Fidel từng ngỏ ý tiếc VN nay 'ngả sang tư bản'

Tại cuộc họp mới đây ở Hà Nội có tên 'Diễn đàn các nền kinh tế mới phát triển', các thành viên đã chứng kiến viễn cảnh hấp dẫn của các thử nghiệm kinh tế của Việt Nam. Các quan chức nhấn mạnh về một sự kết hợp giữa nguyên tắc độc đảng theo phong cách xã hội chủ nghĩa truyền thống, với các yếu tố kinh tế thị trường gần như không có kiểm soát.

Trong 15 năm qua, Việt Nam tăng trưởng 8% mỗi năm và năm ngoái thu hút tới hơn 18 tỷ đôla đầu tư nước ngoài, tỷ lệ phần trăm so với thu nhập quốc dân vào loại cao nhất thế giới.

Kết quả kinh tế đáng khâm phục này đã khiến nhiều người coi VN như hình mẫu phát triển cho các quốc gia hiện đang trong giai đoạn giống VN thời kỳ đầu 1990 sau khi Liên Xô tan rã.

Tuy Fidel Castro luôn luôn tỏ ý tiếc rằng VN đã trở nên 'xét lại' và 'ngả về tư bản', em trai của ông là Raul Castro đã thắt chặt quan hệ với VN.

Khi tới Hà Nội hồi tháng Tư 2005 để dự lễ kỷ niệm 30 năm chiến thắng trong cuộc chiến chống Mỹ, ông Raul hào hứng với những gì ông chứng kiến.

Đối với ông, VN còn hấp dẫn hơn Trung Quốc, vì sự khác biệt to lớn về diện tích. Nhiều bạn bè và cộng sự của ông cũng muốn thấy hòn đảo Cuba đưa vào các cải cách kinh tế và đạt tăng trưởng cao như VN, trong khi vẫn duy trì quyền lực của đảng Cộng sản và quân đội.

Phù hợp hay không?

Thế nhưng kinh nghiệm của VN xem ra có vẻ khó khăn nếu không nói là không thể thích hợp đối với Cuba.

Thứ nhất, xã hội VN có phân chia tầng cấp hơn, thuần chủng hơn và cũng cô lập khỏi thế giới hơn Cuba. Trái lại Cuba đa dạng, hỗn độn, luôn luôn tìm cách đối phó một cách không trực tiếp với các vấn đề, và tồn tại lâu dài dưới ba chế độ cai trị nước ngoài: Tây Ban Nha, Mỹ và Liên Xô.

Thứ hai, sở hữu cá nhân đối với đất đai, nhà cửa, doanh nghiệp, xe cộ và điện thoại di động rất phổ biến ở VN. Ở Cuba, chúng gần như không tồn tại.

Dân VN dường như chấp thuận trao đổi tiếp cận quyền tự do dân sự lấy hàng hóa, bất động sản và sự tương đối thịnh vượng. Người Cuba trong việc này có thể có người thuận có người không, vậy nên ông Raul Castro trong suốt hai năm qua vẫn chưa dám thông qua sở hữu cá nhân đối với bất động sản.

	Cuba vẫn chưa cho sở hữu cá nhân

Ông lo ngại rằng nếu làm thế ông sẽ mất kiểm soát toàn bộ quá trình chuyển tiếp.

Mới đây ông đề xuất với dân thành phố quay lại nông thôn và nhận đất để sử dụng trong 10 năm với điều kiện không sở hữu, bán, thuê hay cầm cố nó. Lý do bởi vì nếu có đầy đủ quyền sở hữu nhà đất, có tiếp cận giao thông liên lạc, người Cuba trong nước sẽ có trao đổi với người Cuba sống ở hải ngoại và thậm chí bán đất cho dân Cuba đang tỵ nạn bên Hoa Kỳ.

Đây là lý do thứ ba mà Cuba sẽ chẳng bao giờ trở nên giống VN.

VN có dân số 86 triệu; hai triệu người Việt sống ở nước ngoài, đa phần ở Mỹ nhưng cũng có nhiều người ở các nước khác. Người Việt hải ngoại không giữ vị trí thật đáng kể trong nền kinh tế, chính trị hay vị thế quốc tế của VN.

Thế nhưng 1,5 triệu dân Cuba ở nước ngoài, tuyệt đại đa số sống ở Miami chỉ cách Cuba có vài trăm cây số, lại có quan hệ vô cùng chặt chẽ với thân nhân trong nước.

Có thể những người này sẽ không được chứng kiến cảnh Fidel Castro bị lật đổ, nhưng họ sẽ có thể có cơ hội mua một mảnh đất trên hòn đảo của ông ta. Anh em nhà Castro không thể mãi cấm đoán việc sở hữu đất và một khi mở cửa thì sẽ không thể ngăn chặn người Cuba trong nước bán quyền sở hữu cho người ở Miami được.

Vậy nên nếu Cuba thử đi theo con đường của Việt Nam là cải cách kinh tế để duy trì quyền lực chính trị, hòn đảo này có thể gặp kết cục tồi tệ nhất là không có kinh tế thị trường và cũng chẳng có hệ thống chính trị dân chủ.

Ông Jorge Castaqeda là cựu Ngoại trưởng Mexico và nay là giáo sư danh dự tại Đại học New York. Bài thể hiện quan điểm riêng của tác giả.