Oana Lungescu Phóng viên BBC tại Ljubljana

Cuộc trưng cầu dân ý về quyền cư trú làm bùng lên những phản đối tức giận

Trong số đó có Slovenia - một nước cựu cộng hoà Nam Tư, nằm giữa dãy núi Alps và Biển Adriatic, với lịch sử cả một thế kỷ bị nước ngoài thống trị.

Hai triệu người của nước này có thể tự cho mình là may mắn.

Họ thoát khỏi cuộc chiến đẫm máu tại Nam Tư cũ mà không hề hấn gì, và giờ đây, lại được hưởng mức sống cao nhất trong tất cả những thành viên mới của EU.

Thế nhưng một cuộc trưng cầu dân ý vào đầu tháng Tư năm nay cho thấy người Slovenia đồng loạt biểu quyết bác bỏ chuyện cho quyền công dân cho hàng ngàn người từ các vùng khác của cựu cộng hoà Nam Tư.

Những người này được coi là những người "bị xoá sổ" bởi vì họ đã bị bỏ ra khỏi các hồ sơ dân số sau khi Slovenia tuyên bố độc lập vào năm 1991.

"Những người bị xoá sổ"

Quán cafe Grand Union tại thủ đô Ljubljana, như đa phần các quán cafe khác, trông rất sành điệu và dễ chịu.

Tại đây, có cảm giác như ở trung tâm châu Âu hơn là ở vùng Balkans.

Thế nhưng dưới những ngọn đèn chùm rực rỡ, Alexander Todorovic, một người Serbia thiểu số, có câu chuyện của riêng mình, nghe cũng giống như những câu chuyện của những người Balkans khác.

Ông Todorovic định cư tại đây từ 20 năm trước, sau khi cưới vợ người Slovenia.

Thế nhưng vào năm 1993, khi ông đi đăng ký khai sinh cho con gái của mình, ông được người ta bảo là ông chưa bao giờ hiện hữu tại đây.

Ông đã không nộp đơn xin cư trú sau khi Slovenia được độc lập, do đó, tên của ông đã bị xoá khỏi danh sách trong hồ sơ.

Nhiều vùng của thủ đô Slovenia trông như tại Trung Âu hơn là Balkans

Ông Todorovic được thông báo những người nước ngoài bất hợp pháp không thể trở thành cha mẹ của trẻ em được sinh ra tại Slovenia - do đó, ông không thể đăng ký là cha của đứa bé mới sinh.

Ông đã đứng nhìn nhân viên người Slovenia đóng dấu lên tấm thẻ căn cước và tấm bằng lái xe, biến chúng thành vô dụng.

Ông Todorovic giờ đây lãnh đạo Hiệp hội những người bị xoá sổ, chiến đấu cho quyền lợi của 18.000 người thuộc Cộng hoà Nam Tư cũ.

Họ đều đối mặt với khả năng bị mất việc, mất tiền lương hưu và bảo hiểm y tế.

Tại Quốc Hội Slovenia, có những quan ngại rằng "những người bị xoá sổ" có thể sẽ đòi bồi thường thiệt hại, mà một số người cho rằng có thể lên tới mức tương đương với ngân sách hàng năm của nước này.

Thế nhưng đối với đảng đối lập cánh tả - là phía luôn đòi phải có cuộc trưng cầu dân ý về những người "bị xóa sổ" và cũng là phe giành được chiến thắng chính trị lớn trước cuộc tổng tuyển cử vào mùa thu này - cuộc tranh cãi thường ít về vấn đề tiền bạc, mà nghiêng về chuyện trung thành với nước Slovenia độc lập.

Barbara Medved Spiletic - người đang ra tranh cử vào Nghị viện châu Âu đại diện cho đảng Dân chủ Slovenia - kiên trì với quan điểm rằng một số trong những người "bị xoá sổ", như ông Todorovic, nên không bao giờ được cho quyền cư trú, vì những gì mà họ thực sự muốn là đưa nước Nam Tư cũ quay trở lại.

