BBC Vietnamese

Sáu chục năm trước, mặc dù chịu những cuộc tàn sát của Nhật, nhưng sự cai trị của Nhật lại mở đường dẫn tới độc lập cho nhiều quốc gia thoát khỏi ách thuộc địa và tạo dựng các xã hội kéo dài tới hiện nay.

Đối với một số quốc gia thì quyết tâm của Nhật muốn xây dựng những gì họ gọi là Bán cầu Đại Đông Á đã tạo cơ hội cho phép các nước thoát khỏi ách áp bức của chế độ thuộc địa châu Âu.

Mặc dù Nhật đã chiếm đóng những khu vực khác nhau tại Triều Tiên và Trung Quốc trong vài năm rồi, cuộc tấn công vào Trân Châu Cảng tháng 12 năm 1941 đã thực sự kéo nước Nhật vào Đại chiến thế giới thứ Hai.

Khẩu hiệu mang tính chất giải phóng Châu Á của người châu Á đã đưa quân đội thực dân Nhật tới xâm chiếm Philipinnes, Hong Kong, Malaya, Singapore và Indonesia, nối tiếp nhau trong một thời gian chóng vánh.

Đông Dương, gồm Việt Nam, Lào, Campuchia, dưới sự điều hành của Pháp nhưng lại thuộc sự kiểm soát của Nhật.

Mặt trận Việt Minh, lực lượng du kích do đảng cộng sản Đông Dương thành lập, chính là để đáp ứng trước sự xâm lược của Nhật.

Thái Lan chưa bao giờ bị là thuộc địa của Nhật nhưng chính phủ Thái đã ký một hiểu biết chung về hợp tác quân sự với Nhật vào tháng 12 năm 1941. Ký kết này cho phép quân đội Nhật đi qua Thái Lan để chiếm Miến Điện.

Nhưng quyết định hợp tác với Nhật không phải đã được tất cả người dân ưa chuộng và đã dẫn tới việc thành lập lực lượng du kích chống Nhật, mang tên Phong trào giải phóng Thái Lan.

Bà Poonsook Bhanomyong là vợ của ông Pridi Bhanomyong đã quá cố, người đứng đầu Phong trào giải phóng Thái Lan cho biết:

Kể từ ngày đầu tiên khi Nhật chiếm Thái Lan, chồng tôi trở về nhà sau một cuộc họp nội các khẩn cấp vào sáng ngày mùng 8 tháng 12 năm 1941. Trông ông đầy lo lăng. Và hôm đó chúng tôi cùng một số người bạn, những người không muốn tuân thủ quyết định của chính phủ đứng về phía Nhật, đã nghĩ tới những gì chúng tôi có thể làm để cứu đất nước khỏi cảnh ngoại xâm.

Nhật chiếm Miến Điện vào đầu năm 1942 và đã giao chiến ác liệt với quân đội Anh, nước chủ thuộc địa của Miến Điện khi đó.

Nhật đã đưa ba chục người Miến tới Nhật để đào tạo quân sự. Họ được biết đến là nhóm Ba mươi đồng chí và sau này thành lập quân đội Miến Điện đầu tiên. Bo Ye Htut, là một trong số hai người duy nhất còn sống thuộc nhóm này.

Chúng tôi nhảy lên reo mừng. Nhưng một suy nghĩ chợt đến với tôi. Nay cuộc chiến kết thúc, Nhật sẽ rút khỏi Miến Điện, nhưng người Anh sẽ trở lại và chúng tôi sẽ phải chiến đấu chống lại họ.

Ông cũng nhớ lại là đúng vào tối 15 tháng 8 năm 1945, ông và các chỉ huy quân đội Miến Điện đang họp tại Bago, một thành phố cách thủ đô Rangoon 50 cây số về phía bắc, để chuẩn bị chiến dịch của mình. Cuộc chiến kết thúc mở ra thời cơ nhưng cũng khiến phong trào dân tộc Miến phải tìm ra con đường đi mới cho hợp hoàn cảnh.

Cuộc chiếm đóng của Nhật tại Đông Nam Á gây ra những vất vả và đau khổ ghê gớm cho hàng triệu người nhưng nó cũng gieo mầm và khuyến khích phong trào chống thực dân, thuộc địa tại khắp châu Á.

Miến Điện giành độc lập khỏi sự thống trị của Anh vào năm 1948. Indonesia tuyên bố độc lập khỏi Hà Lan ngày 17 tháng 8 năm 1945, hai ngày sau khi Nhật tuyên bố đầu hàng, mặc dù cho tới mãi gần đây Hà Lan mới công nhận ngày đó.

Mặc dù phải mất một thời gian dài hơn cho Malaysia và Đông Dương giành độc lập, nhưng kết quả cũng là tương tự.

Và thậm chí ngay cả Thái Lan, không phải lật đổ nước chủ thuộc địa nhưng nhiều thành viên phong trào kháng Nhật đã trở thành những thành viên có ảnh hưởng quan trọng trong chính phủ thời hậu chiến tại Thái Lan.

Tại Indonesia, có ý kiến cho rằng những người như Suharto do được phát-xít Nhật đào tạo, đã duy trì thói lãnh đạo độc đoán trong nhiều năm sau.

Có thể nói, thế trận sau khi Nhật Bản thất bại ở châu Á đã tạo ra cho một loạt quốc gia ra đời. Nhưng những gì diễn ra sau đó lại phụ thuộc vào cán cân lực lượng thời Chiến tranh Lạnh.