Ngà voi sơn đen ở Việt Nam: Tội phạm buôn lậu động vật hoang dã trở nên tinh vi hơn

Ngà voi được nghiền nát thành bột hoặc sơn đen, sừng tê giác bị biến thành bột nhão, ếch độc được nhét vào hộp đựng phim.

Đây chỉ là một trong số những biện pháp mà những kẻ buôn lậu động vật hoang dã sử dụng, bị giới chức và các nhà điều tra phanh phui.

Và các chiêu thức của loại tội phạm này không chỉ dừng tại đó - những con cá chình châu Âu (Anguilla anguilla) được ngụy trang để vượt qua các máy soi và những động vật này còn được đóng thùng bưu điện để chuyển đến nơi nhận.

Những kẻ buôn lậu động vật hoang dã sử dụng chiêu thức để vận chuyển hàng trái phép, bằng cách ngụy trang như hàng hóa hợp pháp, đã trở thành thách thức lớn trong cuộc chiến chống buôn bán trái phép động vật hoang dã trên toàn cầu, các nhà bảo tồn cho biết.

Một báo cáo mới đây mang tên Tội phạm về Động vật Hoang dã Thế giới (World Wildlife Crime) của Liên Hợp Quốc, được công bối hồi tháng Năm, cho thấy những kẻ buôn lậu đang điều chỉnh cách thức và lộ trình để đối phó với những thay đổi trong luật pháp và mức độ kiểm soát nghiêm ngặt hơn.

Báo cáo cũng cho thấy buôn lậu động vật hoang dã trên toàn cầu vẫn nhộn nhịp bất chấp hai thập kỷ có sự phối hợp đồng bộ từ cấp quốc gia đến quốc tế. Giá trị từ những hoạt động buôn bán trái phép này lên đến 20 tỷ USD mỗi năm, chỉ xếp sau vũ khí, ma túy và buôn người.

"Các vụ buôn bán động vật hoang dã gần đây đã trở nên ngày càng tinh vi hơn và các biện pháp che đậy cũng đa dạng hơn nhằm trốn tránh việc bị kiểm tra," ông Zhiqiang Tao, chuyên gia chấp pháp toàn cầu thuộc Văn phòng Liên Hợp Quốc về chống Ma túy và Tội phạm (UNODC), trả lời BBC.

Có 3.428 vụ mua bán, vận chuyển động vật hoang dã bị phanh phui vào năm 2022 tại các cửa khẩu, tăng lên từ mức 3.361 vụ hồi năm 2021, theo Tổ chức Hải quan Thế giới.

Ngà voi được sơn đen ngụy trang với sừng bò

Hồi tháng Ba, Cục Hải quan Thành phố Hải Phòng (Việt Nam) đã phát hiện một vụ nhập lậu ngà voi được cất giấu trong container nhập khẩu từ Nigeria.

Số ngà voi này được ngụy trang bằng cách sơn đen, gồm 547 khúc ngà voi, với tổng trọng lượng 1,58 tấn.

Qua xác minh, cơ quan chức năng phát hiện đây là số ngà voi được sơn đen.

Các chuyên gia về điều tra buôn bán động vật hoang dã trái phép nói rằng đây có lẽ là lần đầu tiên ngà voi được sơn đen và ngụy trang chung với sừng bò.

Hai người ở Nigeria đã bị bắt giữ liên quan đến vụ vận chuyển này, theo Wildlife Justice Commission, một tổ chức quốc tế phối hợp với cơ quan hải quan của Việt Nam liên quan đến vụ việc.

Hồi tháng Hai, Bộ Tư lệnh Vùng Cảnh sát biển 1 phối hợp Cục Hải quan Hải Phòng cũng đã phát hiện phát hiện 125kg ngà voi chứa trong một container, được "hóa trang" thành sừng bò nuôi.

Buôn bán động vật hoang dã trái phép là một trong những nguyên nhân chính khiến số lượng voi của châu Phi sụt giảm.

