05 Tháng 10 2006 - Cập nhật 10h02 GMT
Bill Hayton
Tường thuật từ Hà Nội
Da giày VN trước cơn bĩ cực
Liên hiệp châu Âu EU quyết định nâng mức thuế nhập khẩu đối với giày Việt Nam và Trung Quốc vì điều mà họ xem là sự phá giá.
Mức thuế mới sẽ kéo dài trong hai năm, thay thế biểu thuế tạm thời từng được áp dụng từ tháng Tư.
Chúng nhằm bảo vệ các nhà sản xuất giày châu Âu trước sự cạnh tranh.
Nhưng một số nhãn hiệu da giày lớn nhất lại nói mức thuế mới không thể giúp trả lại việc làm cho người châu Âu.
Môi trường làm việc
Tại nhà máy Stella Shoe do Đài Loan làm chủ ở ngoại vi Hải Phòng, 7000 công nhân làm giày cho công ty Clarks của Anh và Timberland của Mỹ.
Họ cũng làm giày cho một nhãn hiệu Italy có tiếng, nhưng tôi không được phép cho quý vị biết tên của hãng ấy.
Môi trường làm việc ở nhà máy này tốt: người công nhân được tiếp xúc với dịch vụ phúc lợi và có phòng khám y tế.
Graeme Fiddler, giám đốc của Clarks tại Việt Nam, nói ông đã đến nhiều nhà máy làm giày ở Việt Nam mà điều kiện tồi tệ ở đó khiến công ty ông không bao giờ chịu hợp tác.
Ông nói hãng Clarks muốn "đáp ứng các chuẩn mực đạo đức."
Các công nhân ở đây có lương trung bình 60-80 đôla mỗi tháng.
Tại châu Âu và Bắc Mỹ, số tiền này bị xem là quá ít.
Nhưng ở Việt Nam, nó cao gấp đôi lương tối thiểu ở khu vực quốc doanh.
Thu nhập ổn định
Thông qua người phiên dịch, tôi hỏi cô Vũ Thị Thắm, công nhân ở dây chuyền sản xuất giày trẻ em, rằng cô nghĩ gì về công việc của mình.
"Bình thường," cô bảo.
"Tôi làm việc ở đây vì thu nhập ổn định. Trước kia tôi làm nghề nông, và thu nhập phụ thuộc vào thời tiết. Ngay cả lúc may mắn, tôi chỉ kiếm được 30 đôla một tháng, nhưng ở đây tôi có thể kiếm được 60 đôla hoặc hơn nếu tôi làm tăng ca."
Nhà máy Stella là một trong hàng trăm nhà máy giày Việt Nam và Trung Quốc chịu ảnh hưởng củ mức thuế chống phá giá của EU.
Thuế này nhằm bảo vệ công ăn việc làm ở EU trước các công ty nhận được trợ cấp bất công từ chính phủ.
Đơn kiện ban đầu là từ ngành làm giày của Italy nhắm vào các công ty Trung Quốc. Việt Nam bị mắc kẹt gần như sự tình cờ.
Văn phòng Ủy hội châu Âu ở Hà Nội yêu cầu chính phủ Việt Nam bác bỏ cáo buộc của Italy.
Lộn xộn tài chính
Chính phủ đã chọn năm nhà máy và các kiểm toán viên EU đã kiểm tra hồ sơ của họ.
Trước mặt họ là cả đống lộn xộn. Các nhà máy không thể giải trình rõ ràng thu nhập, chi phí và họ không thể chứng minh là họ không nhận trợ giá dù là theo hình thức giúp đỡ trực tiếp từ chính phủ, hay nhờ giá đất rẻ, hay khoản vay từ ngân hàng.
Thế là mọi nhà máy ở Việt Nam bị dính vào cùng một kết luận - ngay cả các nhà máy tư nhân như Stella, nơi không nhận gì từ chính phủ.
Ban quản lý Stella nói họ đã mất đi vài hợp đồng.
Nhưng Clarks và Timberland, nơi chú trọng chất lượng, nói họ sẽ vẫn trung thành với các thỏa thuận.
Tuy vậy, các nhà máy gần đó hiện đang khó khăn vì họ phụ thuộc vào những nhà trung gian, mà những người này dàn xếp các hợp đồng ngắn hạn dựa vào yếu tố duy nhất là nơi nào rẻ nhất thì họ chọn.
Đi và ở
Tôi đến thăm một nhà máy Đài Loan khác ở Hải Phòng, nơi thuê mướn 1200 nhân công hồi đầu tháng Tám. Nay số công nhân còn chưa đầy 100.
Hàng trăm máy khâu, mỗi máy trị giá 800 đôla, không được dùng đến.
Giám đốc ở đây nói khi các nhà trung gian thấy mức thuế chuẩn bị áp dụng, họ lập tức hủy hợp đồng và biến sang các quốc gia không bị ảnh hưởng của thuế.
Tuy vậy, Clarks sẽ không đưa công ăn việc làm trở lại EU, theo lời ông Graeme Fiddler.
"Chúng tôi sẽ giữ đa số việc sản xuất ở đây. Chúng tôi sẽ xem xét Campuchia, Thái Lan và Ấn Độ, vì Ấn Độ là nền kinh tế đang lên và đã có ngành công nghiệp da giày."
Martin Salisbury, một giám đốc của Clarks, nói ông thông cảm cho các nhà sản xuất Italy; công ty ông cũng mua ba triệu đôi giày của Italy mỗi năm.
Nhưng ông cảnh báo:"Một số nhà sản xuất ở Italy, ngay cả sau nhiều thập niên được bảo vệ quota và hỗ trợ của EU, vẫn không hiện đại hóa và không thể cung cấp chất lượng, số lượng, lựa chọn và giá trị mà người tiêu dùng hiện đại đòi hỏi."
"Sẽ sai lầm khi tin rằng mức thuế áp dụng với Việt Nam sẽ giải quyết vấn đề cho họ khi mà họ còn phải cạnh tranh với phần còn lại của thế giới."
Và thật trớ trêu cho EU vì một trong những tác động của biểu thuế sẽ là buộc các nhà sản xuất Việt Nam phải tìm cách cạnh tranh hơn nữa về chi phí.
Như vậy khi đến lúc biểu thuế được dỡ bỏ - sự cạnh tranh từ Việt Nam sẽ còn dữ dội hơn là hiện nay.