Một cách hiểu về Ngô Đình Diệm

Tiếp tục loạt bài đánh giá về nhân vật Ngô Đình Diệm nhân 45 năm ngày xảy ra cuộc đảo chính tháng 11.1963, xin giới thiệu với quý vị bài viết của tiến sĩ Ronald Frankum, Phó Giáo sư Khoa Lịch sử, Đại học Millersville, bang Pennsylvania, Hoa Kỳ.

Năm 1954, Quốc trưởng Bảo Đại đề nghị Ngô Đình Diệm đứng ra thành lập chính phủ, tin rằng ông có thể kiểm soát được Diệm.

Bảo Đại đánh giá thấp Diệm, cũng giống như những người Mỹ chứng kiến ông, trong năm sau đó, vượt qua cơn hỗn tạp của công cuộc củng cố Việt Nam Cộng Hòa, cởi bỏ tàn tích của thực dân Pháp, chống trả ảnh hưởng của các tôn giáo và Việt Minh.

Đánh giá thấp

Các viên chức Mỹ không chỉ đánh giá thấp cơ hội sống sót của Ngô Đình Diệm mà cũng đánh giá thấp viễn kiến, khả năng lãnh đạo của ông ở một Việt Nam mà họ hy vọng sẽ là hình mẫu dân chủ.

Dù có một số thành công, một vài thất bại, Ngô Đình Diệm đã lãnh đạo đất nước theo cách tốt nhất có thể, trong hoàn cảnh chiến tranh và cách mạng ông phải đối đầu hàng ngày.

Diệm không trở thành vị lãnh đạo dân chủ chống Cộng sản mà người Mỹ dự đoán; ông ta cũng không thực thi những cải cách mà Mỹ trông chờ và trong nhiều phương diện, ông tách khỏi cung cách lãnh đạo mà những thành viên nội các Kennedy sau này đòi hỏi.

Nhưng Diệm có viễn kiến riêng về giải phóng Việt Nam khỏi ngoại bang, chống nhà nước cộng sản, dù rằng đây là hai mục tiêu mâu thuẫn vì để mục tiêu sau thành công thì phải có hỗ trợ của một ngoại cường, Mỹ.

Khi tạo ra Việt Nam Cộng Hòa từ tro tàn của gần 100 năm Pháp đô hộ, Diệm đối diện rất nhiều thử thách; chúng định hình chính sách và quyết định số phận của ông.

Diệm thừa hưởng một tình thế khó khăn; thực dân Pháp đẩy người Việt xuống hàng công dân hạng hai, không cho họ kiến thức và kinh nghiệm trị nước.

Trải nghiệm thực dân và thời gian chiếm đóng tàn nhẫn của Nhật thời Thế chiến Hai khiến đất nước chia rẽ về ý thức hệ, tôn giáo, văn hóa, xã hội. Ban bệ của Diệm lại không có mấy người có kinh nghiệm quản trị, nhiều người thì nuôi dưỡng sự nghi ngờ chính quyền Sài Gòn.

Rốt cuộc, việc Diệm không thể củng cố sự ủng hộ của dân chúng, không cải cách theo ý người Mỹ, đã dẫn tới việc ông bị ám sát tháng 11.1963.

Bước ngoặt trong quan hệ

Người ta đã biết nhiều về thời kỳ đấu tranh ban đầu khi Diệm làm tổng thống và sự sụp đổ năm 1963.

Nhưng cái thường bị bỏ qua là những sự kiện đánh dấu bước ngoặt trong quan hệ Mỹ - Diệm. Khi mà người Mỹ, từ chỗ xem Diệm là hy vọng duy nhất cho tương lai Việt Nam, nay xem ông là một trong những lãnh đạo bị thù ghét nhất mà chính quyền Kennedy phải giao thiệp.

Thời cai trị của Ngô Đình Diệm trùng hợp với sự can dự gia tăng của Mỹ trong khu vực, khi Tổng thống Dwight D. Eisenhower và sau đó, John F. Kennedy, tìm cách kiềm chế ảnh hưởng cộng sản tại châu Á, và xây dựng một hình mẫu cho các nước khác noi theo.

Nhưng khác với niềm tin của nhiều người, thực ra điểm bước ngoặt trong thay đổi quan hệ Mỹ - Diệm không phải bắt đầu trong thời Kennedy.

Quan hệ đặc biệt bị phá vỡ do các đại diện của Mỹ cuối thập niên 1950, Đại sứ Elbridge Durbrow, Joseph A. Mendenhall, và Francis Cunningham.

Họ đã không thể hiểu đầy đủ sự phức tạp của chính trị, nhân vật miền Nam. Họ dính líu vào những mưu đồ chính trị Sài Gòn, tin (mà thường không kiểm chứng) những nhà đối lập với Diệm, những người tiếp tục phá chính quyền vào giai đoạn quan yếu của Việt Nam Cộng Hòa.

Các báo cáo mà Durbrow gửi về Washington thường xuyên lên án sự cứng đầu của Diệm. Kết quả là Durbrow từ chối ủng hộ Diệm trong cuộc đảo chính bất thành tháng 11.1960. Mấy tháng sau đó, ông ta cũng ngầm gợi ý rằng đã đến lúc thay Diệm.

