Những khúc mắc quanh hiến pháp châu Âu

Câu chuyện về một bản Hiến pháp chung cho Liên hiệp châu Âu, EU, thực ra bắt đầu từ lâu, nhưng có vẻ sẽ còn tiếp tục dài kỳ trước khi nó trở thành hiện thực.

Những nỗ lực nhằm nhất trí về một bản hiến pháp chung cho EU đã tan vỡ vào cuối năm 2003.

Thế nhưng các cuộc gặp gỡ thường xuyên của các lãnh đạo EU tại Brussels đã tiếp sức cho những hi vọng nhằm đạt được một thoả thuận, và họ đã tự đặt ra một hạn chót là vào cuối tháng Sáu này.

Nhằm giúp quý vị tìm hiểu thêm về những vấn đề và khúc mắc liên quan tới bản hiến pháp chung châu Âu, BBC Online đã có những giải đáp chung về chuyện này.

Tại sao Liên hiệp châu Âu cần có bản hiến pháp chung?

EU sẽ sớm có 25 thành viên, nhưng họ vẫn đang hoạt động theo những qui định được thiết kế cho nhóm sáu thành viên ban đầu.

Những qui định này đã được sửa đổi lại trong nhiều năm, thế nhưng những người ủng hộ chuyện có bản hiến pháp nói rằng EU cần có những qui định được tinh giản để đảm bảo rằng tổ chức này có thể hoạt động một cách hiệu quả.

Tuy nhiên, bản hiến pháp có vẻ sẽ khó có thể trở thành hiện thực trong ít nhất là hai năm hoặc nhiều hơn thế, sau khi 10 thành viên mới được gia nhập vào ngày 1/5/2004.

Bản hiến pháp này dự kiến sẽ thay thế những hiệp ước EU trước đây bằng một văn bản chung, nói về những gì EU có thể và không thể làm.

Hiến pháp chung có thể giúp cho EU có một mục đích rõ ràng hơn, giúp cho công chúng hiểu rõ hơn về Liên hiệp châu Âu.

Khi nào cần đạt được sự đồng thuận?

Các lãnh đạo đã hi vọng rằng một thoả thuận có thể đạt được tại hội nghị thượng đỉnh EU ở Brussel vào tháng 12/2003, thế nhưng họ không thể giải quyết được những bất đồng về hệ thống biểu quyết mới.

Chức Chủ tịch luân phiên của EU từ tháng 12/2003 đã được chuyển cho Ai-len; và Thủ tướng Ai-len giành được sự nhất trí tại một hội nghị thượng đỉnh vào tháng Ba rằng các lãnh đạo châu Âu sẽ phải đạt được một thoả thuận vào tháng 6/2004.

Ngay cả nếu không đạt được thoả thuận, về mặt lý thuyết, EU có thể tiếp tục hoạt động với những quy định hiện hành trong nhiều năm tới. Trên thực tế, một số người lo sợ những khiếm khuyết trong hệ thống hiện hành có thể dẫn tới chuyện làm tê liệt cả tổ chức này.

Những điểm gây nhiều tranh cãi của Hiến pháp châu Âu là gì?

Vấn đề lớn nhất là về sức nặng biểu quyết trong Hội đồng Bộ trưởng Liên hiệp châu Âu.

Tại Hội nghị thượng đỉnh Brussels vào tháng 12/2003, Ba Lan và Tây Ban Nha phản đối một đề xuất trong dự thảo hiến pháp, nói rằng một phiếu biểu quyết sẽ được thông qua khi nó có sự ủng hộ của 50% các quốc gia thành viên đại diện cho 60% dân số của Liên hiệp châu Âu.

Việc đạt được đồng thuận giữa nhiều thành viên là một chuyện khó khăn

Họ đứng ra bảo vệ hệ thống trước đó, vốn đạt được tại Nice vào năm 2000, mà cho họ có sức mạnh biểu quyết chẳng kém gì các thành viên lớn nhất, là Pháp, Đức, Ý và Anh.

Dự thảo hiến pháp nói hệ thống biểu quyết "đa số gấp đôi" nên thay thế cho hệ thống Nice vào năm 2009. Một số nước, đặc biệt là Pháp và Đức, rất muốn chuyện này xảy ra.

