Lê Hải BBCVietnamese.com

	Công đồng Vatican II ảnh hưởng khác nhau với hai miền Nam-Bắc

Trong một bài viết của nhà nghiên cứu từ đại học Berkeley về giai đoạn 1945-1989, ông nói về tác động của chính sách từ Vatican đối với Công giáo ở Việt Nam.

Quan điểm của Vatican đối với chủ nghĩa cộng sản ở Đông Dương trong một cuộc họp năm 1951 được coi là thù nghịch.

Nhưng thái độ của Công đồng Vatican II vào năm 1962 được chuyên gia Denney nhận định là "giải phóng thái độ của người Công giáo đối với chủ nghĩa cộng sản" và các tập tục địa phương.

Công giáo Miền Nam

Theo đó, Vatican II đã làm Giáo hội tại miền Nam có nhiều biến đổi quan trọng, thánh lễ làm bằng tiếng Việt, linh mục quay đối mặt cộng đoàn, nhà thờ mới xây theo kiến trúc phương Đông.

"Một số nghi thức và tập tục Việt Nam trước kia bị giáo hội xem là ngoại giáo đã được hội nhập vào đức tin Công giáo", theo bản dịch của học giả Đỗ Hữu Nghiêm.

Nhang (hương) vốn bị cấm ở nhà thờ, nay được phép sử dụng trong nghi lễ.

Việc cúng vái trước bàn thờ gia tiên trở thành tập quán quốc gia, không còn bị coi là một hành vi ngoại đạo.

Thế nhưng vào thời điểm 1962, chính quyền miền Bắc đã "không cho phép bất kỳ một giám mục nào được tham dự Công đồng Vatican II".

Một bài báo trên tờ Học Tập (tháng 9/1962) còn "tố cáo là giáo hội tiếp tục chống đối xã hội", và cho rằng mục đích chính của Vatican II là thống nhất giáo hội thành một lực lượng chính trị, "sử dụng những người theo chủ nghĩa đế quốc chinh phục thế giới".

Miền Bắc

	Vào năm 1990 bốn triệu người Công giáo chiếm 7% dân số

Sử gia Stephen Denney cho rằng "việc cách ly giáo hội trong những năm này đã tăng cường thêm chủ nghĩa bảo thủ và tính cách giáo hội phải miễn cưỡng cộng tác với các nhà chức trách Việt Nam dân chủ cộng hòa", theo bản dịch của Đỗ Hữu Nghiêm.

Cũng cần phải ghi chú là việc mà chính quyền Việt Nam hiện nay nói là các linh mục ở nhà thờ Thái Hà và Tòa tổng giám mục giao đất cho chính quyền xảy ra trong những năm đầu thập niên 1960.

Khi đó chính quyền cộng sản Trung Quốc đang trong giai đoạn xây dựng giáo hội "quốc doanh" để phát triển các linh mục ủng hộ chính sách của nhà nước.

Đây cũng là thời kỳ mà nhà nghiên cứu Denney mô tả là "nhiều người Công giáo miền Bắc ủng hộ tổng thống Nam Việt Nam Ngô Đình Diệm, và một số người còn trông chờ ông có thể lãnh đạo một lực lượng Bắc tiến để giải phóng họ".

Thế nhưng, hành động của Mỹ ném bom miền Bắc năm 1965 được cho là đã làm thay đổi thái độ của người Công giáo, và đến năm 1971 chính quyền miền Bắc bắt đầu cho thanh niên Công giáo vào bộ đội và đi vào Nam chiến đấu.

Nhà nghiên cứu Denney viết: "Cuộc viếng thăm Hà Nội của tổng thư ký Caritas, Georg Hussler năm 1967 cũng phần nào là dấu hiệu một lập trường trung lập hơn đối với cuộc xung đột Việt Nam được Giáo hoàng Phaolô VI nêu ra vào giữa thập niên 1960."

Thống nhất

Đối thoại  Giới lãnh đạo Công giáo Việt Nam sẽ tiếp tục nỗ lực trong đối thoại với chính quyền cộng sản theo tinh thần Vatican II, nhưng giá trị của các cuộc đối thoại sẽ phụ thuộc vào mức độ họ được phép tự do phát biểu tới đâu   Stephen Denney

Giai đoạn sau 1975 ghi nhận nhiều vụ việc được Stephen Denney mô tả là "trấn áp giáo dân", hay "sự kháng cự" và "thế đối đầu" của người Công giáo, như các vụ biểu tình năm 1976 ở Hố Nai, Phú Nhuận, Gia Định, và vụ cảnh sát vào bắt người ở Vinh Sơn.

Mối quan hệ giữa chính quyền và giáo hội miền Nam thêm căng thẳng sang đầu thập niên 1980, ví dụ như vụ giam cầm các lãnh đạo giáo sĩ dòng Tên ở giáo xứ Đắc Lộ.

Trong suốt thời gian chính quyền cộng sản cầm quyền, nhà nghiên cứu Stephen Denney còn ghi nhận một hiện tượng là thiếu giáo sĩ và linh mục, ví dụ có những trường hợp một giáo sĩ cho 4-5 giáo xứ với trên 11.000 giáo dân.

Bài nghiên cứu của ông là một trang sử nhiều chiều về giáo hội Công giáo Việt Nam dưới chế độ cộng sản, mà kết quả là "Công giáo đã vượt qua nhiều thế kỷ với những đợt truy bức tàn khốc tạ Việt Nam, và tiếp tục tồn tại".

"Các phương pháp trấn áp và kiểm soát sẽ ngày càng thêm hộ thống và nguy hiểm cho sự thống nhất của giáo hội".

Đối thoại

"Giới lãnh đạo Công giáo Việt Nam sẽ tiếp tục nỗ lực trong đối thoại với chính quyền cộng sản theo tinh thần Vatican II, nhưng giá trị của các cuộc đối thoại sẽ phụ thuộc vào mức độ họ được phép tự do phát biểu tới đâu".

Stephen Denney kết luận trong luận văn viết năm 1990, trong tập sách xuất bản cùng năm do giáo sư Pedro Ramet từ đại học Duke biên tập, bên cạnh nhiều nghiên cứu về các giáo hội Công giáo ở các nước cộng sản trên thế giới trong cùng thời kỳ.

Thời gian qua, sau các vụ cầu nguyện đòi đất của Giáo dân Hà Nội ở phố Nhà Chung và giáo xứ Thái Hà, nhiều chuyên gia tại Việt Nam cũng lên tiếng về quan hệ mang tính lịch sử giữa khối Công giáo và chính quyền.

Họ cũng đồng ý với quan điểm như ông Denney nêu ra từ lâu nay rằng đối thoại là cách tốt nhất để giải quyết xung đột.