Bà nói ông Todorovic là một người xâm chiếm Slovenia, vì ông là một trong những người phản đối chuyện độc lập của Slovenia.

Bà thừa nhận rằng ông ta chưa bao giờ giết hại một ai, thế nhưng ông ta vẫn nên bị đánh giá là một "kẻ hung hãn".

Các láng giềng khó xử

Chuyện tranh cãi đầy màu sắc cảm tính về quá khứ này có vẻ khá lạ lùng khi mà Slovenia nên nhìn về tương lai với Nato và Liên hiệp châu Âu, EU.

Thế nhưng đó chính xác là biểu hiện cho thấy chủ nghĩa dân tộc tại đây đang có xu hướng gia tăng, ông Ali Zerdin, phó tổng biên tập tuần báo chạy nhất tại Slovenia, Mladina, cho biết.

Ông nói bởi vì các cuộc thương thuyết với EU giờ đây đã chấm dứt, mọi người không cảm thấy họ bị EU giám sát nữa, và họ tin rằng họ có thể nói bất cứ điều gì họ muốn.

An toàn bên trong câu lạc bộ phương Tây, những nước nhỏ như Slovenia bắt đầu có cách xử lý một cách đầy tự tin đối với lịch sử và các láng giềng khó xử của họ.

Trong quá khứ, Slovenia có những mối quan hệ rắc rối với cả Ý và Áo, thế nhưng Croatia vẫn là láng giềng khó chịu nhất của họ.

Trong một thập kỷ thoát ra khỏi Nam Tư cũ, hai nước này vẫn còn nhiều vấn đề về biên giới và tài chính cần phải giải quyết.

Dân Slovenia chúng tôi là một dân tộc nhỏ với lịch sử dài   Josko Jora

Josko Joras, một công dân Slovenia nói rằng ông đang sống tại Slovenia, thế nhưng giới chức Croatia lại nhận chủ quyền căn nhà và mảnh đất mà ông đang sinh sống, nói rằng đó thuộc lãnh thổ Croatia trên biên giới giữa hai nước.

Năm 2002, ông Joras thậm chí còn phải chịu vài tuần bị giam trong nhà tù Croatia vì tội mua một máy rửa bát mà không nộp thuế hải quan.

Thế nhưng giờ đây, những lính biên phòng Croatia đứng bên ngoài cổng nhà ông chỉ dám nhìn khi ông lái xe đi lại.

Tại nhà, ông đã chỉ cho tôi thấy cờ của Slovenia và cờ EU mà ông trưng ra trong ngày đặc biệt. Những lá cờ này sẽ tung bay khi Slovenia gia nhập EU vào ngày 1/5.

Josko Jora

"Dân Slovenia chúng tôi là một dân tộc nhỏ với lịch sử dài. Nếu các ông cha chúng tôi đã nhân nhượng, chúng tôi chắc sẽ không có ngày nhìn thấy Slovenia trở thành độc lập và gia nhập EU như một quốc gia độc lập", ông nói.

Một hi vọng mới của EU?

Croatia cũng muốn gia nhập EU và họ biết rằng chuyện gia nhập của họ có thể bị Slovenia ngăn cản.

Thế nên mới đây, hai nước đã quyết định bỏ qua một bên những đối kháng trong lịch sử và tìm kiếm sự phán xử quốc tế về vấn đề biên giới tranh chấp của họ.

Ngoại trưởng Slovenia, Dimitrij Rupel, nói nước ông sẽ mở đường cho Croatia và các quốc gia từng nằm trong Nam Tư cũ.

Ông Rupel mô tả chính phủ của ông là một nhân tố thúc đẩy Slovenia gia nhập phương Tây, thế nhưng cũng tìm cách kéo phần còn lại tại vùng Đông Nam châu Âu vào EU, và có thể còn cả Nato nữa.

"Chúng tôi thực sự muốn giúp đỡ những ai quan tâm gia nhập", ông nói.

Thế nhưng ông Rupel cũng biết rằng để đưa một nước ra khỏi vùng Balkans thì dễ dàng hơn nhiều so với chuyện bỏ đi tính chất Balkans khỏi những nước này.