Chính phủ mới của Tây Ban Nha, theo đường lối xã hội, và chính phủ Ba Lan đều có những dấu hiệu cho thấy họ giờ đây chuẩn bị có thể có những thoả hiệp nhất định.

Một vấn đề gây bất đồng khác là về số lượng uỷ viên mà mỗi nước nên có tại EU.

Dự thảo hiến pháp đề xuất rằng tổng số chỉ nên có 10 uỷ viên, và rằng vị trí uỷ viên này nên được luân phiên bởi 25 nước thành viên.

Tuy nhiên, khá nhiều nước nhỏ lại khăng khăng muốn theo nguyên tắc là mỗi nước cần có một uỷ viên đại diện, ngay cả sau khi EU mở rộng vào năm 2004.

Những người phản đối thì nói một uỷ ban gồm 25 uỷ viên sẽ là quá cồng kềnh, thế nhưng có vẻ như họ sẽ thua trong trận chiến này.

Về vấn đề tôn giáo, một số nước, bao gồm Ba Lan, Tây Ban Nha, Malta và Ai-len muốn mở đầu bản hiến pháp phải nhắc tới Thiên Chúa giáo, hoặc truyền thống Ki Tô - Do Thái giáo.

Chuyện này bị phản đối bởi các nước tin tưởng mạnh vào chuyện phải tách biệt giáo hội khỏi nhà nước.

Chuyện phủ quyết dự kiến sẽ vẫn là một trong những lĩnh vực chính, trong đó có chính sách đối ngoại, quốc phòng và thuế má, như Anh quốc đã yêu cầu, thế nhưng vẫn chưa có sự đồng thuận nào đạt được.

Còn có những bất đồng về một điều khoản phòng thủ chung, có vẻ như sẽ được đưa vào dự thảo hiến pháp.

Các nước trung lập nói nghĩa vụ phải đứng ra trợ giúp cho một nước EU khi nước này bị tấn công là không thích hợp đối với tình trạng trung lập của họ.

Có thể còn có những tranh cãi về chuyện liệu Nghị viện Âu châu có nên có tiếng nói cuối cùng quanh vấn đề ngân sách châu Âu hay không. Dự thảo nói rằng chuyện này nên xảy ra, nhưng các quốc gia thành viên có vẻ như quyết định rằng đây là một ý tưởng tồi.

Nghị viện vốn đã có quyền quyết định về khoảng 50% ngân sách, nhưng không có tiếng nói gì đối với 50%, và kể cả Chính sách Nông nghiệp chung.

Đã có những tiến bộ lớn nào đạt được trong những tháng tranh cãi chưa?

Một đề xuất về chuyện hợp tác phòng thủ mà Anh, Pháp và Đức đưa ra đạt được sự ủng hộ chung tại một hội nghị các bộ trưởng Ngoại giao EU vào cuối tháng 11.

Dự thảo này sẽ dẫn đến việc EU có được khả năng lên kế hoạch quân sự nhỏ nhằm cho phép mình có được các chiến dịch độc lập khỏi Nato. Tuy nhiên, bản Hiến pháp sẽ nhấn mạnh rằng Nato vẫn là nền tảng của an ninh châu Âu.

Còn những điều gì khác trong dự thảo Hiến pháp?

Dự thảo bao gồm mọi điều, từ những tuyên bố về "tầm nhìn lớn" về tương lai châu Âu tới các chi tiết cụ thể về chuyện các nước thành viên có thể rời bỏ tổ chức này như thế nào. Một số điều trong nội dung đã xuất hiện tại các hiệp ước khác của EU, thế nhưng cũng có nhiều điều hoàn toàn mới.

Nhiều cuộc họp về hiến pháp châu Âu đã được tổ chức

Những điều này bao gồm:

Một Ngoại trưởng của EU: Chức vụ mới này sẽ được giao cho một trong những cao uỷ viên về đối ngoại hiện nay và người phụ trách về ngoại giao. Bộ trưởng Ngoại giao (một số nước không thích dùng từ "Bộ trưởng" và đã sử dụng các từ tương đương khác) sẽ là một thành viên của Uỷ hội châu Âu, nhưng sẽ phải ra chịu trách nhiệm trước Hội đồng Bộ trưởng.

