Sửa đổi Nghị định 159, VN siết báo chí và giúp nhóm lợi ích?

Bộ Thông tin và Truyền thông Việt Nam (TT-TT) vừa trình chính phủ dự thảo sửa đổi Nghị định 159 về về xử phạt trong lĩnh vực báo chí, xuất bản, trao thêm thẩm quyền xử lý vi phạm hành chính đối với báo chí trung ương cho các địa phương.

Mục tiêu của việc sửa đổi này là để các cơ quan báo chí 'hoạt động đúng tôn chỉ, mục đích', theo phát biểu của ông Nguyễn Thanh Lâm- Cục trưởng Cục Báo chí (Bộ TT-TT).

RSF: VN gần chạm đáy bảng tự do báo chí

Việt Nam: Tự do Internet dậm chân tại chỗ?

Giới đấu tranh Việt Nam lo ngại Facebook ‘thỏa hiệp’

‘VN sao chép cách kiểm soát thông tin của TQ’

Theo dự thảo này, lãnh đạo các cơ quan báo chí sẽ bị phạt nếu ký giấy thới thiệu cho phóng viên đi tìm hiểu vấn đề không nằm trong tôn chỉ mục đích của cơ quan báo chí.

Bộ TT-TT cũng gửi khuyến cáo cho các bộ ngành liên quan về việc cung cấp thông tin cho báo chí phải đúng 'tôn chỉ, mục đích'.

Bộ này tới đây sẽ thành lập đoàn kiểm tra một số tạp chí 'lợi dụng tự do báo chí để hoạt động trái pháp luật'.

Cũng theo Bộ này, nạn 'đánh hội đồng, xâm phạm đời tư, xúc phạm danh dự' cá nhân, chủ yếu là lãnh đạo, vẫn là "vấn nạn nhức nhối".

'Siết báo chí vì nhóm lợi ích?'

Nhà báo Tâm Chánh, nguyên Tổng biên tập Báo Sài Gòn Tiếp thị nói với BBC News Tiếng Việt rằng đây là một quy định 'siết cổ báo chí', tạo cơ hội cho các nhóm lợi ích lũng đoạn thị trường, tạo phe cánh.

Ông Tâm Chánh nói: "Ở Việt Nam báo chí chính thống tồn tại hai xu hướng làm nghề.''

"Một là làm ra sản phẩm báo chí để người đọc mua.

"Hai là biến độc quyền báo chí của nhà nước thành đặc quyền của nhà báo để kiếm sống, kiếm tiền và thậm chí hình thành những nhóm nhà báo làm công cụ cho các nhóm lợi ích lũng đoạn thông tin, chạy áp phe chính trị, thao túng thị trường.

"Hình thức đơn giản nhất là cơ quan báo chí thông qua giấy phép xuất bản tiến hành các giao dịch quảng cáo, tài trợ thiên lệch, hoặc theo lối ép buộc kiếm thu nhập, trục lợi. Họ cố tình tung các hồ sơ thường liên quan đến tiêu cực, tội phạm để đe doạ như một kiểu tống tiền, hoặc khoe khoang các mối quan hệ để lừa lọc chạy chức vụ, chạy thành tích, chạy dự án, chạy thủ tục, chạy án...''

"Hoạt động này gây bức xúc. Và theo tôi hiểu thì các nhà quản lý cũng đang muốn siết chặt bằng chủ trương gọi là tăng cường tôn chỉ mục đích. Nôm na là mỗi tờ báo đều được cấp một giấy phép hoạt động. Giấy phép đó qui định lĩnh vực và địa bàn tác nghiệp chính yếu của tờ báo. Tác nghiệp ngoài phạm vi đó bị coi là vi phạm tôn chỉ mục đích.''

"Đây là một kiểu tư duy lộn sòng, biến giấy phép xuất bản thành một kiểu quyết định phân chia thị trường. Nó một mặt chia cắt thông tin thành những phạm vi rời rạc, vô lí. Một mặt tạo môi trường cho các quan niệm, diễn dịch luật pháp tuỳ tiện.''

"Phổ biến là nó tạo ra một rào cản ngăn trở quyền tiếp cận thông tin, ngăn trở thực thi luật báo chí. Điều vô lý là trong khi một nhà báo Việt Nam có thể tự do tác nghiệp ở các nước thì tại mỗi địa phương ở Việt Nam, giới chức trách có thể nại lý do cơ quan báo chí chủ quản của nhà báo này không có tôn chỉ mục đích hoạt động trên địa bàn, lĩnh vực đó để mà không cho phép nhà báo tiếp cận thông tin.''

"Nếu dự thảo nói trên ra đời, luật pháp Việt Nam sẽ củng cố thêm quyền không cho phép đó ở địa phương. Vì ở Việt Nam không thể có thẻ nhà báo nếu không hoạt động ở một cơ quan báo chí cụ thể. Nếu vi phạm thì xử lý nhiều mức độ, thậm chí là tước quyền hành nghề thì coi như nhà báo trắng tay, thậm chí hết sức rủi ro.''

"Nói đơn giản đó là một cách siết cổ quyền hành nghề vốn đã rất giới hạn của nhà báo. Cũng là cách siết cổ hoạt động báo chí, siết cổ quyền được thông tin của người dân.''

