phương, bằng cách củng cố cách ứng xử ở biển Đông đã được kí trong khuôn khổ ARF tháng 11-2002.

Nếu ASEM có thể vượt qua câu hỏi về sự mở rộng và củng cố các thủ tục, nó có thể trở thành một sức mạnh ở châu Á, một sự bổ sung và thay thế cho các diễn đàn khu vực khác, cho phép các nước châu Á có sự linh hoạt trong việc ứng phó với các vấn đề an ninh.

......................................................................................................................

Đây là bản tóm tắt từ bài nói chuyện ở một hội nghị Á - Âu về "Các thách thức an ninh mới cho châu Á và châu Âu". Bài viết thể hiện quan điểm riêng của tác giả.

Bản dịch tiếng Việt được thực hiện với sự cho phép của tác giả Bertrand Fort.