Tại Việt Nam, người dân đọc gì, xem gì vẫn phụ thuộc sự quản lý của nhà nước

Tuy chính phủ Việt Nam nhấn mạnh các nhà báo trong nước"đang được hưởng điều kiện thuận lợi để phát triển" thì tổ chức theo dõi dân chủ Freedom House có trụ sở tại Hoa Kỳ đưa ra đánh giá báo chí tại Việt Nam vẫn chịu sự kiểm soát rất chặt của nhà nước.

Trong khi đó một tổ chức chuyên theo dõi về tự do báo chí toàn cầu đã coi Việt Nam có những tiến bộ, tuy nhỏ, nhưng đáng khích lệ, trên con đường mà tổ chức này cho là rất dài để tiến đến tự do báo chí.

Đài BBC đã phỏng vấn ông Bob Dietz, điều phối viên vùng Á châu của tổ chức Ủy ban bảo vệ nhà báo Quốc tế - Committee for the Protection of Journalists, trụ sở tại New York, Hoa Kỳ.

Bob Dietz: Tôi có thể thấy đã có một vài cải thiện khiêm tốn. Tất nhiên bản chất của chuyện này là làm một chút, ngưng, rồi lại làm. Năm năm trước đây chẳng ai nghĩ đến làm báo internet, thế mà giờ đây nó đã trở thành một bộ phận không thể thiếu được của báo chí VN. Nhưng chính phủ cũng theo dõi cái mảng này rất chặt chẽ. Báo chí VN, nhất là báo in, và các loại hình phát thanh, đang được chính phủ "chăm sóc" khá kỹ.

Vụ PMU18 vừa qua cho chúng ta thấy một khi nhà báo có trong tay câu chuyện hay, với khiếm khuyết của chính phủ quá rõ, và khi chính phủ xứng đáng nhận được sự chỉ trích đúng đắn, thì chúng ta thấy báo VN liên tục đăng bài về chủ đề tham nhũng, lạm quyền.

Tuy nhiên chúng ta cũng hiểu rằng bất cứ lúc nào đó chính phủ có thể ra lệnh thôi không cho đăng những tin như vậy nữa, hạn chế bớt quyền tự do của nhà báo.

Cho nên báo chí tại VN, dù có lúc việc đưa tin có vẻ tự do trong vài tháng, hay là liên quan đến một câu chuyện nào đó, đó vẫn là một môi trường mà nhà báo VN cảm thấy họ vẫn không hoàn toàn tự do làm công việc của họ, làm theo theo ý định của họ.

BBC:Thế nhưng chính phủ VN nói rằng những người làm báo tại VN đang được làm việc trong môi trường thuận lợi, và nhà báo phải có trách nhiệm xây dựng một xã hội tốt hơn?

Cái nhìn của Ủy ban Bảo vệ nhà báo là không có nhiều chính phủ chia sẻ cái nhìn của chúng tôi liên quan đến tự do báo chí. Công việc của chúng tôi là thúc đẩy cho sự hình thành của một thái độ ứng xử, một tình thế hoàn hảo, kiểm chứng những gì chính phủ đã từng tuyên bố về báo chí.

Các chính phủ luôn bị chúng tôi kiểm tra, thách thức, tạo sức ép trước những cái gì họ muốn kiểm soát. Chúng tôi hiểu là đâu phải chính phủ nào cũng chấp nhận cái nhìn của chúng tôi về vai trò của nhà báo.

BBC:Ông có xem nền báo chí tư nhân là trụ cột cho sự tự do báo chí tại một nước như Việt Nam?

Tôi cho rằng nên cần có báo chí tư nhân bên cạnh báo chí do chính phủ điều hành, hay kiểm soát. Tuy nhiên không có nghĩa là báo chí tư nhân sẽ mang lại tự do báo chí. Không có nghĩa là các tờ báo này tự dưng sẽ có các bài viết hay, hay loan tải tin chính xác.

Cần có báo chí tư nhân bên cạnh báo chí do chính phủ điều hành. Tuy nhiên không có nghĩa là báo chí tư nhân sẽ mang lại tự do báo chí.

Sẽ phụ thuộc rất lớn vào trình độ phóng viên, nhà báo, phụ thuộc nhiều hơn nữa vào giới độc giả, hay những người sử dụng truyền thông, để đảm bảo rằng trong xã hội luôn có đòi hỏi dành cho báo chí, đó là cần phải mang lại cho độc giả các thông tin trung thực, công khai, một dịch vụ mà xã hội có thể trọng dụng, góp ích cho mọi người.

