Lê Quỳnh BBC Việt ngữ

	Tiếp tục có nhiều sách mới viết về chiến tranh Việt Nam

Nhưng như cuốn sách này nêu rõ, câu chuyện về những hoạt động tư pháp liên quan quân Mỹ trong cuộc chiến Việt Nam phức tạp hơn thế.

Người Mỹ đến Việt Nam với tham vọng xây dựng một nhà nước chống Cộng sản, một nền dân chủ tự do.

Trong bối cảnh này, kỷ luật quân đội đóng vai trò quan trọng để chứng tỏ với người Việt rằng “một hệ thống tư pháp cai trị bằng pháp quyền có thể tồn tại được trong nền văn hóa [của người Việt] và chắc chắn là tốt hơn một sự cai trị của cộng sản sắp bao phủ”.

Những vụ giết chóc, hãm hiếp và những hành vi phạm pháp khác của lính Mỹ, nếu được trừng phạt nghiêm, có thể tăng uy tín cho một hệ thống pháp quyền phương Tây. Tương tự, các hành động dã man của lính Mỹ có thể khiến dân chúng bản xứ ghê tởm và làm giảm ủng hộ tại quê nhà.

	Tác phẩm ra mắt năm 2007

Cuốn sách Military Justice in Vietnam: The Rule of Law in an American War (Công lý quân đội ở Việt Nam: Pháp quyền trong một cuộc chiến của người Mỹ) kết luận rằng những hoạt động tư pháp trong quân đội Mỹ ở Việt Nam chỉ đạt được “những kết quả lẫn lộn”. Nỗ lực giới thiệu một hệ thống luật pháp Mỹ với người Việt nhìn chung là thất bại. Mặc dù những sự kiện tại làng Sơn Mỹ có thể không thật tiêu biểu cho kỷ luật quân đội Mỹ, nhưng đó là những hình ảnh tác động mạnh nhất đến ký ức công chúng về cuộc chiến.

Tác giả, một sử gia ở Weber State University, khảo sát vai trò của luật sư trong quân đội Mỹ tại Việt Nam.

Từ 1965 đến 1972, có 103 phiên tòa xử lính Mỹ bị cáo buộc giết thường dân Việt Nam. 40 người bị kết án, 25 người bị kết án với tội nhẹ hơn ban đầu, và 38 người được tha.

Một vấn đề lớn khác là tình trạng dùng ma túy trong lính Mỹ, một tệ trạng mà quân đội có vẻ thất bại trong nỗ lực ngăn chặn. Như lời tác giả, “có lẽ chiến lược duy nhất để triệt tiêu vấn đề ma túy là rút quân Mỹ ra khỏi Việt Nam”.

Sách cũng dành một chương rất thú vị và chi tiết về cuộc chiến chống tham nhũng trong quân lực Mỹ cũng như trong giới quan chức, tướng lĩnh của đồng minh Nam Việt Nam.

Tác giả cho rằng việc thi hành kỷ luật trong quân đội ở Việt Nam “không thất bại, cũng không hoàn hảo”.

Có thể đúng là trong hoàn cảnh bất thường của một cuộc chiến tàn khốc, hệ thống tư pháp quân đội và các luật sư đã hoạt động “tốt đến mức đáng khâm phục”. Nhưng độc giả vẫn cảm thấy những nỗ lực của họ chỉ có tác động hạn chế mà thôi.

Trong lúc Mỹ còn đang cố gắng xây dựng một quốc gia mới tại Iraq, những bài học từ quá khứ, mà cuốn sách này ghi lại, vẫn còn có ý nghĩa.

Military Justice in Vietnam: The Rule of Law in an American War của tác giả William Thomas Allison, NXB Đại học Kansas ấn hành năm 2007.