Trung Quốc: ôn hòa hay đe dọa

Một câu hỏi đặt ra là Hiệp hội các nước Đông Nam Á (ASEAN) có quan tâm những diễn biến gần đây như việc Trung Quốc (TQ) tăng cường hải quân hay tàu TQ nổ súng vào một số thuyền đánh cá ngư dân Việt Nam tại quần đảo Trường Sa?

Câu trả lời là có, vì những yếu tố lịch sử và địa lý, vì sự cách biệt về quyền lực càng ngày càng lớn giữa hai bên, các nước ASEAN vẫn còn có không ít những quan ngại đối với TQ.

Ôn hòa hay là đe dọa?

Khó ai có thể phủ nhận rằng, trong thời kỳ hậu Chiến Trạnh Lạnh, TQ đang trở thành một cường quốc ở châu Á. Và sự lớn mạnh của TQ cả về kinh tế và quân sự sẽ là một yếu tố quan trọng ảnh hưởng đến nền kinh tế toàn cầu cũng như an ninh trong khu vực Châu Á Thái Bình Dương trong những năm tới nói riêng.

Việc Trung Quốc càng ngày càng lớn mạnh, đặc biệt trong lĩnh vực quân sự thực sự là một thách đố cho các nước trong khu vực, đặc biệt đối với các nước ASEAN.

Theo các chỉ số của Ngân hàng Thế giới (năm 2004), thu nhập quốc gia của TQ là 1.9 (trilions) nghìn tỷ đô la Mỹ, trong khi đó sản lượng quốc gia của các nước ASEAN gộp lại chỉ có 796.4 tỷ.

Và chi tiêu cho quân sự của TQ là 81 tỷ đô, trong khi đó các nước ASEAN chỉ có 11.2 tỷ.

Tuy vậy, các nước láng giềng của TQ không chỉ đơn thuần quan tâm tới sự lớn mạnh kinh tế và quân sự của TQ. Điều làm họ thực sự băn khoăn là Bắc Kinh sẽ dùng sức mạnh đó của mình như thế nào trong tương lai.

Liệu Bắc Kinh có giữ nguyên hiện trạng cán quân quyền lực hay sẽ tìm cách thay tạo dựng lại thế cân bằng sức mạnh tại châu Á? Liệu rồi TQ sẽ trở thành một cường quốc ôn hòa, hành động có trách nhiệm trong khu vực hay trở thành một mối đe dọa?

Trong một bối cảnh như vậy, một thách đố khác được đặt ra cho các nước ASEAN là tìm ra một chính sách thích hợp để đối phó với TQ.

Theo giới phân tích tình hình chính trị Á châu, một chính sách mà các nước thành viên ASEAN cũng như hiệp hội này nói chung áp dụng trong quan hệ với Bắc Kinh trong thời kỳ hậu Chiến Tranh Lạnh này là vừa hợp tác nhưng cũng vừa đề phòng.

Hợp tác hay đối đầu?

“Vì ổn định và an ninh của thế giới, việc đưa Trung Quốc hòa nhập vào sân khấu thế giới không còn là vấn đề chọn lựa mà là một vấn đề cấp thiết. Thế giới không cần một Chiến Tranh Lạnh khác nữa”.

Ông Lý Quang Diệu đã nói như vậy vào năm 1994. Và đó cũng là chính sách mà các nước ASEAN áp dụng trong quan hệ với TQ từ khi Chiến Lạnh kết thúc.

Bằng những công cụ kinh tế, chính trị, ngoại giao, cũng như vị thế của mình, các nước ASEAN đã tìm cách hợp tác với Bắc Kinh và đưa TQ vào cơ cấu của khu vực. Và cũng qua đó, ASEAN hy vọng có thể hướng lãnh đạo TQ tìm những giải pháp hòa bình, đa phương cho các vấn đề an ninh khu vực.

Để thực hiện mục tiêu đó, một mặt ASEAN tìm cách củng cố quan hệ với Bắc Kinh, mặt khác họ cũng cố gắng thuyết phục Bắc Kinh tham gia vào các diễn đàn đa phương, do ASEAN khởi xướng hay ủng hộ.

Theo Amitav Acharya, một chuyên gia về an ninh khu vực, các nước ASEAN làm như vậy vì không muốn để Bắc Kinh đưa ra những chương trình hay những hành động đơn phương.

Việc ASEAN khởi xướng và luôn đóng vai trò quan trọng trong ASEAN Regional Forum – một diễn đàn an ninh quan trọng nhất trong khu vực, có sự tham gia của nhiều nước trong khu vực châu Á Thái Bình Dương, trong đó có TQ, Mỹ - chỉ nhằm mục đích đó.

