Bà Trương Mỹ Lan được giảm án tù chung thân, liệu có thoát án tử hình?

Kết thúc phiên phúc thẩm giai đoạn 2 của vụ án Vạn Thịnh Phát, bà Trương Mỹ Lan đã được giảm án từ chung thân xuống còn tổng cộng 30 năm tù cho các tội danh.

Tuy nhiên, tổng hợp với mức án tử hình đã có hiệu lực pháp luật tại giai đoạn 1 của vụ án thì bà Trương Mỹ Lan vẫn đối mặt với mức án tử hình về tội tham ô.

Luật sư Trần Đại Lâm từ Hà Nội phân tích với BBC những khả năng bà Trương Mỹ Lan có thể thoát án tử hình.

Cơ hội nào cho bà Lan?

Tới nay, cả hai giai đoạn của vụ án đã hoàn tất phiên phúc thẩm và bà Trương Mỹ Lan lãnh các mức án sau:

- Giai đoạn 1, phiên phúc thẩm vào ngày 3/12/2024:

- Giai đoạn 2, phiên phúc thẩm ngày 21/4/2025

Như vậy, tổng mức án bà Trương Mỹ Lan phải đối mặt vẫn là tử hình.

Bản án phúc thẩm tội tử hình tuy đã đi vào hiệu lực nhưng nếu trong thời gian thi hành án, bà Trương Mỹ Lan vẫn tích cực khắc phục 3/4 tài sản tham ô thì sẽ vẫn được chuyển từ tử hình xuống chung thân.

Bà Lan bị buộc tội tham ô 304.000 tỷ đồng nên tính theo tỷ lệ 3/4, bà phải giao nộp 228.000 tỷ đồng thì mới có căn cứ xem xét giảm nhẹ từ tử hình thành chung thân.

Tính đến ngày 31/3, cơ quan chức năng đã thu hồi được hơn 8.600 tỷ đồng. Ngoài ra, còn có khả năng thu hồi thêm 15.000 tỷ đồng trong thời gian tới.

Các khoản tiền này chưa bao gồm số cổ phần, cổ phiếu và các khoản tiền mà các tổ chức, cá nhân khác phải hoàn trả cho bà Lan - lên tới 21.000 tỷ đồng.

Tại tòa phúc thẩm giai đoạn 2, bà Lan đã đề nghị giải tỏa kê biên số tiền 43.000 tỷ đồng tại một số công ty để khắc phục hậu quả. Tòa cho rằng bà Lan có nghĩa vụ rất lớn trong việc bồi thường và bà Lan đã đồng ý dùng số tiền trên để khắc phục hậu quả vụ án nên tiếp tục kê biên.

Trả lời BBC News ngày 2/12/2024 ở phiên sơ thẩm giai đoạn 2, một luật sư của bà Trương Mỹ Lan nói rằng về vấn đề tài sản, nếu tính tổng giá trị tài sản của bà Lan thì con số "lớn hơn số tiền phải có trách nhiệm đền bù".

"Chỉ có điều cần có thời gian và cơ chế để bán, vì đó là bất động sản nên cần thời gian chứ còn tài sản của bà ấy thì lớn hơn số tiền đền bù. Tài sản kê biên để đảm bảo thi hành án, nếu không bán được thì nhà nước sẽ tổ chức đem phát mại. Bà Trương Mỹ Lan muốn tòa tạo điều kiện để tiếp tục đền bù," luật sư này nói.

Như vậy, câu chuyện khắc phục hậu quả của bà Lan là câu chuyện thời gian và vấn đề định giá số tài sản của bà.

Bên cạnh đó, tại dự thảo Bộ luật Hình sự sửa đổi được giới thiệu hôm 4/4/2025, Bộ Công an đã đề xuất bãi bỏ hình phạt tử hình đối với tám tội danh, thay bằng chung thân không xem xét giảm án. Trong đó, tội "Tham ô tài sản" cũng nằm trong nhóm tội danh được đề nghị bãi bỏ án tử hình. Đây là tội danh mà bà Trương Mỹ Lan bị tuyên tử hình trong phiên tòa phúc thẩm giai đoạn 1.

Nếu đề xuất được thông qua và đi vào hiệu lực, bà Lan có khả năng sẽ thoát án tử hình.

Luật sư Trần Đại Lâm từ Hà Nội nhận định với BBC rằng, ở giai đoạn 1, bản án tử hình bà Trương Mỹ Lan đối với tội tham ô đã có hiệu lực pháp luật (do đã qua giai đoạn xét xử phúc thẩm).

"Tuy nhiên, trong lĩnh vực pháp luật hình sự, Việt Nam áp dụng nguyên tắc có lợi cho người phạm tội. Theo đó, nếu luật mới bãi bỏ hình phạt tử hình đối với tội tham ô thì nhiều khả năng bà Trương Mỹ Lan sẽ được chuyển từ hình phạt tử hình sang hình phạt tù chung thân, dù bản án đã có hiệu lực pháp luật," luật sư Lâm nói.

Đồng thời, ông cho rằng việc loại bỏ hình phạt tử hình đối với một số tội danh của Việt Nam phản ánh xu thế chung của các quốc gia khi bãi bỏ án tử hình. Ông cũng nói rằng Việt Nam nên loại bỏ hoàn toàn hình phạt tử hình, thay vào đó là hình phạt tù chung thân không xét giảm án, chứ không chỉ đối với 8 tội danh được đề xuất trong dự thảo sửa đổi Bộ luật Hình sự.

