28 Tháng 2 2005 - Cập nhật 17h23 GMT
Báo Mỹ viết gì về vụ kiện chất da cam?
Viết cho báo New York Times hôm 28-2, phóng viên William Glaberson cho biết Bộ tư pháp Mỹ đã kêu gọi thẩm phán ở quận Brooklyn bác bỏ vụ các nạn nhân chất độc da cam của VN kiện các công ty hóa chất Hoa Kỳ.
Hồi tháng trước, các luật sư tại Bộ tư pháp Mỹ đã gửi đơn mô tả vụ kiện là một ''đe dọa nguy hiểm cho quyền thực hiện chiến tranh của tổng thống Mỹ và là một cố gắng mở rộng quá mức quyền lực của tòa án liên bang.''
Phóng viên William Glaberson viết rằng thẩm phán Jack B. Weinstein, thuộc tòa án quận Brooklyn, nói hồi tháng Tư 2004 rằng vụ kiện gợi lên nhiều vấn đề quan trọng, và có thể sẽ cần phán xử của tòa án tối cao Mỹ.
"Vị quan tòa đã hỏi liệu những tiền lệ liên quan việc xử nhà sản xuất chất Zyklon B, loại khí gas dùng trong trại tập trung phát xít Đức, có thể áp dụng cho đơn kiện các công ty sản xuất chất da cam cho quân đội Mỹ không."
Trước đây, vào năm 1984, bảy công ty hóa chất Mỹ đã trả 180 triệu đôla để dàn xếp vụ kiện của các cựu quân nhân Mỹ tham chiến Việt Nam, những người nói chất da cam gây nên ung thư, khuyết tật bẩm sinh và các vấn đề khác.
William Glaberson viết quan tòa Weinstein, cũng là người thụ lý vụ kiện 20 năm trước, nói khi đó rằng các cựu binh sẽ rất khó khăn để chứng minh mối liên hệ giữa vấn đề sức khỏe và chất da cam. Tuy nhiên, một số khoa học gia nói ngày nay sẽ dễ có bằng chứng minh xác hơn.
Trên báo Boston Globe ngày 27-2, nhà báo Matt Steinglass viết từ Hà Nội rằng phiên điều trần hôm thứ hai sẽ không liên quan các câu hỏi khoa học, mà liên quan câu hỏi thời hạn bồi thường có còn áp dụng hay không.
Theo đạo luật US Alien Tort Claims, các nguyên đơn có thời hạn 10 năm để nộp khiếu kiện. Nhưng Việt Nam nói họ không thể nộp đơn kiện cho đến năm 2004, khi Washington dỡ bỏ cấm vận với Việt Nam.
Một vấn đề khác đó là các công ty hóa chất Mỹ bác bỏ vụ kiện, nói rằng luật của Mỹ ngăn chặn các vụ kiện chống lại những công việc mà các công ty thực hiện theo hợp đồng chính phủ.
Phía Việt Nam nói sự miễn tố này không áp dụng cho các công ty khi sản phẩm của họ khiếm khuyết đến nguy hiểm, như trường hợp chất da cam.
Báo Boston Globe trích lời Jonathan Moore, luật sư Mỹ đại diện cho nguyên đơn, "Các công ty đã biết tiến trình sản xuất khiến chất da cam chứa hàm lượng dioxin cao. Họ bỏ qua điều này vì nghĩ rằng người duy nhất chịu là 'kẻ thù'".
Bên nguyên đơn Việt Nam cũng cho rằng việc rải chất da cam là tội ác chiến tranh, vì luật quốc tế cấm sử dụng vũ khí hóa học.
Bên bị đơn nói điều này vô lý. Nói với báo Boston Globe, Scott Wheeler, phát ngôn nhân cho công ty Dow Chemical, nói:
"Chất da cam là thuốc diệt cỏ dùng để bảo vệ quân Mỹ và quân miền Nam Việt Nam. Nó chưa bao giờ được dùng như vũ khí."
Không ai rõ có bao nhiêu người Việt Nam tiếp xúc với chất dioxin từ thuốc diệt cỏ mà Mỹ đã rải. Một nghiên cứu gần đây của viện y khoa Mỹ (Institute of Medince) nói ít nhất 2.1 triệu người đã trực tiếp dính chất này.
Một nghiên cứu Việt - Mỹ tại thung lũng A Lưới ở miền trung Việt Nam cho thấy mức độ khuyết tật của em bé tại các ngôi làng cao hơn từ một rưỡi đến bốn lần so với trước chiến tranh.
Còn theo các công ty Mỹ như Monsanto và Dow Chemical, nhiều thập niên nghiên cứu vẫn không chứng tỏ được chất da cam gây ra vấn đề sức khỏe.
Còn Institute of Medicine lại nói có bằng chứng rõ là việc tiếp xúc chất diệt cỏ liên quan năm căn bệnh nghiêm trọng. Họ cũng nói có bằng chứng ''gợi ý'' (suggestive) rằng chất diệt cỏ có thể gây khuyết tật bẩm sinh và ung thư.
Mặc dù các nhà sản xuất chưa bao giờ thừa nhận chất da cam gây ra bệnh tật, họ đã có một thỏa thuận 180 triệu đôla năm 1984 với cựu binh Mỹ tiếp xúc chất diệt cỏ.
Việc trả tiền lần cuối theo cách thức này đã diễn ra vào năm 1997.