Giới trung lưu và chính trị ở Việt Nam

Bài viết lấy cảm hứng sau khi đọc tóm tắt trên BBC về tiểu luận của tiến sỹ Martin Gainsborough, một người Anh nghiên cứu về Việt Nam.

Quan điểm của TS Gainsborough

Bài nghiên cứu “một cái nhìn…”, tác giả kết luận khá lạc quan. Hệ thống cai trị ở Việt Nam tự nới lõng dần sự độc quyền.

Tiên đoán đó có thể đúng nếu cũng trong tương lai gần đảng cộng sản Việt có chủ trương, biện pháp xử lý đúng đắn các vướng mắc từ hai sức ì: liên minh quyền tiền và cơ chế tổ chức quyền lực cai trị.

Nhiều người trong nước ít nhiều còn thiện cảm với đảng Cộng sản cũng muốn dân chủ thực sự xảy ra là kết quả của cuộc đấu tranh giữa các thế lực bảo thủ trì trệ và tiến bộ ở trong đảng. Đó là cách thiết lập nền chính trị dân chủ an toàn nhất, ít gây ra đỗ vỡ nhất mà uy tín của đảng Cộng sản ít bị tổn thất nhất. Những người này nói: Làm được như vậy là đảng Cộng sản tiếp tục lập công và có được cảm tình của quần chúng ở cả hai đầu của sự phận hóa xã hội. Sự đấu tranh đó đang xảy ra, không ồn ào nhưng quyết liệt. Đó là cuộc đấu tranh giữa các nhận thức về quyền lực.

Bài viết cũng giới thiệu rất chi tiết tình trạng phân hóa trong xã hội Việt nam dưới sự cai trị của đảng. Có một cái tên khác về sự phân hóa xã hội mà văn phong Mác xít thường dùng: Tầng lớp trên, tầng lớp dưới.

Bài viết cũng có một nhận xét đúng khi cho là tầng lớp trên gắn chặt với sự cai trị của đảng.. Trước đây những người dân chủ đối lập nói: Việt Nam nằm dưới sự thống trị của liên minh quyền tiền (tầng lớp trên). Liên minh đó đang phá hoại đất nước. Đảng Cộng sản gọi những người ấy là bọn phản động, gián điệp, tay sai nước ngoài và khẳng định đảng chỉ có liên minh công nông. Do đó, đảng Cộng sản không tập trung giải quyết đúng đắn các vấn đề khúc mắc của xã hội do liên minh đó gây ra. Tình hình chính trị kinh tế xã hội phát triển vượt khỏi tầm tay của đảng. Bọn phản động ngày càng nhiều và trẻ hóa. Đảng nói tình hình chính trị, xã hội diễn biến phức tạp.

Dân chủ về chính trị ở Việt Nam sẽ đến từ chỗ ai là người có khả năng giải quyết đúng đắn cái liên minh quyền tiền ma quái và mối quan hệ hài hòa giữa tầng lớp trên và tầng lớp dưới trong xã hội Việt nam. Giải quyết vấn đề ấy thuộc về cơ chế, không phải là việc thiện hay lòng tốt.

Quá trình hình thành tầng lớp trên ở Việt Nam có thể khác với các nước tư bản khác, là đặc thù của chỉ một số nhà nước xã hội chủ nghĩa. Những người chủ trương dân chủ đối lập đề xuất các biện pháp làm trong sạch mối quan hệ quyền tiền. Vì những đề xuất ấy phá vỡ sự gắn bó mờ ám giữa quyền và tiền, do đó làm cho tầng lớp dưới trong xã hội có cơ may thăng tiến. Đảng nói những những người ấy là bọn phản động.

Dân chủ là tiền đề

Nghĩ cho cùng thì nếu đảng Cộng sản Việt nam xử lý đúng đắn mối quan hệ với những người phản động ấy thì sẽ thiết lập được một xã hội công bằng và văn minh.

