Trần Sĩ Chương Chuyên gia tư vấn kinh tế, Hoa Kỳ

	Có nhà ngoại giao Anh nhận xét "Người Mỹ thực sự tin vào cái gì họ nói khi họ nói. Đó là cái “gien” của người Mỹ"

Ở Mỹ nhiều chính khách và trong giới báo chí đã bắt đầu nói nhiều đến tình trạng “Mỹ đang bị sa lầy ở Iraq”

Họ so sánh về nhiều mặt Iraq với Việt Nam và cho rằng Mỹ đã sa lầy ở Iraq như đã từng ở Việt Nam 40 năm trước.

Thực sự đây là hai cuộc chiến có bản chất hoàn toàn khác nhau. Tuy nhiên, Iraq và Việt Nam có thể cho ta một cái nhìn rõ hơn về nước Mỹ trong việc họ can thiệp vào chuyện ở nước ngoài.

Dù ở hai thời điểm khác nhau (1960 và 2004) cách nhau hơn 40 năm, hai ông tổng thống cũng rất khác nhau và từ hai đảng khác nhau (Tổng thống Kenedy đại diện cho đảng Dân chủ cấp tiến, còn Tổng thống Bush đại diện cho đảng Cộng hòa bảo thủ), vậy mà hai bài diễn văn nhậm chức của họ có những điểm rất giống nhau về chính sách đối ngoại: Nước Mỹ sẵn sàng trả mọi giá, cam chịu mọi gánh nặng để đem tự do, dân chủ đến mọi nơi trên thế giới!?!

Những điểm giống nhau khác có thể kể tiếp là:

-Mỹ tưởng chỉ đưa quân vào vài tháng là xong;

-Tỷ lệ người dân Mỹ ủng hộ chiến tranh lúc đầu rất cao rồi giảm dần trong ba năm. Đến năm thứ tư thì tỷ lệ ủng hộ giảm xuống, chỉ còn khoảng trên dưới 30%;

-Dân Mỹ chỉ kiên nhẫn chịu gánh nặng tham chiến ở nước ngoài khoảng ba, bốn năm, đến năm thứ tư là bắt đầu tính chuyện “rút dù”. Ngày xưa, Mỹ bắt đầu tính chuyện rút khỏi Việt Nam từ cuối năm 1967;

-Khi bắt đầu tính chuyện “rút dù” là bắt đầu họ bàn đến chuyện giữ thể diện và “ảnh hưởng domino”.

Môi trường chính trị ngoại giao của Mỹ ngoài mặt khá rõ ràng, nhưng thực ra khá phức tạp vì trong bản chất văn hóa của họ có một số mâu thuẫn. Người Mỹ có thể rất rộng lượng, cấp tiến (trong những tư tưởng, hoạt động văn hóa, xã hội, giáo dục, từ thiện) nhưng cũng rất thực dụng, bảo thủ (trong hoạt động kinh doanh và đối ngoại).

Cho nên người nước ngoài, ngay cả những lãnh tụ nước ngoài đã có dịp đi học, sống ở Mỹ cũng khó hiểu và thường hiểu lầm người Mỹ, vì khi người Mỹ suy nghĩ, nói và bắt đầu làm thì theo hướng tuyệt đối hóa, nhưng khi đã lâm cuộc thì chuyển dần theo khuynh hướng thực dụng và sòng phẳng một cách lạnh lùng.

Có nhà ngoại giao người Anh đã nhận xét rất thâm thúy: “Người Mỹ thực sự tin vào cái gì họ nói KHI họ nói”. Đó là cái “gien” của người Mỹ.

Thập niên 1950 và 1990 là hai thập niên huy hoàng của nước Mỹ: là siêu cường quốc độc tôn sau Thế chiến thứ hai và sau cuộc Chiến Tranh Lạnh.

Kinh tế của Mỹ tăng trưởng nhanh, người dân Mỹ đạt được mức sống cao nhất chưa từng có. Hoàn cảnh này làm cho người Mỹ có một cái mà Thượng nghị sĩ Mỹ Fulbright đã gọi là “Ngông cuồng của quyền lực” (The Arrogance of Power).

Cái tâm lý “ngông cuồng quyền lực” nay cộng với lý do chính trị là muốn ai cũng phải làm giống mình hơn (như nhà báo uy tín James Fallow đã nói trong cuốn sách có tựa đề “More Like Us” của ông) để Mỹ có được ảnh hưởng sâu rộng hơn trong một thế giới ổn định có lợi cho Mỹ.

Tâm lý này đã đưa nước Mỹ đến những cuộc chiến phiêu lưu bắt đầu từ những giả thuyết bao quát, mơ hồ, thiếu kiểm chứng để rồi mang hậu quả rất tốn kém.

