Nhân quyền Asean

Mười hai giờ rưỡi trưa thứ Bảy 28/2, nghị trình của hội nghị thượng đỉnh khối Asean lần thứ 14 có một cuộc gặp hoàn toàn khác trước.

Đó là lần đầu tiên lãnh tụ của 10 quốc gia Đông Nam Á sẽ dành ra 30 phút, thời lượng lớn nhất từ trước đến nay, để gặp một cách không chính thức đại diện của các tổ chức cộng đồng và xã hội dân cử.

Trong cuộc gặp nửa tiếng đồng hồ, 10 người, đại diện cho hàng trăm tổ chức dân sự vùng Đông Nam Á, sẽ có cơ hội nói lên ưu tư và trao kiến nghị của họ cho các nguyên thủ quốc gia.

Chắc chắn sẽ có nhiều kiến nghị muốn lãnh đạo Asean tôn trọng và bảo vệ quyền công dân, quyền con người trong khối và các đề đạt về mô hình của hoạt động của một tổ chức theo dõi nhân quyền trong tổ chức Asean.

Trong bốn thập kỷ qua, với lối cai trị ‘trên bảo dưới nghe’, (top-down leadership) đã có lúc hầu như các nhân vật hoạt động cho quyền con người từ bỏ hy vọng chuyển kiến nghị của họ tới lãnh đạo của khối.

Cuối năm 2007 mười quốc gia hội viên thông qua Hiến chương Asean.

Văn kiện này quy định việc hình thành một tổ chức theo dõi và bảo vệ nhân quyền cho người dân vùng Đông Nam Á.

Hiện nay các quan chức Asean đang ngồi họp để tìm tên cho tổ chức này cùng các điều khoản hoạt động.

Các ý kiến ban đầu muốn gọi tổ chức theo dõi nhân quyền dưới tên: ‘Hội đồng nhân quyền Asean’ hoặc ‘Ủy hội nhân quyền khối Asean’.

Nhóm làm việc gồm quan chức của mười quốc gia được giao nhiệm vụ tìm trả lời cho các câu hỏi này. Họ sẽ báo cáo cho Ban Thư ký Asean trong năm sau.

Tiên phong

Thủ tướng Malaysia, Abdulah Badawi, là người đầu tiên ‘mở cửa phòng họp’ mời các nhà tranh đấu cho cộng đồng và quyền con người vào hội luận.

Theo ông muốn cho tổ chức Asean công khai và ‘vì dân’ nhiều hơn, cần phải có sự tham gia của các tổ chức dân cử.

Cuộc họp đầu tiên diễn ra trong năm 2005 tại Hội nghị thượng đỉnh Asean lần thứ 11. Buổi gặp này đã làm sống lại quan tâm của các tổ chức đại diện cộng đồng vào Asean.

Tuần trước tại Bangkok đã diễn ra một cuộc tập hợp quy mô lớn của các nhóm xã hội dân sự, trước hội nghị thượng đỉnh lần thứ 14 tại Hua Hin.

Tới 1.000 người tới nghe và tham dự vào các buổi thảo luận diễn thuyết, nhằm tập hợp kiến nghị gửi lên các nguyên thủ quốc gia.

Hiến chương Asean đặt mục tiêu thành lập khu vực mậu dịch tự tại 10 nước hội viên năm 2015. Nó cũng đề ra một loạt cam kết nhằm xây dựng một cộng đồng Asean thân thiện và vì dân.

Trong đó có việc tôn trọng các nguyên tắc dân chủ và nhân quyền. Hay việc tiến tới thành lập vùng Đông Nam Á không có vũ khí hạt nhân. Kèm theo các bước cụ thể để hình thành một khu vực kinh tế tự do.

Tổng thư ký khối Asean, Surin Pitsuwan, người dự cuộc họp với đại diện các tổ chức dân sự tuần rồi tại Bangkok nói, kể từ nay trở đi, bất cứ chủ đề gì cũng có thể đưa vào nghị trình hội họp của của bộ trưởng hay lãnh đạo khối.

Ông Pitsawan nói thêm: “Kể cả vấn đề dân chủ, nhân quyền cho Miến Điện”.

Tuy nhiên vấn đề gai góc nằm ở chỗ, là Asean, như một tổ chức cấp vùng, sẽ làm gì hoặc hành động ra sao nếu như một quốc gia thành viên bỏ tù hoặc tra tấn công dân chỉ vì những người này nói lên quan điểm chính trị của mình.

Rồi Hiến chương Asean, được chính trị gia đặt cho một cái tên khá kêu, ‘Hiến chương vì dân’, nhưng quá trình soạn thảo và công bố lại 'hơi' thiếu tiếng nói và sự đóng góp của người dân.

Pha loãng

Khin Omar đại diện cho Burma Partnership, tổ chức tranh đấu cho nhân quyền tại Miến Điện, nhắc đến chuyện một số góp ý từ tổ chức dân sự gửi đến ban soạn thảo Hiến chương, khi đưa vào văn kiện, đã bị sửa, hoặc bị làm ‘loãng’ đi một cách đáng kể.

Còn Pokpong Lawansiri, từ Asia Forum For Human Rights and Developments (Diễn đàn Á châu vì Nhân quyền và Phát triển), kêu gọi Asean cởi mở trong cách làm việc, đón nhận ý kiến của dân trong quá trình soạn thảo điều khoản hoạt động cho Ban theo dõi nhân quyền.

Theo tài liệu lọt ra ngoài ông Lawansiri có được, cả năm trang dự thảo về điều khoản hoạt động cho Ban theo dõi nhân quyền chỉ nhắc đến đe dọa từ bên ngoài. Hoặc vi phạm nhân quyền đối với người dân Asean do các thế lực bên ngoài.

“Mà không có điều khoản, từ ngữ nào nói đến vi phạm nhân quyền từ chính nhà nước thành viên của khối.”

Bà Debbie Stothard từ Alternative Asean Network on Burma phân tích thêm: “Cái hay của Ban bảo vệ nhân quyền Asean, nếu được hình thành một cách nghiêm túc, và hoạt động trong các điều khoản được quốc tế thừa nhận, là nó có thể trở thành một lực đối trọng, vốn rất cần trong việc xây dựng Asean trở thành một cộng đồng thật sự”.

“Khi người dân tại một nước bị chính phủ ngược đãi, cộng đồng các nước Asean khi ấy cần phải lắng nghe và bày tỏ thái độ quan tâm.”

Bao giờ công dân tại một nước Asean có thể vận động để trả tự do cho công dân tại một nước thành viên Asean bị tù oan hoặc bắt giam không đúng luật?

Câu trả lời xin nhường cho các lãnh đạo Asean đang họp tại Hua Hin.