Tổng thống Balan từng là bộ trưởng trong chính phủ cộng sản cũ

27 nghị sỹ thuộc đảng của chính vị thủ tướng đã bỏ đảng và đòi ông Miller từ chức.

Nhìn chung, các nước EU đều yên tâm rằng đây không phải là một chuyện gây chấn động. Theo tờ Financial Times thì việc ông Miller ra đi ít có khả năng thay đổi hướng hội nhập châu Âu mà Ba Lan đã lựa chọn.

Tuy nhiên, tại chính Ba Lan thì cách đánh giá lại khác. Có ý kiến cho rằng mô hình hoạt động của một đảng cánh tả gốc cộng sản là không còn phù hợp nữa.

Nếu đúng như thế thì đây là một bước chuyển biến rất quan trọng về mặt lịch sử cho các quốc gia gốc cộng sản và cho cả phong trào các đảng mang xu hướng dân chủ xã hội (social democracy)ở châu âu và trên thế giới.

Thoát thai từ quá khứ

Người Ba Lan nay đặt câu hỏi về tương lai của liên minh cầm quyền SLD vốn là một tập hợp của các nhóm gốc cộng sản xung quanh đảng Xã hội Dân chủ Vì Nền Cộng hòa Ba Lan, viết tắt là SdRP.

Bản thân SdRP chính là đảng Công nhân Thống nhất Ba Lan tức cộng sản tự cải tổ mà thành sau khi hệ thống chính trị ở nước này đi vào quá trình dân chủ hóa theo mô hình đa nguyên chính trị đầu thập niên 1990.

Leszek Miller trở thành thủ tướng tháng Mười 2001

Một trong những người thiết kết cho sự chuyển đổi đó chính là đương kim tổng thống Aleksander Kwasniewski, vốn là một bộ trưởng trong chính phủ cộng sản trước đây.

Aleksander Kwasniewski cùng các đồng sự nhận thấy không thể duy trì lý thuyết Mác Lênin trong bối cảnh Chiến tranh Lạnh chấm dứt và Ba Lan cần phải hội nhập với châu âu.

Họ đã bỏ các giáo điều cũ kỹ và thành lập ra SdRP, một đảng cánh tả mà sau chính thức tham gia khối các đảng theo đường lối xã hội của lục địa như Lao Động của Anh hay SPD của Đức.

Nhưng tuy đã dứt khoát về mặt lý luận, đảng ‘hậu cộng sản’ của Ba Lan vẫn có phương thức hoạt động không khác trước nhiều lắm.

Để giành phiếu, họ lập ra Liên minh Cánh tả Dân chủ SLD, một tập hợp nhiều phe nhóm gốc cộng sản với bộ phận cán bộ phần nhiều thuộc công đoàn OPZZ và các chi bộ gốc cộng sản ở cấp cơ sở.

OPZZ chính là nghiệp đoàn của nhà nước đối đầu với Công đoàn Đoàn kết Solidarnosc của công nhân đi theo Giáo hội Công giáo và các nhóm trí thức dân chủ.

Về mặt kỹ thuật, quyết định liên minh của SLD là rất đúng. Vì chỉ một nghiệp đoàn có hàng triệu thành viên mới giúp cho đảng hậu cộng sản dễ thắng cử. Các cán bộ cơ sở xuất thân từ các cơ quan đoàn thể như đoàn thanh niên, hội phụ nữ, hội cựu chiến binh trước đây nay đứng ra vận động cử tri ở địa phương giúp cho đảng có chỗ đứng trong một tình hình mới.

Nhưng mặt trái của nó là trong khi ban lãnh đạo bên trên tự hiện đại hóa để trở thành những chính khách ra vào các phòng họp EU hay đến thăm Tòa Bạch ốc thì những cán bộ cơ sở của họ không thay đổi bao nhiêu.

Các vị chúa vùng

Với não trạng làm cán bộ là làm quan như trước, những chính trị gia ở cấp tỉnh trở thành các ‘lãnh chúa địa phương’ mà tiếng lóng chính trị Ba Lan gọi là các ‘baron’.

Tham nhũng và mua quan bán tước ở các tỉnh của Ba Lan trở thành một tệ nạn lan tràn mà các cấp lãnh đạo cao như thủ tướng Leszek Miller, bản thân là cựu bí thư tỉnh ủy Skierniewice thời cộng sản, không làm gì nổi.

Báo chí Ba Lan còn cho rằng trung ương của SLD bị các ‘baron’ địa phương bắt bí và lũng đoạn trong tranh giành quyền lực.

Các lãnh đạo còn lại của SLD Ba Lan họp bàn đường hướng mới

SLD cũng không tỏ ra có quyết tâm cải tổ bộ máy lãnh đạo từ trên xuống dưới của mình.

Các chương trình cải tổ kinh tế, tư nhân hóa doanh nghiệp, cắt bớt chi phí ngân sách cho khu vực công của chính phủ trên nguyên tắc là được người dân Ba Lan ủng hộ.

Nhưng bất công xã hội, một phần do tham nhũng ở cấp địa phương khiến chính phủ khó thuyết phục dân chúng chấp nhận các chương trình ‘thắt lưng buộc bụng’.