Với Việt Nam ở những năm đầu thập niên 1960, rồi đây với Iraq, Mỹ quyết định tham chiến với những vi phạm nguyên tắc cơ bản của binh pháp mà tất cả những lãnh đạo quân sự của Mỹ đều đã được học qua từ nhà chiến lược quân sự Karl Von Clausewitz người Đức: giải pháp quân sự chỉ được sử dụng khi đã có một "mục tiêu chính trị" rõ ràng và phải có đường ra (exit strategy).

Ở Việt Nam cũng như Iraq, Mỹ chủ quan trông cậy vào giải pháp quân sự cho một vấn đề chính trị, trong khi chưa hiểu rõ bản chất của vấn đề và những rủi ro chính trị, hệ quả của sự tham chiến của mình.

Bài viết thể hiện quan điểm riêng của tác giả. Quý vị có ý kiến gì xin chia sẻ với Diễn đàn BBC ở địa chỉ [email protected].
..........................................................

Nguyễn Khiêm, Montreal
Nói chung, giữa một dân tộc này với một dân tộc khác hay giữa một quốc gia này với quốc gia khác, đừng bao giờ mơ tưởng một"thế giới đại đồng". Ngay trong cùng một quốc gia, một dân tộc như VN mà còn chém giết nhau không thương tiếc.

Cho nên trong quan hệ quốc tế, các nước, không nước nào "ngây thơ" tin rằng nước khác thương yêu quí trọng gì mình cả. Tất cả chỉ là quyền lợi quốc gia của họ trên hết.

Hoa Kỳ cũng thế. Họ là siêu cường nên họ phải cố giành ảnh hưởng và quyền lợi cho đúng với tầm vóc của họ (chiến lược toàn cầu). Trong thế chiến II, Mỹ đã giải phóng được Âu Châu. Những nước mà quân Mỹ đi qua, có nước nào bị Mỹ "đô hộ" hay không? Âu Châu được Mỹ viện trợ tái kiến thiết qua kế hoạch Marshall, trở nên giàu có thịnh vượng, lại còn có quyền chế tạo cả bom nguyên tử nữa(Pháp). Nhật Bản hiếu chiến tấn công Mỹ trước (trân Châu cảng), lì lợm bị ăn quả bom nguyên tử mới đầu hàng. Tan nát hết. Nhưng nay Nhật giàu có đứng hàng thứ 2 thế giới.

Tôi nghĩ người Mỹ hay bất kỳ một dân tộc nào khác chỉ có thể khinh bỉ coi thường văn minh của một dân tộc nào đó khi chính dân tộc đó tự khinh mình mà thôi. Thái Lan, Ðại Hàn vẫn có chủ quyền độc lập, vẫn giữ được bản sắc dân tộc. Trái lại, những nước Ðông Âu, nơi Liên Xô đi qua, có nước nào đuợc độc lập không hay chỉ là bù nhìn tay sai.

Giấu tên
Người Mỹ rất tự tin và họ cần cái tự tin. Một cậu bé sinh ra đã muốn làm tổng thống thì cậu bé ấy chắc chắn là ở Mỹ chứ không phải ở châu Âu hay Á. Chính Bush đã thắng Kerry vì Bush tự tin hơn, rõ ràng hơn. Người Mỹ thích một kẻ nói là hắn sẽ làm được việc chứ họ không tin tưởng vào những kẻ thậm thụt vòng vo.

Tôi không sống ở Mỹ nhưng lại rất thích tính cách này của người Mỹ. Người VN ta thì lại khiêm tốn quá, khiêm tốn đến mức rụt cả mình, thành ra nhiều khi ta lại thấy kẻ khác ngạo mạn.

Phạm Mai Hoa, Hưng Yên
Theo tôi nếu nói Mỹ ngông cuồng thì quả có phần oan cho họ. Có thể giải thích rằng họ chưa thật sự hiểu hoặc chưa quan tâm thực sự đến các nền văn hoá khác.

Còn nhớ là cách đây không lâu, khi “hả hê” vì cuộc chiến ở I-Rak “kết thúc thắng lợi”, ở Mỹ đã dấy lên phong trào bôi nhọ nước Pháp và các quan chức Pháp, một nước trước đó là đồng minh của họ nằm giữa Châu âu và có truyền thống văn hoá lâu đời, chỉ vì Pháp phản đối kịch liệt cuộc chiến đánh chiếm I-Rak.