Chức chủ tịch: Dự thảo Hiến pháp đề xuất có một chức chủ tịch vĩnh viễn cho Hội đồng Bộ trưởng, nhằm thay thế cho hệ thống hiện nay, mà mỗi quốc gia thành viên luân phiên giữ chức chủ tịch trong vòng sáu tháng. Một số nước, chủ yếu là các nước nhỏ, nói rằng đề xuất như vậy sẽ chỉ có lợi cho các nước lớn, và muốn chức chủ tịch luân phiên phải được tiếp tục.

Hiến chương về quyền cơ bản: Hiến chương của EU dự kiến sẽ trở thành phần II của bản Hiến pháp.

Nghị viên châu Âu: Sẽ có thêm nhiều quyền lực cho Nghị viện, để cơ quan này có thể biểu quyết về hầu khắp các quyết định của Liên hiệp châu Âu, và có ảnh hưởng tới sự lựa chọn chức Chủ tịch cho Uỷ hội châu Âu.

Điều khoản từ bỏ: Dự thảo Hiến pháp lần đầu tiên đặt ra thủ tục về chuyện rời bỏ Liên hiệp châu Âu.

Điều khoản treo: Dự thảo còn đưa ra một hệ thống cho các quốc gia thành viên nhất trí ngưng chức thành viên của một nước nào đó vi phạm các nguyên tắc cơ bản của Liên hiệp châu Âu.

Ai viết bản hiến pháp này?

Một ban gồm 108 thành viên của ông Giscard D'Estaing đã mất một năm rưỡi để viết lên bản hiến pháp này.

Các thành viên của Ban soạn thảo hiến pháp được chọn ra từ các chính phủ EU, các nghị viện và từ Uỷ hội châu Âu.

Từ "liên bang" có xuất hiện trong bản hiến pháp này không?

Từ "liên bang" không hề xuất hiện trong văn bản, nhằm tránh đi những chỉ trích của những người hoài nghi và cảnh giác về Liên hiệp châu Âu.

Thay vào đó, văn bản hiến pháp nói về việc xây dựng các mối quan hệ trong châu Âu "theo cách cộng đồng".

Văn bản này cũng nói rằng người dân châu Âu quyết tâm đoàn kết hơn, để tạo dựng một số phận chung.

Những ai không thích bản hiến pháp?

Những người hoài nghi sợ rằng quá nhiều quyền lực đang bị chuyển sang cho châu Âu, trong khi những người ủng hộ lại kêu ca rằng một cơ hội đã bị mất đi nhằm tạo ra một hệ thống liên bang tập trung hơn.

Lãnh đạo Đức và Ba Lan
Các lãnh đạo châu Âu thường có nhiều bất đồng về nội dung hiến pháp

Có những quan ngại tại một số khu vực rằng chức Chủ tịch và Ngoại trưởng mới có thể quá có sức nặng, và làm hại tới chủ quyền của các nước thành viên.

Uỷ hội châu Âu cũng coi chức Chủ tịch là một đe doạ tới quyền lực của họ.

Một số người đặt câu hỏi liệu một châu Âu mới có thực sự dân chủ hơn hay không, ngay cả khi bản hiến pháp mới được cho là một công cụ nhằm sửa chữa "sự thâm hụt dân chủ" của EU.

Khi nào hiến pháp mới sẽ trở thành luật?

Nếu bản hiến pháp cuối cùng được nhất trí đúng thời hạn, nó có thể được ký vào năm 2004.

Ngay cả trước khi hội nghị thượng đỉnh Brussels đổ vỡ, người ta cũng dự kiến chuyện này sẽ phải mất vài năm.

Một số nước cũng sẽ có trưng cầu dân ý về chuyện làm sao phê chuẩn hiến pháp này.

Nếu bất cứ nước nào bỏ phiếu chống, sẽ có sự trì hoãn trong khi người ta phải tìm ra một giải pháp.

Một giải pháp sẽ là đợi cho nước đó có cuộc trưng cầu dân ý tiếp theo, với hi vọng là người ta sẽ bỏ phiếu thuận cho lần sau đó.