Đây không phải là vấn đề chỉ liên quan đến báo chí tư nhân, ai sở hữu báo in, ai sở hữu báo hình. Chuyện sở hữu là một yếu tố rất quan trọng nhưng không phải chỉ có thế. Có một nền báo chí tư nhân tại VN, hay bất cứ nước nào khác, không có nghĩa là sẽ mang lại một nền truyền thông công khai và xác tín.

Điều người ta cần để ý đó là người dân, giới sử dụng dịch vụ truyền thông, hay cơ quan đoàn thể, cá nhân cung cấp thông tin cho báo chí cần phải sống theo nguyên tắc tôn trọng sự thật, công khai, trung thực, và minh bạch.

Đây là một tập quán cần phải mất nhiều năm để nuôi dưỡng, và hình thành, một mô hình có thể mang ra áp dụng ngay, nhưng không dễ thành công.

BBC:Nhiều người nói rằng các tổ chức cổ vũ cho tự do báo chí luôn khuyến khích Việt Nam cần đi theo mô hình của các nước phương Tây. Ý kiến của ông?

Tôi không muốn đưa ra sự khuyến khích VN nên đi theo con đường báo chí kiểu tự do như phương Tây. Vì nói thật, ngay cả báo chí phương Tây cũng từng bị chúng tôi chỉ trích.

	Người làm báo cần sống theo nguyên tắc tôn trọng sự thật và minh bạch

Điều chúng tôi muốn thấy là chính phủ giảm bớt kiểm soát dòng chảy của truyền thông, thông tin hay những thứ gì trao đổi trên mạng internet. Tổ chức của chúng tôi rất ngần ngại đưa ra các mô hình báo chí tại Hoa Kỳ, hay Anh Quốc là lý tưởng, hay mô hình mà các nước như VN cần học và làm theo.

Tôi nhắc là tự do báo chí chỉ là một chủ đề tương đối, và phải nói thật rằng nước nào cũng từng nhận chỉ trích về điểm này. Một số nhà báo tại Hoa Kỳ đôi lúc cảm thấy bị đe dọa khi họ dùng các nguồn tin ẩn danh. Nhiều nhà báo tại Âu châu cũng từng sống trong tâm trạng như thế.

Điều chúng tôi muốn, và đây có thể được coi như là mục tiêu của chúng tôi, đó là luôn cần phải có một nỗ lực to lớn để làm cho truyền thông trong nước ngày càng tự do càng tốt. Tôi không đưa ra hình mẫu nào cho VN cả, và tôi tin nước nào cũng có mô hình ưa thích của họ.

BBC:Viễn kiến của ông đối với báo chí tại VN như thế nào trong năm năm tới, liệu ông hy vọng sẽ có thêm cởi mở, tự do, và cuối cùng là sự độc lập với chính phủ?

Tôi không thích đưa ra dự đoán kiểu như vậy. Đây là một việc làm khó. Một phần phải nói rằng tự do trong truyền thông, hay tự do báo chí chưa được bén rễ tại VN. Trước mắt nước này là một đoạn đường rất dài trước khi có thể được gọi là tự do báo chí.

Vì như quá khứ đã chỉ ra, bất cứ lúc nào đó chính phủ không thích sự tự do của nhà báo, là họ có thể hạn chế, hay rút lại. Dù hiến pháp VN công nhận quyền tự do của báo chí nhưng trong thực tế chính phủ coi truyền thông là một công cụ cần phải quản lý và phục vụ cho sự cai trị của họ.

Chỉ khi nào thái độ cái gì cũng muốn quản lý kiểu như vậy - thay đổi, thì sẽ chỉ là rồ dại khi đưa ra dự đoán có điều gì đó sẽ tốt hơn.

Cạnh đó phải nói rằng một khi người Việt trở nên giàu hơn thì hy vọng truyền thông trong nước cũng sẽ khá hơn. Tuy nhiên mọi thứ phụ thuộc vào chính phủ. Tự do báo chí trong lúc này chưa được thể chế hóa, và chỉ thể hiện trong vài vụ việc đơn lẻ. Nó đang hoạt động dưới nhiều đám mây, hay sự kiểm tra từ chính phủ trung ương.