Hoặc như ở các nước hồi giáo vẫn còn những thói quen, quan niệm, tập tục hủ tục lạc hậu nếu xét theo khoa học thuần tuý - mà ngay cả các nước ở Châu á lạc hậu cũng còn cảm thấy ái ngại – (ví như ở Ấn độ thôi cũng tồn tại rất nhiều hủ tục lạc hậu đối xử với các bé gái, của hồi môn… chưa nói đến một số nước Hồi giáo mà ở đó còn có các “tộc trưởng”, các tổ chức cực đoan…). Mỹ đã cố tình không hiểu đó là truyền thống văn hoá tôn giáo của họ. Họ nôn nóng muốn mọi cái phải thay đổi cho văn minh hơn, hiện đại hơn rồi dân chủ hơn.

Và cuộc chiến thực sự mà người Mỹ muốn khai phá văn minh (không ai nghi ngờ là thực lòng họ muốn như vậy) đã và đang trở thành bi kịch đau xót. Để đến bây giờ nếu dừng lại thì không thể không nói là nền văn minh đã và đang đi thụt lùi, đồng nghĩa với Hồi giáo cực đoan phát triển thêm.

Nếu nói họ (Mỹ) tốt thì cũng được, nhưng họ đã không biết cách thức hành động để đi vào lòng người.

Chúng ta có thể thấy là để thay đổi văn hoá của một tộc người, của một đất nước là điều không bao giờ đơn giản. Mình nghĩ thế nhưng họ (các nền văn hoá khác) lại không nghĩ và mong muốn như vậy.

Ngoài ra còn phải kể thêm là các chính trị gia của Mỹ thường quá thực dụng, nếu suy luận từ quan hệ người với người trong một cộng đồng nhỏ thì anh khó có thể chỉ muốn vơ mọi cái về mình, cái mà anh thích thì người khác cũng thích.

Ngày nay nếu phát động chiến tranh vì lòng tham của mình thì khó có thể che đậy và người bản xứ tất nhiên họ sẽ kháng cự đến cùng. Cuộc chiến nào cũng chỉ mang lại cảnh chết chóc tang thương, hình như người Mỹ đã và đang để cho thế giới thấy rằng họ rất coi thường mạng sống của các “tộc người” khác trên thế giới?

Cho đến giờ họ vẫn theo đuổi và tìm kiếm sức mạnh tuyệt đối, mới đây nhất là họ điều chỉnh chính sách không gian đấy thôi. Nhưng vì đây là “văn hoá” của họ nên khó có hy vọng họ sẽ thay đổi.

Tuy nhiên tôi vẫn cho rằng Mỹ là tốt song họ không biết biến cái tốt ấy thành hiện thực cho có lợi cho nhân loại. Họ vẫn giàu, vẫn mạnh, nhưng chắc chắn một điều là các nhà lãnh đạo Mỹ vẫn luôn luôn phải đau đầu, vì muốn là một chuyện nhưng để đạt được ước muốn đó là không hề đơn giản. Không chỉ có Mỹ mà bất kỳ quốc gia nào, các nhà lãnh đạo cũng có những vấn đề đau đầu riêng của mình. Cộng sản VN cũng không nằm trong ngoại lệ đó.

Long, TP. HCM
Ai có tiền người đó có quyền. Triết lý đó đã có từ nhiều ngàn năm nay, từ Á sang Âu. Mỹ hay Úc, hay Nhật - Nga - Trung Quốc thì cũng vậy thôi. Mấy chú Korean, Taiwanese, Singaporean không phải cũng rất bố láo đó sao? ít nhất là với những dân tộc nghèo hơn.

Giả sử Việt Nam mà trở nên giàu mạnh thì cũng không thoát khỏi điều đó đâu. Bàn về 1 chuyện thuộc phạm trù đạo đức thì cũng chắc khác bọn buôn chuyện, chẳng đi đến đâu cả.

Đặng Giang, Seoul
Bạn Tony đánh cờ siêu quá nhỉ? Thế nào là bắt lấy con xe Trung Quốc, chẳng phải bây giờ Mỹ đã bắt đầu run sợ trước thực lực của Trung Quốc sao. Khối Liên xô tan rã chẳng qua vì sai lầm về mặt tư tưởng, do chưa có một học thuyết thật sự.

Bạn không biết rằng thất bại tại Việt nam là một mối nhục lớn nhất của Mỹ sao? Người Mỹ tốt ư? Thử hỏi có bao nhiêu người chết dưới tay người Mỹ. Có rất nhiều kẻ chịu làm đầy tớ cho kẻ khác chỉ để được ăn sung mặc sướng mà không biết đến mối nhục của kẻ ăn theo. Tóm lại, kẻ nào đứng trên đỉnh thế giới, chả tự phụ và cũng chẳng tự tế gì.

Giấu tên
Từng sống ở Mỹ, Nhật, Pháp, Úc, mỗi nơi nhiều năm, tôi cho rằng "ngông cuồng quyền lực" tồn tại ở mỗi quốc gia trên, nhưng ít nhất là Mỹ.