Dân chúng không muốn phải chịu khổ khi thấy các quan chức địa phương có thu nhập cao một cách bất minh.

Tất nhiên, các nhóm chính trị gốc Công đoàn Đoàn kết, đặc biệt là ở cơ sở, cũng không được coi là trong sạch hơn.

Vì thế, hàng trăm nghìn cử tri Ba Lan, nhất là vùng nông thôn từ vài năm qua đã xoay sang ủng hộ nhóm Samoobrona theo đường lối cực đoan của nhân vật Andrzej Lepper.

Đa số những người trước theo SLD thì nay theo Samoobrona vốn mỵ dân bằng các khẩu hiệu như phải bắt người giàu nộp thuế cao và đòi ngăn cản hội nhập với EU.

Theo chủ tịch Hạ viện Ba Lan Marek Borowski, người bỏ SLD để lập ra một đảng cánh tả mới thì trong vòng vài năm qua có tới bốn triệu cử tri bỏ SLD.

Bản thân là lãnh đạo cao cấp của SLD ông Marek Borowski cay đắng nói ông phải bỏ đảng này vì nó chỉ đưa ra những nghị quyết rất hay về cải tổ mà chẳng thực hiện.

Nhiều nhân vật có uy tín của SLD đang băn khoăn có nên gia nhập đảng mới của ông Borowski, nay có tên là đảng Xã hội Dân chủ Ba Lan.

Nhưng cũng chưa rõ đảng mới này thực sự mới tới đâu so với đảng cũ vì các nhân vật lãnh đạo vẫn là nhưng người đó.

Cần đổi mới tận gốc

Mô hình hoạt động của phong trào chính trị hậu cộng sản kiểu SLD, từng được khen là đáng học tập cho nhiều nước Đông Âu vì giữ được ổn định chính trị nay xem ra không còn tác dụng.

Từ nay, một đảng cộng sản hay hậu cộng sản sẽ không bao giờ đóng một vai trò chính yếu tại Ba Lan nữa   Nghị sỹ cánh hữu Jan Rokita

Jan Rokita, thuộc Cương lĩnh Công dân (Platforma Obywatelska) và cũng là một lãnh tụ của phe trung hữu Ba Lan bình luận rằng sự kiện các nghị sỹ SLD bỏ đảng này và đòi Miller từ chức là vô cùng quan trọng trong chính trường Ba Lan.

Theo ông: ‘SLD đã đóng một vai trò quan trọng nhưng tệ hại trong chính trường Ba Lan. Từ nay, một đảng cộng sản hay hậu cộng sản sẽ không bao giờ đóng một vai trò chính yếu tại Ba Lan nữa’.

Muốn tồn tại và đi tới thì SLD phải tiến thêm một bước nữa, từ một đảng hậu cộng sản thành đảng xã hội dân chủ từ trên xuống dưới.

Kszysztof Leszki thuộc ban Kỷ luật của SLD nói từ nay họ sẽ ‘bỏ cách chia chức vụ theo ‘chìa khóa đảng’ để tổ chức tuyển các cán bộ đảng qua những kỳ thi công khai’.

Còn dân biểu SLD Jacek Piechota thì tin rằng đảng ‘cần thực hiện những thay đổi tận gốc rễ và phải chứng tỏ rằng tự mình có năng lực cải tổ cánh tả Ba Lan’.

Nhìn sang các nước EU khác người ta thấy nước Anh có mô hình cho SLD hay hậu bối của nó học tập.

Tại Anh, từ giữa thập niên 90, nhóm của Tony Blair trong đảng Lao Động cũng nhận ra mặt trái của việc liên kết với nghiệp đoàn và các tổ chức vận động quần chúng kiểu truyền thống.

Vì thế Tân Lao Động (New Labour) đã chọn cách vận động cử tri mới mẻ hơn. Các thông điệp được sửa đổi theo ngôn ngữ hiện đại và được chính ban lãnh đạo gửi thẳng đến cử tri qua truyền thông đại chúng.

Cử tri của New Labour nay không nhất thiết phải là công nhân mỏ than, lò luyện kim hay người thu nhập thấp ở vùng quê. Họ có thể thuộc lớp trung lưu thành thị, chuyên gia trong các ngành nghề hiện đại và thanh niên, sinh viên.

Nhưng muốn thu hút được cử tri thuộc thế hệ kinh tế thứ ba này thì một đảng chính trị phải có gương mặt mới và ngôn ngữ mới.

Từ năm 1989 đến nay, trong quá trình Ba Lan cải tổ và gia nhập EU, cả một nền kinh tế mới đã ra đời và một thế hệ thanh niên đã trưởng thành trong môi trường không còn dính gì đến quá khứ chia cắt Đông Tây.

Làm sao để thu hút hàng triệu cử tri trẻ, có học và có tư duy, quan điểm hiện đại này?

Đây chính là một thách thức cho SLD của Ba Lan vốn đã đi được một con đường rất dài từ 14 năm qua nhưng cần phải đi xa hơn nữa nếu muốn tồn tại và phát triển.