Lê Hải Phóng viên BBC từ Warszawa

Dân Ba Lan rất sùng đạo và kính trọng Giáo hoàng John Paul II

Nhưng cũng có nhiều ý kiến khác không công nhận, hoặc không nhắc đến chuyện này.

Vậy đây có phải là công trạng của Giáo hoàng hay không, tôi đi tìm câu trả lời ở Ba Lan, nơi Ngài đã trải qua phần lớn thời gian trong cuộc đời.

Khi nói đến sự sụp đổ của chế độ cộng sản, có thể tạm chia các ý kiến nhìn nhận nguyên nhân thành hai nhóm chính. Nhóm thứ nhất cho rằng chính giới lãnh đạo cộng sản đã tự phá hoại cơ cấu cầm quyền của mình, mà các nhân vật hay được nhắc tên nhất là tổng bí thư Michail Gorbachov của Liên bang Xô-viết và tổng bí thư Erich Honecker của Cộng hòa dân chủ Ðức.

Nhóm thứ hai thiên về các tác động tích cực, mà ba tên tuổi hay được gán cho công trạng đã lật đổ chế độ cộng sản là tổng thống Hoa Kỳ Ronald Reagan, lãnh tụ công đoàn đoàn kết Lech Walesa, và Giáo hoàng John Paul II.

Có ba mốc thời gian quan trọng. Thứ nhất là khi Giáo hoàng trở về Ba Lan năm 1979, Ngài đã nhắc đến chữ Solidarnosc, tức là đoàn kết. Thứ hai là sau đó một năm, tức là 1980, phong trào Công đoàn Đoàn kết bắt đầu hoạt động.

Ðến khi phong trào bị đàn áp và tổng bí thư đảng Công nhân Thống nhất Ba Lan bị thay thế, Giáo hoàng lại về nước vào năm 1983 và theo cách lập luận này thì chính Giáo hoàng đã nâng đỡ và lãnh đạo tinh thần cho phong trào tự do ở Ba Lan. Không ít giới trí thức và cả truyền thông Ba Lan mở rộng luận điểm này.

Nhà báo kỳ cựu Andrzej Grajewski trong bài bình luận mới nhất trên tuần báo Wprost còn trình bày thêm nhiều luận chứng cho thấy trong thế đối đầu với phe cộng sản Ðông Âu, Giáo hội Công giáo đã chuyển từ tình trạng câm lặng sang thế vượt qua sự sợ hãi, và trở thành một thế lực làm rung chuyển cả mạng lưới KGB lẫn các nhà lãnh đạo điện Kremlin.

Truyền hình Ba Lan những ngày qua liên tục nhắc đi nhắc lại những câu nói được xem là mang tính dẫn đường của Giáo Hoàng. Trong số đó có câu Ngài nói rằng "ý Chúa muốn thay đổi mảnh đất này," tức là mảnh đất mà khi đó Ngài đang đứng giảng đạo, là đất Ba Lan.

Nhưng không phải ai cũng đồng ý với luận điểm này. Chính tổng bí thư cuối cùng của Ba Lan nói rằng sự thành công của phong trào dân chủ là do sức dân, giống như khối thuốc nổ, còn vai trò của Giáo hoàng chỉ là một kíp nổ được đặt đúng lúc, đúng chỗ mà thôi.

Ngay khu quảng trường Pilsudski là nơi Giáo Hoàng đã về Ba Lan lần đầu tiên, trong đám đông dân chúng hành lễ tưởng niệm Giáo Hoàng, ông Michal Kolosievicz năm nay đã 64 tuổi, giải thích với tôi rằng dân Ba Lan rất sùng đạo.

Ông nói cho nên khi có một hồng y người Ba Lan được bầu lên làm Giáo hoàng, thì họ tin rằng chắc chắn phải có một sự an bài nào đó, và thế là tất cả đều diễn ra theo chiều hướng tích cực.

Giới chuyên gia nghiên cứu chính trị như giáo sư Jacek Kurczewski cho rằng tư tưởng của Giáo hoàng không chỉ chống riêng gì chủ nghĩa cộng sản, mà còn chống cả những cái xấu của chủ nghĩa tư bản nữa.

Nhưng những tranh cãi quanh các khái niệm, các ý tưởng không thật sự là những gì mà người dân bình thường cảm nhận.

Về Ba Lan những ngày này, chắc chắn quí vị sẽ nghe được các bình luận rất trái ngược từ hai nhóm người khác nhau. Một nhóm sẵn sàng làm hết khả năng để đáp lại những gì mà họ cho là Giáo hoàng đã đem lại cho Ba Lan, là tự do, là phương Tây, là dân chủ.

Một nhóm khác như một số tài xế taxi, nhân viên, thì phàn nàn rằng vì lòng tin quá mức của nhóm trước mà họ bị mất thu nhập do các khu giải trí đóng cửa, siêu thị bớt giờ mở cửa, người dân ngừng tiêu sài.

Thật khó có thể nói nhóm nào nhiều hơn nhóm nào vì hiện chưa có thống kê chính xác.

Với tôi thì có một cảm nhận rất rõ rằng trong những ngày qua, truyền hình Ba Lan thật chẳng khác gì thời bao cấp ở Việt Nam trong những ngày lễ cách mạng, từ sáng đến tối chỉ có tuyên truyền, không phim phương Tây, không quảng cáo, không có đề tài nào khác hơn là tôn giáo.

Có lẽ truyền thông đang trong cơn sốc, giới chuyên gia đang dè dặt quan sát, và nếu muốn trả lời chính xác xem có phải Giáo hoàng John Paul II đã đóng vai trò quan trọng trong việc lật đổ chế độ cộng sản ở Ðông Âu hay không, dù đã 15 năm trôi qua, có lẽ vẫn còn cần phải có thêm nhiều thời gian nữa.