Các ý kiến dưới đây, trừ vài dẫn chứng, là của riêng tôi. Hục hặc giữa Úc và Indonesia chỉ rõ một phần việc người Úc khinh thị các nước nghèo hơn họ. Người Úc khinh bỉ nhiều nước láng giềng ra mặt, và quan hệ giữa Úc và các nước này như với Indonesia và Đông Timor chưa từng thoải mái. Người Việt ở Úc luôn bị kỳ thị nặng nề về việc làm, học vấn. Úc mà giàu, mạnh như Mỹ thì thế giới sẽ khó sống hơn nhiều so với hiện tại.

Trong khi đó, ai dám tưởng tượng nước Nhật sẽ thế nào nếu họ có sức mạnh quân sự, kinh tế, khoa học kỹ thuật như Mỹ? Trung quốc chỉ trong 6 tuần, tại cuộc Đại Thảm sát Nam Kinh năm 1938, khoảng 300 ngàn thường dân (xin nhấn mạnh: thường dân) bị Nhật giết thê thảm, trong khi Trung quốc chẳng làm hại gì Nhật cả, tất cả chỉ vì sự Đại Ngông cuồng của Nhật Hoàng lúc đó, muốn thống trị cả thế giới. Sau này, Nhật bắt tay với Đức gây cuộc Thế chiến, gây chết chóc cho hàng chục triệu người.

Ông Hồ tuyên bố độc lập chẳng qua vì Nhật phải tháo chạy sau khi thua Mỹ, chứ nếu không nhờ 2 trái bom nguyên tử Mỹ thả xuống Nhật thì còn lâu VN mới tuyên bố "độc lập".

Còn Pháp thì sao? Nước nào từng "hạnh phúc" dưới sự đô hộ của Thực dân Pháp? Họ có coi dân bản xứ các nước thuộc địa ra gì, ngay cả trong chính sách, chưa nói các cá nhân. Chính VN đã có kinh nghiệm, dù sao thi dưới sự "bảo hộ" của Mỹ như miền Nam từ 1954-1975 vẫn "dễ chịu" hơn nhiều so với dưới sự cai trị của Pháp, Nhật, và trước đó là Trung Quốc.

Tôi cho rằng người Mỹ bị hiểu lầm nhiều nhất trên thế giới. Thử tưởng tượng, Iraq sẽ tốt đẹp hơn biết bao nhiêu lần NẾU dân Iraq đồng ý chịu sự tạm quản trị của Mỹ? Hiện nay, dân Iraq đánh rát quá, chắc Mỹ phải rút lui sớm, sau đó chắc chắn Iraq sẽ là một thảm họa nhân đạo, với bao phe phái giết nhau, trong khi nói đơn giản nếu họ chịu sống trong dân chủ "kiểu Mỹ" thì họ sẽ sung túc, yên ổn tự do thờ phượng Thượng đế, v.v... Vấn đề chỉ là Mỹ tuyên truyền quá kém, không thể làm cho người ta hiểu họ.

Tôi sống, học, làm việc với người Mỹ nhiều năm, tôi tội nghiệp cho họ, vì họ bị hiểu lầm khắp thế giới. Có thể họ tự cao tự đại, nhưng đó là đúng, vì chỉ cần nhìn xem bao nhiêu người Mỹ nhận giải Nobel năm nay, bao nhiêu sáng kiến phát minh mới từ Mỹ.

Tôi cho rằng NẾU VN chịu theo Mỹ thêm nữa, thí dụ như cho hàng chục ngàn nhân viên thiện nguyện vào dạy Anh ngữ không lấy tiền chẳng hạn, thì VN sẽ giàu có mau chóng, bắt kịp các quốc gia giàu có trong vùng không mấy khó khăn.

Tony, Canada
Bài viết nặng tính phê phán 1 chiều thường thấy trong các bài báo chống Mỹ. Thiếu hẳn tính suy luận khách quan cũng như sự hiểu biết cơ bản về đường lối chính trị quân sự và kinh tế của nước Mỹ.

Tại sao Mỹ không đánh Bắc Hàn mà lại là I-rắc? Đâu là chiến địa thật của người Mỹ? quân sự hay kinh tế? Nhìn thấu được 2 vấn đề trên thì mới hiểu ra vấn đề. Chính trị lại rất muôn mặt, cho 1 con tốt như VN chiến thắng, bắt lấy con xe Trung Quốc, gài cờ hoà với Liên Xô trong cuộc chạy đua vũ trang để tàn cuộc là khối cộng sản tan rã, các nhà chính trị VN còn phải học đến bao giờ mới có mưu thần chước qủy như vậy được. Đừng chỉ nhìn vấn đề cách phiến diện mà vội cho rằng người ta dở.