Malcolm Haslett Phân tích viên các vấn đề Trung Á của đài BBC

Người Uzbek có nhiều quan hệ với các nước láng giềng

Phần đất Trung Á của Liên Xô cũ hiện có 5 nước, tất cả đều có tên kết thúc bằng chữ -stan.

Stan có nghĩa là nơi chốn, cho nên Uzbekistan có nghĩa là đất của người Uzbek, Tajikistan là vùng đất của người Tajik, cứ tương tự như vậy.

Với người ngoài thì cả 5 nước này đều giống nhau vì có cái chữ -stan giống nhau, nhưng với dân trong vùng thì mỗi vùng đất lại có riêng một niềm tự hào về truyền thống và bản sắc.

Uzbekistan

Uzbekistan là nước đặc biệt quan trọng trong số này do dân số đông, lên đến 25 triệu người.

Ngoài ra đây là nước nằm giữa vùng đất này, có biên giới với tất cả 4 nước còn lại, tạo ra một vị thế trung tâm trong nhóm các nước Stan.

Nơi đây cũng có thành phố lớn nhất trong vùng là Tashkent.

Tất cả những yếu tố này hợp lại khiến cho tổng thống Islam Karimov ít nhiều tích lũy tham vọng lập nên một khu gọi là Turkestan ở Trung Á, với Uzbekistan làm lãnh đạo.

Uzbekistan nằm giữa 4 nước khác

Kazakhstan

Tuy nhiên kế hoạch này không thành hiện thực, vì nhiều lý do khác nhau.

Uzbekistan có nước láng giềng phía bắc là Kazakhstan, là vùng đất giàu có tài nguyên thiên nhên, nhất là dầu và khí đốt.

Nước này qui tụ vào đế chế Nga sớm hơn các vùng đất khác ở Trung Á, và tự họ cho mình là tiến bộ nhất trong vùng.

Kyrgyzstan

Đến nước láng giềng nhỏ bé trong vùng là Kyrgyzstan thì lại coi thái độ của Uzbekistan là quá trịnh thượng, và hiện vẫn đang còn tranh chấp về biên giới với nước này.

Đến lượt nước cộng hòa của người Turkic là Turkmenistan cũng lại từ chối sự lãnh đạo của người Uzbek.

Turkmenistan

Nước này không chỉ nhiều dầu khí, mà còn dưới sự lãnh đạo của một trong số các nhân vật được coi là chuyên chế nhất là Sapyrmurat Niyazov hay chính ông tự gọi mình là Turkmenbashi.

Người này chắc chắn không thể nào muốn đưa mình xuống thành vị trí thứ hai bên cạnh một vị lãnh đạo vùng người Uzbek.

Tajikistan

Nga và Mỹ vẫn tiếp tục ủng hộ Karimov

Đến lượt quốc gia thứ năm trong vùng là Tajikistan thì văn hóa vùng Vịnh ảnh hưởng rất mạnh và từng ấy thôi đã đủ để gạt bỏ ảnh hưởng từ Uzbekistan.

Tajikistan cũng hiện đang được coi là nước dân chủ nhất trong vùng, với đảng phục hồi Hồi giáo chiếm đa số ghế trong quốc hội.

Từ sau khi Liên Xô tan rã vào năm 1991, các nước cộng hòa trước kia giờ có được độc lập và chuyển sang thế cạnh tranh nhau.

Trong bối cảnh đó, dù cố gắng của tổng thống Karimov bị thất bại, thì Uzbekistan vẫn đang giữ một vai trò được quốc tế coi là trung tâm trong vùng.

Vùng thung lũng Ferghana ở phía đông đất nước tập trung khá nhiều dân cư và giữ vai trò đặc biệt quan trọng trong văn hóa và kinh tế.

Cũng vì lý do này mà các nhóm Hồi giáo cực đoan đặc biệt tập trung quan tâm đến khu vực này.

Và có lẽ cũng vì lý do tương tự mà Mátxcơva và Washington cho đến tận bây giờ vẫn ủng hộ tổng thống Karimov khi ông này vẫn còn cố gắng ngăn chặn làn sóng Hồi giáo.