Việt Nam chuẩn bị cải cách cấp cơ sở

Bầu chủ tịch xã trực tiếp được công nhận là dấu hiệu 'dân chủ', nhưng có ý kiến người dân nói còn tuỳ vào cách tổ chức có 'gian lận' hay không.

Còn từ góc độ chuyên gia, một chuyên gia về luật hành chính ở Đại học Quốc gia Hà Nội nhận xét:

"Bầu cử trực tiếp chủ tịch xã làm cho người dân gắn bó hơn với người họ bầu ra. Ngược lại, chủ tịch xã cũng sẽ có trách nhiệm hơn khi chịu trách nhiệm trực tiếp trước người bầu ra họ."

Ý kiến khác của Giáo sư Tô Duy Hợp, Viện Khoa học Xã hội Việt Nam còn gợi ý bầu chủ tịch xã có thể chuẩn bị cho bầu cử trực tiếp chức Tổng thống trong tương lai.

Các đánh giá chia sẻ với BBC Việt ngữ hôm 27/08/2008 cũng cho rằng một nét tích cực của đề án cải cách là việc xoá bỏ cơ quan Hội đồng Nhân dân cấp quận, huyện.

Chuyên gia nói trên cho rằng trước đây, khi chủ tịch xã do Hội đồng Nhân dân Xã bầu ra và đợi sự phê duyệt của Chủ tịch Huyện, tính trực thuộc cấp trên và trung ương nặng hơn, tính trực thuộc cơ sở ít hơn.

"Bây giờ xu hướng cải cách là ngược lại, muốn cho người dân cơ sở gắn bó hơn và quan chức chủ tịch xã gắn bó hơn với cơ sở. Cái đó là một điều hay vì đó chính là dân chủ cơ sở, dân chủ trực tiếp."

Về dự định xoá bỏ tổ chức Hội đồng Nhân dân cấp quận, huyện, chuyên gia luật hành chính từ Đại học Quốc gia Hà Nội nhận xét:

"Cái này là rất đúng vì vai trò của Hội đồng Nhân dân cấp huyện, quận lơ lửng, rất hình thức và không có giá trị gì."

Đảm bảo khách quan?

Dư luận cũng cho rằng đề án cải cách hành chính cấp cơ sở được đề nghị lần này được đánh giá là có tính chất đột phá và theo chiều hướng tích cực.

Thế nhưng một câu hỏi đặt ra là liệu việc thực hiện trên thực tế, kể cả sau thời gian thí điểm, có đảm bảo được tính khách quan, bền vững và tin cậy hay không.

Một người dân ở xã Quang Minh, huyện Mê Linh, Hà Nội trao đổi với BBC Việt ngữ:

"Bầu cử trực tiếp đứng về mặt hình thực là quyền dân chủ. Nhưng cái chính là ban tổ chức bầu cử sẽ tổ chức như thế nào. Khi người dân bỏ một lá phiếu, ban tổ chức có gian lận hay không, cái đó không biết được."

Trước câu hỏi liệu kết quả bầu cử trực tiếp có thể chịu ảnh hưởng của tệ nạn bè phái, phe cánh họ hàng, địa phương làng xã hay không, người dân ở địa bàn mới được mở rộng này của Hà Nội cho hay:

"Cái đó thì không thể tránh khỏi được. Trong các cuộc vận động bầu bán, họ có thể sẽ đưa ra những cái gây rối."

Vẫn người dân này giải thích là trong trường hợp không theo ý của cấp trên, nguyên tắc bầu chọn đưa hai hay ba ứng viên lấy một có thể sẽ bị vi phạm:

"Họ có thể đưa vào rất nhiều trường hợp và sau đó họ hiệp thương với nhau. Khi hiệp thương, dân không được ngồi đó mà chỉ có Ban tổ chức ngồi ở đó thôi."

Cải cách triệt để

Đề án hiện vẫn còn đang ở trên giấy tờ và còn phải chờ đợi việc hoàn chỉnh, đệ trình lên Quốc hội. Một câu hỏi đặt ra là việc triển khai thực tế sẽ tiến hành ra sao.

Giáo sư Tô Duy Hợp, chuyên gia Viện Khoa học Xã hội Việt Nam, người đang chủ trì một đề án phản biện và giám định xã hội về công tác lập pháp, nhận định:

"Cán bộ và nhân dân, đặc biệt là nhân dân rất ủng hộ. Trước đây, trưởng thôn bầu trực tiếp đã có những tác động tương đối tích cực."

Chuyên gia về thể chế xã hội Việt Nam, đặc biệt là thể chế xã hội nông thôn này, phân tích:

"Bây giờ nếu được bầu trực tiếp thì chủ tịch xã sẽ đại diện cho dân thực sự hơn, nếu ông được dân bầu ra".

Tuy nhiên Giáo sư Hợp cho rằng trước đây đã có nhiều trường hợp người dân muốn bầu trưởng thôn bằng một người ngoài đảng, nhưng cấp trên lại không muốn, và đã phải mất khá nhiều thời gian để bầu được:

"Hiện vẫn chưa biết là người dân có được bầu thực sự hay không, hay vẫn là hình thức sắp đặt dân bầu. Bầu chủ tịch xã sẽ phức tạp hơn."

Tuy nhiên, mặt khác, có một điểm lưu ý rằng lộ trình cải cách hành chính dự kiến diễn ra vẫn giới hạn ở mức độ cơ sở.

Về lâu về dài, Việt Nam vẫn cần có một cải cách thể chế với tính chất triệt để và cơ bản hơn.

Cải cách được kỳ vọng cần vượt trên cấp cơ sở, vươn tới cấp trung ương trên phương diện thể chế chính trị, ở cả hai lĩnh vực lập hiến và lập pháp với quyền lực thực sự trong tay người dân.

Giáo sư Tô Duy Hợp nhận định: "Trong một tương lai, Việt Nam cần tính tới việc người dân được bầu cử chức vụ Tổng thống, vừa kết hợp hình thức đại diện với hình thức trực tiếp."

Phó Thủ tướng Thường trực Chính phủ Việt Nam, ông Nguyễn Sinh Hùng, vừa hối thúc Bộ Nội vụ hoàn chỉnh đề án thí điểm bỏ tổ chức Hội đồng Nhân dân ở cấp quận, huyện.

Đề án này cũng dự định thí điểm việc bầu cử trực tiếp chức vụ chủ tịch Uỷ Ban Nhân dân ở cấp xã tại bốn thành phố trực thuộc trung ương và sáu tỉnh, với 500 xã tham gia.