David Loyn Phóng viên về các nước đang phát triển, BBC

Một phần tư trẻ em Niger qua đời trước 5 tuổi

Nhưng xét về mặt kỹ thuật, có thể tổng thống Niger đã đúng khi khẳng định đây không phải là nạn đói.

Chính phủ của ông dường như không thể khuyến khích được những viện trợ phù hợp mà không làm đất nước phải hổ thẹn.

Trong khi tổng thống nước này giờ đây nhắc đến những từ ngữ như “tuyên truyền của nước ngoài” và “sự lừa đảo” của các tổ chức cứu trợ nhằm gây quỹ, thì các bộ trưởng khác lại chỉ trích cộng đồng thế giới là đã không phản hồi nhanh chóng trước tình trạng đói kém tại nước này.

Lỗi của ai?

Khi tôi gặp ngoại trưởng Aichatou Mindaoudou cách đây một tuần tại Tahoua, một trong những vùng chịu ảnh hưởng nặng nề nhất của nạn đói, bà nói bà đã cảnh báo khả năng xảy ra cuộc khủng hoảng từ năm ngoái, và đã nhắc lại vấn đề này trong các cuộc họp năm nay, nhưng không ai có phản hồi gì.

Và giờ thì không ai chịu nhận lỗi cho cái chết của những nạn nhân đói kém - một bằng chứng nữa của lý thuyết “thất bại chẳng có cha mẹ còn thành công lại có vạn người cha”.

Cộng đồng quốc tế cũng phải nhận một phần lỗi.

Những dấu hiệu cảnh báo sớm từ hồi tháng 11 đã không nhận được phản hồi, và kêu gọi của Liên hiệp quốc hồi tháng 5 chỉ huy động được 12% số tiền cần thiết.

Một em bé mang cỏ cho gia súc ở một ngôi làng gần Maradi, Niger

Chính phủ Nigeria, theo yêu cầu của Quỹ Tiền tệ Quốc tế IMF đã từ bỏ việc dự trữ lương thực khẩn cấp.

Nhưng khi nước này đặt hàng cho 30.000 tấn lương thực giao vào tháng 7 (khoảng 2 phần 3 tổng số lương thực mà Chương trình Lương thực Thế giới đánh giá là cần thiết) thì số lương thực này đã không được giao tới nơi.

Các chủ hợp đồng không giao được hàng vì thiếu nguồn cung trong khu vực.

Những dấu hiệu cảnh báo

Chính phủ Nigeria cũng phải chịu một phần lỗi.

Tại Mali đã có hai đợt chia khẩu phần lương thực viện trợ của chính phủ, nhưng tại Niger thì ít hơn nhiều.

Trên thực tế đây là một cuộc khủng hoảng khá phức tạp, nó không giống như một cơn sóng thần, trận động đất hay một cuộc chiến tranh.

Hạn hán năm ngoái, tiếp theo là nạn châu chấu phá hại mùa màng, và cuối cùng là nạn hạn hán diễn ra năm nay.

Tất cả những nạn này diễn ra tại một trong những nước nghèo nhất thế giới.

Trong một năm “bình thường”, tại Niger có rất nhiều trường hợp trẻ em thiệt mạng, cứ 4 em lại có một em không sống qua được sinh nhật lần thứ 5.

Hình ảnh người chết trên quy mô lớn sau khi bị buộc rời khỏi nhà cửa để tìm thức ăn vẫn không phải là phổ biến, và thường chỉ xuất hiện trong thời chiến, như tại Ethiopia năm 1984 hay Afghanistan năm 2001.

Sức mạnh của báo chí

Điều đáng chú ý đối với cuộc khủng hoảng tại Niger là những quyết định về chính sách thường được dẫn dắt bởi những hình ảnh và phóng sự trên báo chí, mà mở đầu là những bài tường thuật khá ấn tượng của phóng viên Hilary Anderson của đài BBC đầu tháng bảy.

Những hình ảnh trong phóng sự đó thể hiện một cuộc khủng hoảng đang ngày một tồi tệ.

Đối với những người đang chết dần vì suy dinh dưỡng và bệnh tật do đói kém, cuộc tranh cãi về việc liệu đã có đủ số người chết để có thể dán mác nạn đói hay chưa không hề có ý nghĩa   Viện Phát triển Thế giới

Nhưng tất cả những thông tin này đều được chuyển tới những nước viện trợ lớn, những chính phủ cùng các quỹ tư nhân từ nhiều tháng qua, và viện trợ nếu được thực hiện từ khi đó thì hẳn đã rẻ hơn bây giờ.

Nhưng những tổ chức và chính phủ này đã không phản hồi đối với những yêu cầu đưa ra trên báo chí như đối với những bức ảnh các em nhỏ chết đói.

Đây có thể chưa phải là một nạn đói, nhưng nó cũng là một cuộc khủng hoảng đang tiếp diễn, đòi hỏi sự quan tâm thường xuyên, kể cả khi ống kính của phóng viên đã chuyển sang tập trung vào nơi khác.

Trong một phân tích khá kỹ lưỡng, Viện Phát triển Thế giới, viết:

“Đối với những người đang chết dần vì suy dinh dưỡng và bệnh tật do đói kém, cuộc tranh cãi về việc liệu đã có đủ số người chết để có thể dán mác nạn đói hay chưa không hề có ý nghĩa.”

“Tránh không dùng từ nạn đói vẫn thường là một cách tiện lợi đối với những ai đang cố tìm cách giải thích cho những phản hồi chậm chạp và không có kết quả.”