Một nhóm lính Nhật ở châu Á thời Thế Chiến Hai

Kể từ khi Nhật Bản tuyên bố đầu hàng Đồng Minh tại Á châu ngày 15.08.1945, một loạt quốc gia rơi vào khoảng trống quyền lực vì trên thực tế, những nước Phương Tây như Pháp, Hà Lan, Anh sau khi bị Nhật đánh bại ở châu Á, đã không kịp, hoặc chưa kịp trở lại.

Phong trào giành độc lập của các nước châu Á có thời cơ bùng lên với rất nhiều thanh niên tham gia.

Học vẽ, tuyên truyền và mua súng

Họa sỹ Mai Văn Hiến, năm nay 82 tuổi, hiện sống tại Hà Nội, kể cho BBC nghe về giai đoạn năm 1945, khi ông hoạt động trong phong trào sinh viên.

Đang là sinh viên trường Mỹ Thuật Đông Dương, sau khi Nhật đảo chính Pháp, ông và các bạn phải sơ tán lên Sơn Tây vì máy bay Mỹ ném bom. Họ quay trở lại Hà Nội xin chính quyền Nhật cho học tiếp để chấm dứt kỳ thì cuối năm. Được sự đồng ý, họ vừa học vẽ, vừa đi tuyên truyền cho độc lập dân tộc trong các làng mạc.

Họ nói với nông dân rằng không thể tin vào thuyết Đại Đông Á của Nhật, và rằng Nhật chỉ thay Pháp áp bức dân chúng Việt Nam mà thôi.

Ngay lớp học của chúng tôi có sáng đến mở cửa ra thấy vài người chết gục vì đói   Họa sỹ Mai Văn Hiến

Ông Mai Văn Hiến kể ông và các bạn cũng tham gia giúp Phong trào Việt Minh thu mua vũ khí quân Pháp vứt bỏ sau khi Nhật chiếm Đông Dương từ 1940.

Quân Nhật biết tin đã ra lệnh truy bắt, nhưng theo ông Hiến, Khâm sai Phan Kế Toại, người có con trai cũng đang học vẽ, đã báo cho họ biết để trốn.

Ông Hiến trốn trở lại về Hà Nội và tiếp tục vẽ tranh cổ động phê pháp Pháp ‘vì không dám trực tiếp phê phán Nhật’.

Quá khứ và hiện tại

Ông kể: ‘Quân Nhật rất tàn ác, tôi tận mắt chứng kiến cảnh chúng đánh đập dã man các thanh viên Việt Nam có ý chống lại, hay ngang bướng’. Ông cũng biết về các vụ Nhật đem người Việt đi bắn.

Về nạn đói năm Ất Dậu, ông kể: ‘Người chết nhiều lắm, nhất là nông dân Thái Bình…Ngay lớp học của chúng tôi có sáng đến mở cửa ra thấy vài người chết gục vì đói’.

Nay nhắc lại những chuyện này, ông cho rằng ‘Người Việt Nam không muốn quay lại quá khứ…Nước Nhật cũng đã giúp Việt Nam, đã viện trợ v.v. nhưng biết tính thế nào là đủ’.

Ông cũng theo dõi chuyện các nước như Trung Quốc và Nam Hàn phản đối Nhật Bản in sách giáo khoa sai sự thật.

Tham gia quân đội từ 1945, ông Mai Văn Hiến làm đến chính trị viên tiểu đoàn, và rời quân ngũ năm 1965.

Giống như một số cựu chiến binh khác, ông nhớ lại có những người Nhật tham gia quân đội Việt Minh trong kháng chiến chống Pháp, nhưng theo ông con số này ít thôi: “Có người làm bàn giấy, có người trông ngựa cho một cục trưởng người Việt Nam”.

Các cựu binh khác như ông Tạ Doãn Địch thì nói ông có biết về ‘một tiểu đoàn trưởng người Nhật, và các sỹ quan pháo binh”. Họ đều học tiếng Việt và mang tên Việt Nam, nhưng sau chiến tranh đã về nước.