"Siết cổ, chứ không thắt chặt, thắt lỏng gì cả.''

"Rốt cuộc, các nhà báo muốn làm nghề chân chính, tử tế thì bị đoạ đày còn những kẻ buôn bán quyền năng báo chí thì tiếp tục thênh thang, thế thôi."

Nhà báo sẽ sống nhờ mạng xã hội?

Trong khi đó, ông Huỳnh Sơn Phước, nguyên phó Tổng biên Tập báo Tuổi trẻ, nói với BBC Tiếng Việt rằng quy định mới này sẽ khiến báo chính thống trở nên vô cùng khó khăn để tồn tại, sẽ bị giảm số lượng bạn đọc, giảm niềm tin.

"Bạn đọc nay sẽ đọc báo chính thống để xem nó có phản ánh đầy đủ, đúng như thực tế đang diễn ra không. Sau đó họ kiểm chứng thông tin trên các mạng xã hội. Ví dụ như vụ Thủ Thiêm," ông Phước nói.

Ông Phước cũng cho rằng việc siết chặt quản lý báo chí theo tôn chỉ mục đích không phải là điều mới, chỉ có điều nay đã được thể chế hóa.

"Với các nước thì sẽ thấy vấn đề này rất khác thường, không phù hợp với tự do ngôn luận và hoạt động nghề nghiệp của nhà báo, nhưng ở Việt Nam thì tất cả những quy định này sẽ được thể chế hóa theo từng tình hình và từng giai đoạn, siết chặt dần để kiểm soát về tư tưởng.

"Chỉ có Việt Nam mới có Ban Tư tưởng (Ban Tuyên giáo Trung ương), bên Vụ Báo chí thì có Vụ Quản lý báo chí, Công an thì có An ninh tư tưởng. Các cơ quan này để hoạt động được thì phải đặt ra các pháp quy cần thiết để bảo đảm quyền kiểm soát tư tưởng của mình.

Nhắc lại nền tự do báo chí dưới thời cố thủ tướng Võ Văn Kiệt, ông Phước nói:

"Thủ tướng Võ Văn Kiệt thời đó, ông cũng nói thật thôi, ông gặp tôi và nói: Nếu không báo chí thì nhà nước không thể nào quản trị được, không có ai phản ánh đúng đắn, đầy đủ về tình hình đất nước. Nhà nước phải có một kênh thông tin khác ngoài kênh chính thống và các báo cáo đặt lên bàn thủ tướng. Đó là báo chí.

"Chính phủ muốn có hiệu lực, trở nên thực sự hợp pháp, là một nhà nước lắng nghe được phản ánh trung thực của xã hội, cho người dân tham gia vào các quyết sách, hạn chế sai phạm, giám sát được nhà nước... thì chính phủ đó phải sống trong một môi trường thông tin rất tự do.

"Và vì có những quan điểm như thế mà Tuổi Trẻ thời đó được thừa hưởng một không khí báo chí tự do rất rộng so với các tôn chỉ mục đích.

Nhìn nhận rằng báo chí Việt Nam hiện nay không tự do bằng dưới thời thủ tướng Võ Văn Kiệt, nhưng ông Phước cho rằng nền báo chí Việt Nam trong tương lai sẽ không chết. Bởi những người làm báo chân chính sẽ tìm mọi con đường để viết.

"Hiện nay một số nhà báo đã có những kênh riêng trên mạng xã hội và sống tốt," ông Phước nói.

Báo VN phải theo tôn chỉ mục đích gì?

Việt Nam đã đề ra tôn chỉ mục đích cho từng báo trong tổng cộng 626 báo, tạp chí, trang điện tử cấp trung ương và hơn 120 báo địa phương.

Ví dụ, một trong những tôn chỉ hoạt động của Phụ Nữ TP Hồ Chí Minh, tờ báo vừa bị phạt 55 triệu đồng và đình chỉ hoạt động một tháng do "thông tin sai sự thật" về tập đoàn Sun Group là "Tuyên truyền đường lối, chủ trương, chính sách, pháp luật của Đảng, Nhà nước, các Nghị quyết của cấp ủy, chính quyền và Hội liên hiệp Phụ nữ Việt Nam."

Đây cũng là một trong những tôn chỉ, mục đích hoạt động được đề ra cho Tuổi Trẻ - một tờ báo từng bị đình bản online ba tháng và nộp phạt 220 triệu đồng sau khi đăng bài viết "Chủ tịch nước đồng ý cần ban hành luật biểu tình", được cho là 'sai sự thật' 'gây ảnh hưởng nghiêm trọng'.

Đây cũng là tôn chỉ, mục đích chung cho hàng trăm tờ báo, tạp chí khác, bên cạnh nhiều tôn chỉ, mục đích khác.

Xếp hạng tự do báo chí ở VN

Việt Nam đứng thứ 175 về tự do báo chí trong tổ số 180 nước, theo xếp hạng năm 2020 của Tổ chức Phóng viên Không biên giới (RSF), đứng trên Trung Quốc và Bắc Hàn, nhưng đứng sau Campuachia, Cuba và Lào - ba nước cộng sản anh em.

Năm 2019 Việt Nam xếp thứ 176 và năm 2018 xếp thứ 175.