Không dễ dàng để xử Milosevic

Hôm nay, 31-8, phiên tòa xử cựu tổng thống Nam Tư, Slobodan Milosevic, bắt đầu trở lại trước tòa án quốc tế ở Hague.

Phiên tòa bắt đầu lúc tháng Hai 2002 và tạm dừng ngày 25-2-2004 sau khi công tố viên nói họ cho phiên tòa ngừng vì sức khỏe của bị cáo và của quan tòa chính khi ấy.

Đây là phiên tòa xử tội ác chiến tranh kéo dài nhất trong lịch sử hiện đại, với khối lượng giấy tờ đồ sộ. Zdenko Tomanovic, từng là quan tòa ở Belgrade và nay là một trong các luật sư của ông Milosevic, nói bên công tố đến giờ đã đưa ra hồ sơ lên đến 630.000 trang.

‘Tội diệt chủng’
Các công tố viên cáo buộc ông Milosevic tội diệt chủng ở Bosnia và tội ác chống nhân loại ở Croatia trong thập niên 1990.

Giai đoạn một của vụ xử, kết thúc hôm 11-9-2002, tập trung vào Kosovo, khu vực từng thuộc Nam Tư trong thập niên 1990. Hàng trăm dân Albania ở Kosovo đã bị lực lượng an ninh Serbia giết, và 800.000 người bị trục xuất khỏi nhà trong cuộc xung đột 1998-99.

Ông Milosevic là tổng thống Nam Tư thời gian đó.

Giai đoạn hai của vụ xử xoay quanh vấn đề Croatia và Bosnia. Tuy vậy, các chuyên gia nói việc buộc tội ông quanh các cuộc xung đột Bosnia và Croatia sẽ khó hơn nhiều vì khi đó, ông chỉ là lãnh đạo của người Serbia. Tòa án sẽ cần chứng minh là Milosevic đã chỉ huy quân đội Nam Tư và các đội quân khác mà đã phạm tội ác chiến tranh ở Croatia và Bosnia.

Trong các buổi điều trần trước đây, ông Milosevic luôn tự biện hộ cho mình. Ông có một nhóm luật sư và nghiên cứu gia bào chữa cho ông, nhưng cho đến nay họ chủ yếu đóng vai trò kín đáo vì ông Milosevic nhất quyết tự bào chữa.

Dự kiến, quan tòa có thể sẽ ra quyết định liệu có áp đặt một hội đồng bào chữa cho Milosevic hay không. Lý do là vì bên công tố không muốn có thêm những trì hoãn vì sức khỏe của ông Milosevic, người năm nay 62 tuổi.

Khó khăn
Tại phương Tây, dư luận chung gần như đều xem ý niệm Milosevic “đã gây ra những tội ác kinh tởm nhất trong thế kỷ 20” là một sự thật không thể chối cãi. Và khao khát muốn thấy Serbia chuyển từ vùng đất của tinh thần dân tộc quá khích thành một nền dân chủ khiến nhiều người muốn phiên tòa có một kết thúc rõ ràng và mau chóng.

Tuy vậy, từ quan niệm tới việc chứng minh trách nhiệm pháp lý trước tòa là cả một khoảng cách.
Không có bao nhiêu văn bản viết liên kết Milosevic với các tội ác. Để chứng minh tội trạng, bên công tố đã buộc phải dựa vào các lời chứng trực tiếp trước tòa để dựng lại chuỗi sự kiện liên kết bị cáo với những tội danh.

Đó là một tiến trình kéo dài. Ban đầu phiên tòa dự kiến sẽ kết thúc vào năm 2004, nhưng nay có lẽ nó sẽ còn kéo dài lâu hơn nữa.

Tại Serbia, người dân có vẻ không còn ưa thích Milosevic. Trong cuộc bầu cử quốc hội tháng 12 năm ngoái, đảng Xã hội của Milosevic chỉ giành được 7.6% phiếu bầu.

Dù vậy, một điều không thể chối cãi là tư tưởng dân tộc chủ nghĩa vẫn có nhiều đất sống tại Serbia. Những người từng ủng hộ đảng của Milosevic nay gia nhập đảng Cấp tiến Serbia. Lãnh đạo đảng này, Vojislav Seselj đang chờ ra tòa ở Hague, nhưng ứng cử viên tổng thống đảng này giành tới 45% phiếu bầu trong vòng hai cuộc bầu cử tổng thống giữa năm nay.

Nhưng theo nhiều phân tích gia, Milosevic không còn là nguyên nhân giải thích sự trỗi dậy của các phần tử cực đoan. Sự thành công của họ là vì tại vùng Balkan đến giờ vẫn chưa có một cuộc tranh luận công khai về những cuộc xung đột trong thập niên 1990.

Nhiều người Serbia hiện vẫn chưa làm hòa với quá khứ của họ, và vẫn có cảm giác mình đã là nạn nhân, thay vì là người chịu phần trách nhiệm cho tội ác. Những vụ người Serbia bị đàn áp tại các khu vực từng thuộc Nam Tư vẫn khiến người Serbia căm uất hơn là vụ diệt chủng tại Srebrenica (nơi quân Serbia giết ít nhất 7000 đàn ông Hồi giáo) hay các tội ác khác do người Serbia gây ra.

Phiên tòa Milosevic chắc sẽ không thể làm thay đổi tâm lý tập thể này. Như chuyên gia Bogdan Ivanisevic của tổ chức nhân quyền Human Rights Watch viết trên tờ International Herald Tribune, thì sự thay đổi ấy buộc phải đến từ bên trong Serbia.

Ở một tầm mức̣ cụ thể hơn, mục đích chính của phiên xử Milosevic là đem đến công bằng cho các nạn nhân tại Nam Tư cũ. Và ảnh hưởng sau này của phiên tòa sẽ phụ thuộc liệu cuối cùng công lý có được thực thi, chứ không phải phiên tòa đã diễn ra lâu mau.