Angus Foster BBC News

	Nhiều người Trung Quốc xem Olympics 2008 là dịp chứng tỏ thế và lực nước họ

Những nhà cầm quyền cộng sản Trung Quốc đã mơ về khoảnh khắc này từ ít nhất 15 năm qua.

Rõ ràng đây là giây phút ăn mừng, khi một đất nước trong phần lớn thời gian thế kỷ 20 phải chịu nội chiến, nạn đói, hỗn loạn chính trị và sự khép kín, nay trở nên giàu có, ổn định và đủ kinh nghiệm với thế giới bên ngoài để bắt đầu thế kỷ mới với sự tự tin cao độ.

Tuy vậy nhiều người cũng sẽ quan sát với sự bất an.

Với những láng giềng như Nhật Bản hay Ấn Độ, sự phục sinh của cường quốc kinh tế, chính trị Trung Quốc cũng đồng thời là thách thức, đặc biệt quanh tài nguyên năng lượng. Với Hoa Kỳ, chi tiêu gia tăng cho quân sự khiến Trung Quốc trở thành đối thủ đang lên ở Thái Bình Dương.

Vấn nạn môi trường của Trung Quốc cũng khiến thế giới lo ngại. Và nước này tiếp tục bị cai trị bởi tầng lớp chẳng do dân bầu ra, sẵn sàng tống giam người chỉ trích mình và lợi dụng chủ nghĩa dân tộc cho mục đích của tập đoàn cầm quyền.

‘Tham dự ngày hội’

Giáo sư Jonathan Spence, được chọn làm diễn giả của chương trình Reith Lecture do BBC thực hiện năm nay, có đủ tư cách để hiểu những viễn kiến trái ngược.

Sinh ra và học ở Anh, ông sang Đại học Yale của Mỹ năm 1965 và hiện là một trong những sử gia chuyên về Trung Quốc quan trọng nhất của Tây phương.

Đây là một xã hội khá mất gốc mà không có một công thức đạo đức giản dị nào mà nhà trường có thể chuyển tải   Giáo sư Jonathan Spence

Các tác phẩm ăn khách của ông – như The Search for Modern China (Đi tìm Trung Quốc hiện đại) và To Change China (Thay đổi Trung Quốc) – đã khảo sát những cố gắng của châu Âu, và rồi Mỹ, nhằm hiểu đất nước khổng lồ này.

Ông nói: “Trung Quốc xem [Olympics] là tấm vé vào ngày hội lớn, quan trọng hơn cả thành công thương mại.”

“Có cảm giác [tại Trung Quốc] là họ không được phương Tây nể trọng, rằng Trung Quốc bị xếp ở chiếu dưới, trong thể thao và cả về sức mạnh chung.”

Cảm thức về quá khứ

Năm nay đánh dấu lần thứ 60 diễn ra các bài giảng Reith, và Giáo sư Spence muốn thu hút người nghe đại chúng chứ không chỉ các chuyên gia về lịch sử Trung Quốc.

Sẽ có bốn bài giảng. Bài đầu tiên nói về Khổng Tử - triết thuyết của ngài đã chi phối tư tưởng của người Trung Quốc về công lý xã hội và quan hệ gia đình.

Khổng giáo bị Đảng Cộng sản phế bỏ từ sau năm 1949. Nhưng trong hai thập niên vừa rồi, tại đây nảy sinh ‘cơn sốt quốc học’. Nhà nghiên cứu – ngôi sao Vu Đan trở nên nổi tiếng với cuốn sách về Luận ngữ, bán được hơn 10 triệu bản.

	Tư tưởng Khổng Mạnh đang được ưa chuộng trở lại

Có thật nhiều nguyên nhân. Những thế hệ mới muốn hiểu về quá khứ, một số người lo ngại đang có khoảng trống đạo đức sau khi chủ nghĩa cộng sản bị kinh tế thị trường thay thế. Và tăng trưởng kinh tế dẫn tới biến động xã hội, buộc hàng triệu người phải bỏ thôn quê đi tìm việc.

Theo giáo sư Spence, “đây là một xã hội khá mất gốc, tiêu biểu là khoảng 100 triệu người di cư tìm việc. Không có một công thức đạo đức giản dị nào mà nhà trường có thể chuyển tải.”

“Nhìn theo cách này, Khổng Tử có thể lấp đầy khoảng trống, và người ta có thể bơm vào nhiều điều khác nhau để đáp ứng nhu cầu.”

Bài giảng tiếp theo của giáo sư bàn về quan niệm biến chuyển của người Trung Quốc về cái đẹp cơ thể, đi từ tục bó chân, cho đến ngôi sao bóng rổ Diêu Minh cao 2.29 mét.

Hai bài còn lại nói về giao tiếp của người Anh và Mỹ với Trung Quốc – tuy ông Spence ngụ ý rằng mặc dù các nhà buôn người Anh có mặt trước tiên, nay chỉ có Hoa Kỳ là nhận thức được tiềm năng tương lai của Trung Quốc.

Ông nói: “Tại Anh, có cảm giác dân chúng cho rằng đó cũng chỉ là một quốc gia như mọi quốc gia khác.”

Khả năng nắm quyền

Nhưng tương lai sẽ có hình hài thế nào đây?

Đánh giá thống nhất của phương Tây là chừng nào kinh tế còn giúp hàng triệu người thoát cảnh nghèo, Đảng Cộng sản còn duy trì được quyền hành.

	GS. Jonathan Spence có bốn bài giảng về Trung Quốc

Thách thức cho đảng thật lớn. Mỗi năm 20 triệu người bước vào thị trường lao động.

Những cuộc biểu tình địa phương gần đây chứng tỏ hàng triệu người cảm thấy bị bỏ rơi, và họ phẫn nộ. Có sự bất bình âm ỉ về tình trạng tham nhũng và thiệt hại môi trường.

Nhưng thách thức lớn nhất là chính trị. Liệu ban lãnh đạo độc đoán có chấp nhận viễn kiến khác biệt về cách trị vì đất nước, và thậm chí chia sẻ quyền lực?

Giáo sư Spence không bác bỏ những rủi ro, nhưng thấy nhiều lý do lạc quan hơn.

Ông chỉ ra số lượng sinh viên gia tăng, sự xuất hiện của các nhóm xã hội dân sự, và mức học vấn cải thiện của các nhà lãnh đạo – ông xem đó là bằng chứng rằng thay đổi sẽ xảy ra.

Ông kết luận: “Chúng ta có thể ước họ phải thay đổi nhanh hơn, nhưng ta nên vui mừng là họ đang thay đổi như tốc độ hiện nay.”

Quý vị có thể nghe bài (tiếng Anh) của Giáo sư Jonathan Spence trong loạt bài Reith 2008 trên làn sóng BBC World Service vào thứ Bảy 7/06 lúc 1800 giờ, giờ London, hoặc tải từ trang theo đường dẫn bên tay phải.