Dân chủ chính là tiền đề, không phải là kết quả của sự ổn định. Càng ổn định như hiện nay thì sự phân hóa càng sâu sắc, tệ bất công càng phát triển. Đảng Cộng sản đã quên là mấy triệu người Việt nam đổi mạng sống cho đảng nắm quyền chính là vì đảng hứa sẽ giải quyết không nương tay tệ móc ngoặc giữa quyền và tiền làm cho kiếp sống con người trở nên bần cùng, tha hóa, xã hội mất nhân tính.

Độc quyền cai trị làm nảy sinh liên minh quyền tiền, hoành hành rất bá đạo. Phải chăng đó cũng là trách nhiệm của phần tử phản động? Để giải quyết đúng đắn tình hình đất nước, đảng Cộng sản cần tỉnh táo tự đánh giá xem đảng đang thuộc tầng lớp nào trong xã hội, trên hay dưới. Khi đó mới mong nhân dân tin là đảng thực lòng vì nước vì dân.

Bài viết có một tiên đoán gây tranh luận. Tác giả cho rằng sẽ có việc phân quyền thêm cho địa phương. Điều đó hình như không đúng khi thủ tướng chính phủ nói: trên nói dưới không nghe, không thể cách chức thuộc cấp. Như vậy cấp trên có nhu cầu về thực quyền, tập trung quyền lực.

Tình trạng quyền lực nhà nước lôi thôi chính là hậu quả của cơ chế tổ chức kéo dài từ trong cuộc đấu tranh cách mạng 70 năm của đảng Cộng sản Việt nam.

Ba mươi năm sau đổi mới, có nhiều thứ thay đổi. Nhưng có một thứ không thay đổi: cơ chế quyền lực, hệ thống tổ chức cai trị về cơ bản là không đổi mới.

Trong chiến tranh cách mạng như thế nào thì đến nay về cơ bản là không thay đổi. Cơ chế ấy lật đổ thì hay, xây dựng lại không hiệu quả. Đó là kiểu cơ chế giao nhiều quyền chủ động cho cơ sở, rất năng động trong chiến tranh cách mạng chủ yếu là chiến tranh du kích, đấu tranh chính trị trực diện. Khi hoà bình lập lại cơ chế ấy làm cho quyền lực vốn nên phải thống nhất thì lại phân tán, trên nói dưới không nghe. Tệ trạng đó hạn chế hành động canh tân đất nước, làm cho mọi hoạt động cứ một tiến hai lùi.

Đảng Cộng sản với cơ chế ấy có khả năng quản lý xã hội rất chặt chẽ nhưng ít có khả năng làm đất nước phát triển bền vững.

Tình trạng đó làm cho quyền lực không rõ ràng, hậu quả là sự đổ vấy trách nhiệm cho nhau và cấp dưới thường gánh thay trách nhiệm cho cấp trên, cấp thừa hành chịu trách nhiệm cho cấp ra quyết định.

Ở Việt nam thường nghe giải thích khi có cái xấu nảy sinh : Trung ương thì luôn đúng, không sai, sai trái là do cấp dưới. Có những bản án khá nặng nhưng người dân không cho là nghiêm minh.

Để thiết lập trật tự nhà nước,trên nói dưới phải phục tùng,trên có thể cách chức dưới, đảng phải thiết lập chế độ trung ương tập quyền, giải quyết thỏa đáng mối quan hệ quyền lực trong ngoài, trên dưới và nhanh chóng đổi mới cơ chế tổ chức quyền lực để có một vị tổng công trình sư có thực quyền lãnh đạo điều hành công cuộc phát triển đất nước.

Tập trung quyền lực mà không phải là trung ương tập quyền thì phải làm sao? Các thế lực đảng gọi là cấp tiến phản động chính là chỗ dựa để đảng canh tân quyền lực cai trị. Đối lập chính trị là tấm gương cho đảng tự soi mình. Dân chủ là nếu người này làm sai thì người khác sẽ làm thay. Sai thì sửa, càng sửa càng rối thì dân chủ ở chỗ nào.