Ngoài ra, nếu pháp luật có sự thay đổi theo hướng bãi bỏ hình phạt tử hình đối với tội tham ô, thì bà Lan vẫn có thể được miễn thi hành án tử hình, thông qua một trong các cơ chế sau:

- Kháng nghị giám đốc thẩm hoặc tái thẩm của các cơ quan tư pháp có thẩm quyền;

- Đặc xá hoặc ân giảm án tử hình do Chủ tịch nước quyết định;

- Nghị quyết hướng dẫn áp dụng pháp luật của Quốc hội cho phép áp dụng hồi tố quy định có lợi cho người bị kết án.

"Như vậy, bà Trương Mỹ Lan vẫn còn cơ hội thoát án tử hình, cả trên cơ sở tự nguyện khắc phục hậu quả theo quy định hiện hành, và trên cơ sở chính sách hình sự mới nếu được Quốc hội thông qua trong thời gian tới," luật sư Lâm nói với BBC.

Tuy nhiên, sự khác biệt là đối với luật hình sự mới (chưa thông qua), bà Trương Mỹ Lan sẽ chịu án chung thân không xem xét giảm án. Trong khi nếu khắc phục 3/4 hậu quả, bà cũng nhận án chung thân nhưng vẫn có khả năng được ân xá.

Thế nhưng, tính luôn trong trường hợp được ân xá, bà vẫn có thể phải đối ngồi tù từ 20 đến 30 năm tù, trong khi hiện nay bà đã 68 tuổi.

Vì sao bà Lan thoát án chung thân?

Ngày 21/4, tòa phúc thẩm đã đưa ra phán quyết cuối cùng đối với vụ án Vạn Thịnh Phát giai đoạn 2. Theo đó, bà Lan được giảm án tù chung thân xuống 20 năm tù về tội Lừa đảo chiếm đoạt tài sản; giữ nguyên hình phạt 12 năm tù về tội Rửa tiền và 8 năm tù về tội Vận chuyển trái phép tiền tệ qua biên giới; tổng hợp hình phạt là 30 năm tù (mức cao nhất của hình phạt tù có thời hạn).

Theo Hội đồng xét xử, trong vụ án này, bị cáo Trương Mỹ Lan, Chủ tịch HĐQT Vạn Thịnh Phát, có vai trò chủ yếu trong cả ba tội danh.

Tuy nhiên, Hội đồng xét xử xác định số tiền đã thu hồi và dự kiến thu hồi là rất lớn, đây được xem là tình tiết mới.

Bên cạnh đó, bà Lan có nhiều tình tiết giảm nhẹ, đã ăn năn hối cải, thể hiện thái độ mong muốn khắc phục hậu quả nên tòa xét thấy cần giảm nhẹ hình phạt tù chung thân xuống tù có thời hạn cho bà.

Tội Lừa đảo chiếm đoạt tài sản mà bà Lan bị kết án chung thân ở phiên sơ thẩm và giảm xuống còn 20 năm tù phiên phúc thẩm là liên quan đến việc mua bán 25 gói trái phiếu, với tổng cộng hơn 308 triệu trái phiếu, của các công ty có liên quan đến Tập đoàn Vạn Thịnh Phát tại Ngân hàng SCB từ năm 2018 đến 2020, nhằm chiếm đoạt số tiền 30.081 tỷ đồng của gần 36.000 trái chủ.

Tại phiên phúc thẩm, bà Lan và luật sư trình bày rằng bà không cố ý chiếm đoạt tài sản. Tuy nhiên, căn cứ hồ sơ và diễn biến tại tòa, Hội đồng xét xử bác bỏ lập luận này, khẳng định bà chủ Vạn Thịnh Phát có vai trò tổ chức, quyết định toàn bộ quy trình phát hành trái phiếu.

Về tội danh Rửa tiền, tòa nhận định rằng từ ngày 1/1/2018 đến 7/10/2022, bà Trương Mỹ Lan là người chủ mưu, tổ chức thực hiện rửa tiền với tổng số tiền hơn 445.000 tỷ đồng.

Con số này gồm hơn 415.000 tỷ đồng từ nguồn tiền "tham ô tài sản" của Ngân hàng SCB đã xét xử ở giai đoạn 1 và hơn 30.000 tỷ đồng từ hành vi "lừa đảo chiếm đoạt tài sản" phát hành trái phiếu khống vừa đề cập.

Để che giấu và hợp thức nguồn gốc bất hợp pháp số tiền 445.000 tỷ đồng này, theo tòa án, bà Lan đã chỉ đạo các thuộc cấp thực hiện nhiều thủ đoạn chuyển tiền ra khỏi hệ thống SCB; hoặc chuyển khoản cho cá nhân, pháp nhân rút tiền mặt ra khỏi tài khoản. Hành vi này nhằm tránh việc các cơ quan chức năng phát hiện, truy vết dòng tiền.

Ngoài ra, bà Lan và đồng phạm còn bị xác định đã vận chuyển trái phép hơn 4,5 tỷ USD (tương đương hơn 106.000 tỷ đồng) qua biên giới.