Các nước ASEAN cũng hiểu rằng, mặc dầu có sự chênh lệch về cán cân mậu dịch giữa TQ và các nước ASEAN, và hai bên luôn cạnh tranh với nhau về vốn đầu tư nước ngoài, nhưng hợp tác với TQ cũng mang đến nhiều lợi ích kinh tế cho các nước ASEAN.

Và hơn nữa, các nước ASEAN nhận rõ rằng, TQ đang trở thành một cường quốc, và họ không thể ngăn cản được điều đó, và càng không có lợi chút nào nếu họ tìm cách làm như vậy.

Đề phòng

Mặc dầu hợp tác là giải pháp thích hợp và hiệu quả nhất của ASEAN trong quan hệ với TQ, điều đó không có nghĩa là ASEAN hoàn toàn đứng về phía Bắc Kinh và không còn quan ngại gì TQ.

Do đó, cùng với chính sách hợp tác này, các nước ASEAN cũng có một chính sách phòng hờ.

“Thật là ngớ ngẩn nghĩ rằng Đông Nam Á sẽ dễ dàng trở thành một khách hàng của Trung Quốc”, Michael Vatikiotis, một chuyên gia khác về Đông Nam Á nói như vậy.

Đối với các nước ASEAN, chỉ dựa vào sự hợp tác này để đối phó với một TQ đang lớn mạnh nhưng chưa định hướng rõ ràng thì rất rủi ro.

Michael Vatikiotis nói: “Từ phương diện Đông Nam Á, chính phủ cũng như các tập đoàn kinh tế trong khu vực đều ý thức được rằng cần tránh bỏ hết trứng của họ trong một giỏ”.

Chính sách ngoại giao của TQ, đặc biệt liên quan đến những tranh chấp tại Vịnh Bắc Bộ thường được mô tả là ‘chính sách ba bước tiến hai bước lùi’.

Thuật ngữ này được dùng để diễn tả rằng TQ luôn tìm cách lấn chiếm lãnh thổ trong Vịnh này. Và mỗi khi dư luận trong vùng báo động TQ tỏ ra hòa giải (có nghĩa là lùi về hai bước), nhưng khi không hoàn toàn trả lại những gì họ đã chiếm trước đó.

Tranh chấp lãnh thổ giữa TQ và các nước ASEAN trong vùng này là một trong những nguyên nhân làm ASEAN lo lắng về TQ.

Mặc dầu không chính thức lên tiếng nhưng các nước ASEAN hiểu rằng, TQ là một thách đố lớn, nếu không nói là một mối đe dọa cho an ninh khu vực trong tương lai.

Lấy Mỹ làm đối trọng

Trước thách đố đó, các nước ASEAN cũng tìm cách thiết lập và cũng cố quan hệ với các nước lớn trong khu vực, và đặc biệt đối với Mỹ.

Goh Chok Tong, cựu thủ tướng Singapore đã từng nói rằng Mỹ vẫn luôn đóng một vai trò quan trọng cho ổn định khu vực.

Còn ông Lý Quang Diệu đã coi Mỹ như là một đối tác chính trong trường hợp TQ không tuân đúng luật chơi ‘như là một công dân tốt của thế giới’.

Việc ASEAN thiết lập ASEAN Regional Forum, cũng có mục đích khác là nhằm lôi kéo các cường quốc vào, để qua đó, các nước này, có thể nhòm ngó TQ và buộc TQ hành động có trách nhiệm.

Trong một bài viết được đăng gần đây trên Asia Times, Ian Storey, một chuyên gia về an ninh châu Á, đề cập đến chính sách phòng thủ của Malaysia đối với TQ.

Theo tác giả, quan hệ TQ - Malaysia rất chặt chẽ. Kinh tế vẫn là yếu tố số một trong quan hệ này. Nhưng giới lãnh đạo Malaysia vẫn rất quan ngại về TQ, đặc biệt liên quan việc Bắc Kinh tăng cường quân sự và những động thái của Bắc Kinh gần đây tại Vịnh Bặc Bộ.

Do đó, Malaysia âm thầm cũng cố quan hệ quân sự và chiến lược đối với Mỹ, Anh, Úc và New Zealand.

Đây cũng là một chính sách mà các nước ASEAN áp dụng trong quan hệ với TQ, mặc dầu ở những mức độ khác nhau giữa các nước.

Theo Amitav Acharya, trong thời hạn dài, quan hệ ASEAN - Trung Quốc sẽ có nhiều thách đố và cũng rất khó đoán trước được vì những yếu tố tác động đến mối quan hệ này “vẫn còn đang trong dòng chảy”.