Vị đại sứ cũng không tin Diệm có thể thắng cuộc bầu cử tháng Tư 1961 không phải nhờ gian lận mà nhờ uy tín, thành tích hoặc sự yếu kém của các ứng viên khác.

Quan hệ bị đầu độc

Hành động của viên đại sứ đặt ra tiền lệ, khiến Diệm giảm lòng tin vào đồng minh Mỹ.

Khi Durbrow ra đi tháng Tư 1961, quan hệ đặc biệt giữa Diệm và Hoa Kỳ đã bị đầu độc; nó đặt ra những khác biệt mà không người Mỹ nào, dù là Kennedy hay Johnson, có thể hàn gắn.

Những người ở lại tòa đại sứ, cùng những người chia sẻ sự căm ghét Diệm như Mendenhall, không làm gì để thay đổi không khí ở Washington, bất chấp cố gắng của những người hiểu Việt Nam hơn như Thiếu tướng Edward Lansdale và Giám đốc CIA tại Sài Gòn, William Colby.

Đến khi Kennedy đã có chỗ ngồi vững chãi tại Tòa Bạch Ốc, thí nghiệm Ngô Đình Diệm có vẻ chỉ tạo ra kết quả giảm sút. Sáu năm xây dựng quốc gia đã không đem lại một nhà nước mẫu mực mà Mỹ hy vọng có để chứng tỏ về một lựa chọn thay thế cộng sản ở châu Á.

Ngô Đình Diệm cũng ngày càng chống đối lời khuyên của Mỹ, trong khi những người “giỏi nhất, thông minh nhất” của Kennedy vẫn đề ra giải pháp cho một vấn đề mà họ không mấy hiểu biết.

Theo nhiều cách, các quan chức phụ trách đối ngoại của Kennedy đụng độ với Diệm vì họ không bao giờ cố gắng tìm hiểu bản chất của sự trị quốc tại Việt Nam, hay những phức tạp của sự lãnh đạo.

Diệm coi sự ngu dốt, hay cuồng ngạo này, của Mỹ là một trong những trở ngại chính cho việc tiếp tục quan hệ với Mỹ.

Mặc dù theo cách của riêng mình, Diệm cũng cố dạy bảo các viên chức Mỹ đến thị sát Việt Nam, nhưng người của Kennedy không chịu để Diệm dạy dỗ.

Và họ bắt đầu nhìn thấy sự có ích của ông ta chỉ có giới hạn. Thường thì họ diễn giải những cuộc độc thoại của Diệm về lịch sử, về tính chất đe dọa cho nước ông, chỉ là cách lẩn tránh lời khuyên của Mỹ.

Thái độ này dẫn tới vụ ám sát Diệm tháng 11.1963, đem lại thêm 12 năm chiến tranh, khổ đau cho những người Việt tiếp tục chống cộng sản, để lại một Việt Nam Cộng Hòa bị tàn phá, dù sau đó là thống nhất, sau cuộc đấu tranh trường kỳ và gian khổ.

Về tác giả:Ronald B. Frankum lấy bằng tiến sĩ ở Đại học Syracuse và hiện dạy ở Khoa Lịch sử, Đại học Millersville. Ông là tác giả sách “Silent Partners: The United States and Australia in Vietnam, 1954-1968” (2001), đồng tác giả của “The Vietnam War for Dummies”(2002), và “Like Rolling Thunder: The Air War in Vietnam, 1964-1975” (2005). Cuốn sách mới nhất của ông, Operation Passage to Freedom: The United States Navy in Vietnam , 1954-1955, viết về chiến dịch của Hải quân Mỹ đưa gần 300.000 người Việt từ Bắc vào Nam năm 1954-55.

Minh
TT Ngô Đình Diệm là một cơn ác mộng đối với Phật Tử miền nam. Một TT thiên vị về phía đạo Thiên Chúa Giáo, không thể gọi là một TT chung cho mọi người dân ở miền nam.

Mặc dù TT Diêm thích độc lập đối với Mỹ, nhưng vẫn không phải là người lãnh đạo yêu nước vì lý do thiên vị tôn giáo mà hơn 80 phần dân số ở VN là Phật Giáo. Cho nên TT Diệm thuộc về lãnh đạo thiểu số.

Thomas
Có lẽ chúng ta nên thông cảm với ông Diệm. Trong hoàn cảnh lệ thuộc vào niện trợ quân sự của Mỹ, đối đầu với CS miền Bắc, một đối phương dùng đủ mọi cách, mọi thủ đoạn để nhuộm đỏ miền Nam ông Diệm khó làm gì khác được, kể cả những lãnh tụ miền Nam sau này.

Ông Diệm không thể làm giống như ông Hồ ở miền Bắc vì hai chế độ khác nhau. Dẫu ông Diệm có vấp phải sai lầm thế nào đi nữa cũng chưa thể sánh bằng nhưng sai lầm của ông Hồ trong thời gian ông cai trị miền Bắc mà hệ lụy của nó vẫn còn di hại tới hôm nay.

