EU mở rộng và các láng giềng lớn

Trong khi Liên hiệp châu Âu chuẩn bị chấp nhận 10 nước thành viên mới vào ngày 1/5 này, những câu hỏi đang được đặt ra về chuyện khối EU mở rộng sẽ quan hệ với phần còn lại của thế giới như thế nào, đặc biệt đối với hai nước láng giềng lớn nhất của họ là Nga và Thổ Nhĩ Kỳ.

Tại một cuộc hội thảo ở Nghị viện châu Âu gần đây, lãnh đạo của phe tự do, Graham Watson, kêu gọi EU phải có chính sách đáng tin cậy hơn đối với Nga, trong khi Chủ tịch của Ủy hội châu Âu, Romano Prodi, nói Thổ Nhĩ Kỳ đã có những bước tiến lớn trong nỗ lực xin gia nhập thành viên Liên hiệp châu Âu.

Viễn cảnh

Vào ngày 1/5, Liên hiệp châu Âu sẽ mở rộng ra thành 450 triệu người, biến khối này thành nhóm dân số lớn thứ ba trên thế giới, sau Trung Quốc và Ấn Độ.

Liên hiệp châu Âu cũng trở thành khối thị trường chung lớn nhất thế giới và là nhà cung cấp viện trợ lớn nhất thế giới.

Thế nhưng, sau cuộc khủng hoảng Iraq năm ngoái, châu Âu thường không có khả năng có một tiếng nói thống nhất trên chính trường quốc tế, nơi quan trọng nhất.

Liệu việc mở rộng EU sẽ mang lại thay đổi gì về chuyện này?

Hai thử thách lớn hiện đang đặt ra cho Liên hiệp châu Âu trong năm nay: đó chính là Nga và Thổ Nhĩ Kỳ.

EU và Nga

Quan hệ của EU với Nga ở vào tình trạng khá xấu trong thời gian khối này chuẩn bị mở rộng.

Matxcova từ chối gia hạn một thỏa thuận về thương mại và chính trị với các quốc gia thành viên mới của Liên hiệp châu Âu trừ phi họ phải đạt được nhiều nhượng bộ hơn về thương mại, du lịch miễn thị thực và phải có tiếng nói đối với tình hình các cộng đồng Nga thiểu số tại ba nước Baltic sẽ gia nhập EU (là Estonia, Latvia và Litva, vốn trước đây là một p̣hần Liên bang Xô viết).

Liên hiệp châu Âu gần đây khuyến cáo Matxcova rằng nếu Nga không chịu gia hạn thỏa thuận này, họ sẽ ngay lập tức chịu những hậu quả nghiêm trọng, chẳng hạn đối với thương mại song phương.

Cựu Thủ tướng Estonia, Siim Kallas, người sẽ sớm trở thành một trong 10 Cao ủy mới của châu Âu trong cơ quan điều hành cao nhất của tổ chức này, nói rằng ông quan ngại rằng một số thành viên của EU thường coi Nga là một trường hợp đặc biệt.

Ông nói: "Nếu chúng tôi hội đàm với Nga về nhiều vấn đề, họ thường có xu hướng hay mong muốn làm sao đó phải có được những ngoại lệ; và chuyện này là không chấp nhận được".

Tổng thống Nga Vladimir Putin và Tổng thống Pháp, Jacques Chirac
Ông Putin được một số nước săn đón vì lợi ích riêng của họ

"Nếu Liên hiệp châu Âu có quan điểm rằng thỏa thuận này phải có hiệu lực đối với tất cả các quốc gia thành viên, thì sẽ không còn chuyện ngoại lệ đó nữa".

"Thế nhưng một số thành viên sẽ luôn mong muốn có được sự đối xử đặc biệt của Nga, và điều này chắc chắn lại tạo ra những quan ngại cho các nước khác".

Lãnh đạo của phe tự do, Graham Watson, nói Nga có khả năng chia để trị, vì các nước lớn của EU khác như Ý, Pháp và Đức lại chào đón Tổng thống Nga Vladimir Putin và có những thỏa thuận song phương vì lợi ích riêng của họ.

Tháng 11 năm ngoái, rất nhiều thành viên EU hết sức tức giận khi Thủ tướng Ý, Silvio Berlusconi, đi ngược lại chính sách của EU bằng cách công khai ủng hộ ông Putin về chuyện Chechnya và việc bắt giữ người đứng đầu tập đoàn dầu lửa khổng lồ Yukos.

Ông Watson nói một EU mở rộng phải làm việc thực sự với Nga, và các nước của khối cựu cộng sản sẽ khó lòng dung tha chuyện vi phạm dân chủ.

"Một trong những lợi thế của các thành viên mới là những nước này biết nhiều về sự độc tài, và tôi nghĩ rằng họ sẽ cảnh giác hơn đối với những nguy cơ có thể sa vào chủ nghĩa độc đoán hơn là những nước đã là thành viên EU".

