28 Tháng 9 2007 - Cập nhật 10h26 GMT
Miến Điện hay Myanmar?
Các cuộc tuần hành phản đối tại Miến Điện đã bước sang ngày thứ 11. Thế nhưng tại sao ở một số quốc gia, chẳng hạn như Anh hay Mỹ, nước này lại không được nhắc tới với cái tên chính thức, Myanmar, mà người ta vẫn gọi là Miến Điện (Burma, trong tiếng Anh)?
Truyền thông quốc tế nay đang tập trung về Rangoon, nơi bầu không khí căng thẳng đang ngày càng dâng cao trên các đường phố.
Chính phủ quân nhân cầm quyền đã đổi tên đất nước từ Miến Điện sang Myanmar từ hồi năm 1989, một năm sau khi hàng ngàn người bị giết hại trong vụ đàn áp phong trào nổi dậy. Rangoon cũng được đổi tên thành Yangon.
Một số thị thành khác cũng được mang tên tiếng Anh, trong đó có những tên chẳng hề bắt nguồn từ ngôn ngữ Burma.
Việc thay đổi được Liên Hợp Quốc và một số quốc gia như Pháp và Nhật công nhận, nhưng Mỹ và Anh thì không.
Một tuyên bố của Bộ Ngoại giao Anh nói: "Phong trào dân chủ Miến Điện muốn dùng chữ 'Burma' bởi họ không công nhận tính hợp pháp của việc đổi tên do chế độ quân sự được dựng lên mà không qua bầu cử tiến hành. Về mặt quốc tế mà nói, cả hai tên gọi đều được công nhận."
BBC thường dùng tên gọi Miến Điện và trang tin tức BBC News nói đây là tên gọi được sử dụng trên trang web BBC bởi hầu hết độc giả đều quen thuộc với cái tên này hơn là tên Myanmar.
Tuy nhiên, nếu ta đọc cuốn sách hướng dẫn du lịch vùng Á châu và Miến Điện của hãng Lonely Plalet thì nước này được sắp xếp sau Mông Cổ chứ không phải Brunei.
Sách hướng dẫn du lịch Rough Guide không nói gì về Miến Điện, bởi phong trào hoạt động vì dân chủ kêu gọi hãy tẩy chay Miến trong lĩnh vực du lịch.
Như vậy, liệu việc chọn dùng tên Miến Điện (Burma) hay Myanmar có thể hiện quan điểm chính trị của người dùng không?
Mark Farmener thuộc Phong Trào Vận Động Cho Miến Điện Tại Anh nói: "Dựa vào việc dùng chữ Miến Điện (Burma) hay Myanmar, ta có thể biết được quốc gia đó có thái độ như thế nào. Myanmar là chỉ dấu cho thấy các nước dùng chữ này có thái độ nhẹ nhàng hơn đối với chế độ hiện thời."
"Tuy nhiên, điều đó không quan trọng. Ai mà quan tâm tới việc người ta gọi nước đó với cái tên gì? Việc vi phạm nhân quyền tại đó mới là vấn đề."
"Phong trào dân chủ không kêu gọi một cách mạnh mẽ là quý vị đừng có dùng cái tên Myanmar. Họ chỉ thách thức tính hợp pháp của chế độ mà thôi. Có lẽ họ cũng sẽ tiếp tục sử dụng tên gọi Myanmar một khi chế độ hiện nay ra đi."
Tên gọi thời thuộc địa
Cả hai từ đều mang chung một ý nghĩa và một cái tên được phát sinh từ tên gọi kia. Burmah, như được đánh vần hồi thế kỷ 19, có nghĩa là sự mục nát, tham nhũng trong từ Myanmar.
Cả hai tên gọi đều được sử dụng tại Miến Điện trong một thời gian dài, theo như nhà nhân chủng học Gustaaf Houtman, người đã có nhiều bài viết kỹ lưỡng về chính trị Miến Điện.
"Có một tên gọi chính thức, đó là Myanmar; và có một tên gọi không chính thức, được dùng hàng ngày là Miến Điện (Burma). Myanmar là một từ văn hoa, được dùng trong các dịp lễ lạt chính thức của chính phủ. Việc đổi tên là một hình thức kiểm soát."
Nếu như khi viết lách, người dân Miến Điện dùng chữ Myanmar, nhưng trong văn nói hàng ngày, họ dùng chữ Burma.
Điều này phản ánh nỗ lực của chế độ muốn áp đặt một khái niệm văn hoa, ông Houtman nói, nhưng rõ ràng nó đi kèm với bối cảnh chính trị.
Richard Coates, nhà ngôn ngữ học từ trường Đại Học Tây England, nói việc đưa tên gọi truyền thống, chính thức vào sử dụng là một nỗ lực của chính quyền quân nhân muốn cắt bỏ khỏi quá khứ thuộc địa.
"Các nhóm đối lập địa phương không chấp nhận chuyện này, và họ muốn sử dụng tên gọi thời thuộc địa, ít nhất là cho tới khi có một chính quyền hợp pháp. Các chính phủ đồng ý với quan điểm này vẫn sử dụng tên gọi Miến Điện (Burma)."
"Liên Hợp Quốc dùng tên gọi Myanmar, với ý tưởng là các quốc gia thành viên có thể tự gọi mình với bất kỳ tên gì họ muốn, miễn là quyết định về tên gọi được ghi nhận trong hồ sơ của Liên Hợp Quốc. Tôi nghĩ rằng Liên Hiệp Châu Âu thì dùng cả tên Burma lẫn Myanmar. "
Trong số các quốc gia khác từng tự đổi tên như Miến Điện có Iran (tên cũ là Ba Tư), Burkina Faso (Upper Volta) và Cambodia (Kampuchea).