Cách mạng Nhung 1989 ở Tiệp Khắc tiêu biểu cho mô hình chuyển đổi do lực lượng dân sự dẫn dắt

Khi một hệ thống độc đoán sụp đổ, dân chủ chưa chắc là màn kết duy nhất có thể xảy ra.

Vì vậy, câu hỏi được quan tâm là: đâu là những cách hiệu quả nhất để tăng cường cơ hội cho một sự chuyển đổi dân chủ thành công?

Freedom House, tổ chức nghiên cứu đặt ở Washington, D.C., gần đây đã công bố một nghiên cứu tìm hiểu những yếu tố đóng góp vào sự thay đổi dân chủ bền vững hướng tới tôn trọng nhân quyền và thể chế pháp trị.

Tập trung vào 67 quốc gia nơi chế độ độc đoán đã sụp đổ từ 1972, nghiên cứu này nói cách thức xảy ra quá trình chuyển tiếp từ nền độc tài, và nội hàm của những lực lượng đóng góp vào sự chuyển tiếp ấy, có tác động lớn đến thành công hay thất bại của cải cách dân chủ.

Bản phúc trình bao quát những biến cố chuyển tiếp xảy ra từ 33 năm qua – giai đoạn từ khi Freedom House bắt đầu công bố Khảo sát Tự do trên Thế giới thường niên.

Phúc trình không xét đến các nước nơi xảy ra chính biến từ ba năm qua, như Kyrgyzstan, Ukraine và Georgia năm 2003. Các tác giả giải thích điều này là vì không có đủ một khoảng cách cần thiết từ lúc chuyển mình từ chế độ độc đoán để có đánh giá vững chắc về tính chất của những thay đổi thời kì sau đó.

Lực lượng dân sự

Nghiên cứu định nghĩa từ “chuyển đổi chính trị” là sự thiết lập một chính phủ mới sau khi có sự tan rã của các đơn vị nhà nước lớn hơn (trường hợp Tiệp Khắc, Ethiopia và Liên Xô); sự chấm dứt chế độc độc tài một đảng hay chế độ quân phiệt; và sự chấm dứt của hệ thống một đảng chi phối.

	Năm 2000, Vicente Fox đắc cử tổng thống, đánh dấu sự chấm dứt 70 năm chế độ một đảng ở Mexico

Nghiên cứu đưa ra một số kết luận sau:

Các phong trào “sức mạnh nhân dân” đóng vai trò quan trọng, vì các lực lượng dân sự phi bạo lực là lực đẩy tạo sức ép cho thay đổi ở đa số diễn biến chuyển đổi chính trị.

Theo Freedom House, các lực lượng dân sự phi bạo lực là yếu tố chính trong 50 / 67 sự kiện thay đổi thể chế trong khảo sát.

Thứ hai, những chuyển đổi “từ trên xuống” – do giới tinh hoa đóng vai trò dẫn dắt chủ động – không có hiệu quả tích cực bằng. Theo thang điểm từ 1 đến 7 của Freedom House (1 là tự do nhất, 7 là thấp nhất), những chuyển đổi từ trên xuống chỉ làm tăng thêm 1.1 điểm, trong khi các cuộc chuyển tiếp với những lãnh đạo dân sự mạnh mẽ làm tăng gần 2.7 điểm.

Thứ ba, sự hiện diện của những liên minh dân sự phi bạo lực gắn kết và mạnh mẽ là yếu tố quan trọng nhất góp phần dẫn đến tự do. Nói cách khác, hoạt động của liên minh dân sự phi bạo lực trong những năm ngay trước lúc xảy ra chuyển đổi càng hiệu quả, thì sự thay đổi hướng tới tự do và dân chủ càng tốt đẹp.

Thứ tư, phúc trình nói viễn cảnh tự do, dân chủ được tăng lên khi lực lượng đối lập không sử dụng bạo lực.

Ngoài ra, dữ liệu cho thấy yếu tố thời gian không có tác động lớn đến sự cải thiện về tự do tại một quốc gia.

Điều này đặt giả thiết là khi xảy ra chuyển đổi, các cải thiện cơ bản nhất thường diễn ra rất nhanh. Nói cách khác, nội hàm của những thay đổi trong mấy năm đầu tiên sau sự thay đổi thể chế đóng vai trò chủ chốt quyết định liệu quá trình chuyển tiếp có dẫn đến một hệ thống dân chủ thật sự hay không.

Tham khảo: Hai diễn biến chuyển tiếp