"Do đó, tôi hi vọng các quốc gia thành viên mới sẽ mang lại cho chúng tôi những hỗ trợ thêm trong quan hệ với Nga", ông Watson nói.

Liên hiệp châu Âu đang cố tạo ra một chính sách rõ ràng hơn đối với Matxcova và chuyện mở rộng lần này có thể thực sự giúp tạo ra điều đó.

EU và Thổ Nhĩ Kỳ

Thế nhưng cũng còn chưa rõ có bao nhiêu quốc gia thành viên sẽ phản ứng lại một thách thức có thể nói là lớn nhất của EU trong thời gian tới: đó là liệu có cho phép Thổ Nhĩ Kỳ một thời điểm để bắt đầu các cuộc đàm phán về chuyện gia nhập EU hay không.

Một thời hạn cụ thể có nghĩa là Thổ Nhĩ Kỳ một ngày nào đó sẽ trở thành nước Hồi giáo đầu tiên gia nhập Liên hiệp châu Âu, và trở thành thành viên lớn thứ hai sau Đức, hoặc thậm chí, đến năm 2020, sẽ trở thành thành viên lớn nhất.

Quyết định này sẽ phải được thực hiện bởi 25 thành viên của EU mở rộng vào tháng 12 này, dựa trên các báo cáo và khuyến nghị từ Ủy hội châu Âu.

Chủ tịch của Ủy hội châu Âu, Romano Prodi, khen ngợi Thổ Nhĩ Kỳ về những tiến bộ đã đạt đươc cho đến nay: "Thổ Nhĩ Kỳ đã có những bước tiến lớn trên con đường cải cách".

Thủ tướng Erdogan và tướng Ozkok của Thổ Nhĩ Kỳ
Lãnh đạo Thổ Nhĩ Kỳ giờ đây phải vận động các thành viên EU ủng hộ chuyện gia nhập của họ

"Họ đã bỏ đi việc tra tấn, đã có những tiến bộ về tự do tôn giáo, tự do ngôn luận và hiệp hội, và họ cũng xác định lại vai trò của quân đội đối với hệ thống chính tri"̣.

"Tháng Giêng vừa rồi, khi tôi đến Thổ Nhĩ Kỳ, tôi đã nói với Quốc Hội rằng quyết tâm cải cách của Thổ Nhĩ Kỳ là một dấu hiệu rất tích cực đối với chúng tôi. EU giờ đây hi vọng rằng Thổ Nhĩ Kỳ sẽ cho thấy họ hoàn toàn tôn trọng những nguyên tắc của chúng tôi, đặc biệt về vấn đề nhân quyền".

"Quyết định của chúng tôi sẽ chỉ dựa trên, tôi nhắc lại là sẽ chỉ dựa trên đánh giá về khả năng của Thổ Nhĩ Kỳ trong việc tôn trọng các tiêu chí mở ra thương thuyết. Tức là không hơn, không kém những điều mà tất cả các nước muốn gia nhập EU phải làm. Không hơn, không kém!", ông Prodi nhấn mạnh.

Chính phủ Thổ Nhĩ Kỳ giờ đây đang vận động hành lang các thành viên hiện hành và các thành viên sắp tới của EU để chuẩn bị cho quyết định vào tháng 12 này.

Đức đã đưa ra những ủng hộ quan trọng và nước mới gia nhập EU là Ba Lan cũng đã ra chỉ dấu rằng họ sẽ lên tiếng ủng hộ chuyện Thổ Nhĩ Kỳ gia nhập EU.

Các nước nhỏ như Estonia, vốn có quan hệ thân thiết với Mỹ, cũng sẽ ủng hộ Thổ Nhĩ Kỳ nếu Thổ hoàn thành các tiêu chí gia nhập.

Cao ủy viên mới của Ủy hội châu Âu, Siim Kallas, giải thích: "Đối với tất cả các thành viên mới, trong đó có Estonia, sẽ rất lạ lùng nếu chúng tôi nói là giờ đây, sau khi vào được EU, cánh cửa này sẽ phải đóng lại đối với các nước khác".

"Chúng tôi biết tiến trình thương thuyết với EU đã có tác động lớn tới đời sống của chúng tôi như thế nào, đặc biệt là về chuyện thiết lập sự cai trị của luật pháp".

Thế nhưng vẫn có những sự phản đối mạnh đối với chuyện Thổ Nhĩ Kỳ gia nhập Liên hiệp châu Âu, đặc biệt là từ Pháp, nước vốn luôn có sự hoài nghi về làn sóng mở rộng sắp tới.

Những tranh cãi về chuyện Liên hiệp châu Âu có thể mở rộng đến đâu thực ra mới chỉ bắt đầu, và với 25 thành viên sắp tới, chuyện đạt được đồng thuận sẽ không phải là một chuyện dễ dàng gì.