26 Tháng 10 2004 - Cập nhật 16h01 GMT
Tim Luard
Phóng viên BBC News Online
Trung Quốc bước lên vũ đài quốc tế
Khi Trung Quốc trở nên mạnh và giàu có hơn, thế giới ngày càng chia sẻ niềm tin của nước này là họ xứng đáng sự công nhận và tôn trọng như một siêu cường.
Nhờ kết hợp năng động kinh tế, ngoại giao khéo léo và đe dọa ngầm, nước này đang lấy lại nhiều ưu thế đế quốc truyền thống tại châu Á.
Lấp đầy lỗ hổng do Liên Xô để lại, Trung Quốc cũng trở thành đối thủ cạnh tranh khả dĩ nhất đối với Hoa Kỳ.
Nhưng nước này có sẵn sàng đi xa đến như vậy? Và nếu nó xảy ra, Trung Quốc sẽ là một siêu cường thế nào?
Jeffrey E Garten, trưởng khoa quản lý trường đại học Yale, nói: "Tôi tin chắc là Trung Quốc đang hướng đến việc trở thành một cường quốc và sẽ phá vỡ thế cân bằng cũ."
Theo Yan Xuetong, giám đốc Viện nghiên cứu quốc tế đại học Thanh Hoa ở Bắc Kinh, thì để thành hiện thực, vẫn còn xa.
Ông nói trong tương lai gần, Trung Quốc chưa phải đối thủ của Mỹ.
Nhưng điều đó không có nghĩa là Trung Quốc hài lòng với hoàn cảnh hiện nay. Ông Yan nói mọi nước đều khao khát trở thành lãnh tụ thế giới.
"Trung Quốc không muốn chấp nhận sự lãnh đạo của Mỹ. Sự đối đầu là không thể tránh khỏi."
Gary Milhollin, thuộc Wisconsin Arms Project, nói sẽ là bất thường nếu một nước thống trị kinh tế lại không có tham vọng quân sự.
"Hiện tại Trung Quốc chưa thể cạnh tranh quân sự với Mỹ. Nhưng cần nhớ rằng sức mạnh quân sự Mỹ dựa trên sự thống trị của kinh tế Mỹ. Đến ngày khi Trung Quốc có nhiều tiền hơn tất cả, nước này sẽ có hệ thống quốc phòng tốt hơn tất cả."
Vươn cao
Trong khoảng 40 năm sau khi những người Cộng sản giành chính quyền, Trung Quốc bị các nước châu Á xem là nghèo và nguy hiểm, và nên tránh xa.
Nhưng nay, Trung Quốc đã bỏ đi các ý tưởng về việc làm cách mạng và trở lại vai trò giống như một ông chủ gia đình.
Càng lúc, Bắc Kinh càng tác động đến nghị trình thời sự của Đông Á, dẫn đầu trong các tổ chức đa phương và tăng cường uy thế kinh tế.
Nhật Bản vẫn gần gũi với Mỹ, nhưng đang nhìn sang Trung Quốc và thị trường nước này để giúp Nhật thoát khỏi đình đốn.
Các nước Đông Nam Á, nơi Hoa Kiều có sức mạnh, không còn xem Nhật Bản là một lựa chọn cho ngôi lãnh đạo khu vực.
Nhưng mặc dù Trung Quốc có thể là bá chủ mới của châu Á, nước này cũng bị xem là đối thủ cạnh tranh. Và vẫn có nghi ngờ về ý định của nước này.
Bắc Kinh gần đây nói đến "sự trỗi dậy hòa bình" của nước này - nhưng rồi ngưng bặt, có lẽ vì một số lãnh đạo nghĩ rằng từ "hòa bình" có thể khiến quân đội khó chịu. Trong khi những người khác nghĩ từ "trỗi dậy" có thể khiến nước ngoài báo động.
Trả lời đài BBC, người phát ngôn Bộ ngoại giao Trung Quốc, Liu Jianchao, thừa nhận đã có tranh luận.
Ông nói thông điệp thật sự là sự phát triển của Trung Quốc sẽ không khiến các nước khác chịu thiệt hại. Và rằng Trung Quốc là một cường quốc khu vực và thế giới, và sẽ đóng vai trò ngày càng có ảnh hưởng.
Nhưng ông nói điều này nên xem là cơ hội, không phải là đe dọa.
Người phát ngôn Bộ ngoại giao tránh dùng từ "trỗi dậy" - và giống như mọi quan chức khác, lập tức bác bỏ việc nhắc đến từ "siêu cường."
Nhưng đa số nhà quan sát tin rằng Trung Quốc sẽ muốn làm siêu cường. Và tuy vẫn còn là nước đang phát triển, đây vẫn là một nước rất quyết tâm.
Barry Buzan, giáo sư quan hệ quốc ở trường LSE, London, nói các nước cần dè chừng:
"Người Trung Quốc muốn trỗi dậy lặng lẽ và êm ả - nhưng một khi họ đã đạt đến đỉnh, thì việc họ có thay đổi hay không lại là câu hỏi mở."
Những người khác lại nói Trung Quốc nay thật sự gắn bó với các nguyên tắc thị trường tự do giống Mỹ.
Họ nói đe dọa lớn nhất chỉ là nước này có thể rơi vào hỗn loạn và tan rã.
Họ chỉ ra là Trung Quốc, về lịch sử, đã luôn là quốc gia hướng nội, không bành trướng.
Hugh Baker, thuộc trường đại học SOAS, London, nói Trung Quốc có thiên hướng hành xử giống như một người biết mình có quyền lực và vì thế không cần phải áp đặt ý định lên người khác.