VD, Sài Gòn
Trong sự hiểu biết của tôi, không có một nhà vua hay một nhà tổng thống nào trọng dụng những tướng lãnh và quân đội tay sai ngoại trừ cụ Diệm.

Cụ Diệm trọng dụng các tướng lãnh và lính khố xanh, khố đỏ quân đội tay sai của Pháp như Dương Văn Minh, Mai Hữu Xuân, Nguyễn Văn Hinh, Tôn Thất Đính, Lê Văn Đôn, Đỗ Mậu, Trần Thiện Khiêm.

Vì vậy cụ bị những tay sai này sát hại thì không có gì là khó hiểu cả. Hơn nữa, người Mỹ không dựng cụ Diệm lên để cụ chống Mỹ hay cãi lệnh của Mỹ. Người ta chỉ dựng mình lên khi người ta có lợi và chắc chắn khi người ta không còn có lợi thì người ta phải hạ mình xuống đó là lẽ thường tình (Sadam Hussein là ví dụ cụ thể và gần nhất).

Câu hỏi đặt ra ở đây là vì sao cụ Diệm lại không trọng dụng những tập thể, những Đảng phái cách mạng chống Pháp như Việt Nam Quốc Dân Đảng, Đảng Đại Việt, Cao Đài, Phật Giáo Hòa Hảo … mà Cụ lại trọng dụng những tay sai cho Pháp?

Quốc Tuấn, Hà Nội
Tôi cho rằng xuất phát điểm là người Pháp đã không để cho VN được độc lập mặc dù họ đã bị phá sản ở Điện Biên Phủ.

Trận ĐBP, người Mỹ tài trợ Pháp tới 80% chi phí. Người Pháp đã để cho người Mỹ tham gia cuộc chiến mới để trả thù dân tộc Việt Nam đó thôi.

Người Việt cũng như nhiều dân tộc khác trên thế giới không chấp nhận ngoại xâm, do vậy khi hoàn cảnh khó khăn thì họ đành phải chấp nhận hỗ trợ từ ngoại bang.

Nhưng khi họ đã khẳng định được mình, thì họ theo chủ nghĩa dân tộc, khi đó xảy ra xung đột lợi ích với ngoại bang đã hỗ trợ trước đó (Sadam Hussen, Bin Laden cũng giống như vậy). Nếu các nước hùng cường muốn giúp Việt Nam, sao không thấy làm một cuộc Trưng Cầu Dân Ý nhỉ?

Kha, Sài Gòn
Tiếc thay cho dân tộc Việt đã bỏ qua một cơ hội thực sự vì sự thiếu hiểu biết của người Mỹ vào những năm cầm quyền của tổng thống Ngô Đình Diệm.

Nếu không có cuộc ám sát này, đất nước Việt Nam mình chắc đang ở đoạn trên của đường đua văn minh nhân loại. Sự ra đi của tổng thống Ngô Đình Diệm cho đến nay vẫn còn hậu quả nặng nề, xã hội Việt Nam đương đại bị băng hoại về mặt đạo đức, tham nhũng tràn lan, nhân phẩm con người bị chà đạp, bất công xã hội còn tệ hơn các thời kỳ mà chủ nghĩa cộng sản gọi là nô lệ, ngụy quyền.

Quang Vũ
Tôi cho rằng bài viết của Dr. R.Frankum rất thấu đáo, đã lột tả được nguồn gốc, nguyên nhân & hòan cảnh xuất xứ của XHVN dưới thời TT Ngô Đình Diệm. Tôi rất tâm đắc câu "Dù có một số thành công, một vài thất bại, Ngô Đình Diệm đã lãnh đạo đất nước theo cách tốt nhất có thể".

Kind Citizen
Mỹ đưa Diệm về nước chấp chánh theo đề nghị của Quốc Trưởng Bảo Đại. Vậy mà Diệm đã nhẫn tâm "hạ bệ" luôn QT Bảo Đại bằng một chiến dịch "bôi nhọ".

"Bài phong, đả thực, dẹp loạn" là những chiến dịch khá thành công tiếp theo của Diệm để ổn định xã hội miền Nam. Năm 1954 cũng là năm di cư của mấy triệu người CG miền Bắc ồ ạt chạy vào Nam-đó là một lực lượng "hết sức trung thành", một "con bài chủ chốt" trong công cuộc chống CS của Diệm và Mỹ, hình thành nên guồng máy cai trị của chính quyền Diệm ở miền Nam.

Chiến lược tách rời dân khỏi CS bằng việc xây dựng "ấp chiến lược" của Mỹ đã được Diệm "răm rắp" thực hiện thành công bước đầu, nhưng càng về sau càng đi đến "phá sản" vì thực ra chẳng người dân nào thích bị "nhốt trong nhà tù ở ngay nhà cửa ruộng vườn mình"!

Phong cách quan lại của nhà Ngô đã đưa đẩy Diệm từ một người "dễ chơi" thành người "khó bảo" trong việc thực thi các kế hoạch chống CS của Mỹ.