Với số voi sụt giảm khoảng 90% trong vòng 30 năm qua, voi rừng châu Phi đã bị xếp vào bậc nguy cấp trong danh mục sách Đỏ của Liên minh Bảo tồn Thiên nhiên Quốc tế (IUCN).

Đối với các loài động vật nguy cấp, việc buôn bán quốc tế bị cấm hoặc bị hạn chế theo Công ước quốc tế về buôn bán các loại động thực vật hoang dã nguy cấp (CITES) để giúp các loài này phục hồi.

Vận chuyển qua đường bưu điện

Các tổ chức điều tra hoạt động vận chuyển động vật hoang dã trái phép cho biết những kẻ buôn lậu sử dụng đường bưu điện và dịch vụ giao hàng ngày càng tăng.

Chẳng hạn, đã có những trường hợp buôn lậu các loài thằn lằn khác nhau bằng cách sử dụng dịch vụ chuyển giao bưu phẩm tại Úc từ tháng 12/2023 đến tháng 1/2024.

Các loài bò sát này được phát hiện trong các thùng nhựa, cột bên trong vớ và nhét xung quanh là những món đồ chơi bằng nhựa, theo Bộ Nông nghiệp, Nước và Môi trường Úc.

“Những con vật này bị cầm nhốt, ngập trong chất thải của chúng và không được tiếp nước cũng như thức ăn,” bộ này nêu trong một thông cáo báo chí.

"Một số động vật bị nhét vào đồ chơi bằng cao su hình thú."

Một người buôn lậu, đã bị kết án tù giam, đã tìm cách vận chuyển 43 con thằn lằn (bao gồm thằn lằn bóng lưỡi xanh [Tiliqua adelaidensis], thằn lằn da vảy đuôi ngắn [Tiliqua rugosa] và rồng nước phương Đông [Intellagama lesueurii lesueurii]) đến Hong Kong trong bảy gói hàng chuyển phát khác nhau.

Những loài bò sát nhỏ, gồm các loài thằn lằn, đang bị buôn lậu ngày càng nhiều hơn xuất phát từ nhu cầu nuôi thú cưng trên khắp thế giới, các nghiên cứu cho thấy.

Các loài động vật hoang đã được chuyển qua đường bưu điện thường có kích thước nhỏ và thường là động vật còn sống, theo ông Dawn Wilkes, Quản lý Chương trình An ninh Bưu Điện từ Liên minh Bưu chính Quốc tế (Universal Postal Union), một liên minh tập hợp các cơ quan bưu điện trên toàn cầu, cho biết.

"Những kẻ tội phạm có nhiều cách khác nhau để che đậy hàng hóa trái phép bằng đường bưu điện. Một biện pháp phổ biến là sử dụng đồ chơi trẻ em," ông Wilkes nói với BBC.

Tổ chức Hải quan Thế giới phát hiện rằng biện pháp phổ biến nhất để nhập lậu động thực vật hồi năm 2022 là gói trong những bưu phẩm nhỏ, chiếm 43% trong tổng số vụ bắt giữ trong cùng năm 2022.

Các vụ bắt giữ bưu phẩm tăng 17% trong khoảng thời gian từ năm 2021 và 2022, với số bưu phẩm giấu hàng cấm tăng 7%, lên mức tổng cộng 6.453 bưu phẩm, Tổ chức Hải quan Thế giới nêu trong Báo cáo Buôn bán Bất hợp pháp năm 2022.

Ếch độc trong hộp đựng phim

Những kẻ buôn bán động vật hoang dã không chỉ sử dụng chiêu thức tinh vi tại những nơi thường xảy ra các vụ bắt giữ, như châu Phi hoặc Đông Nam Á, các chuyên gia cho biết.

Những kẻ này cũng xuất hiện ở nhiều khu vực khác.

Hồi tháng Một, giới chức tại sân bay ở thủ đô Bogota của Colombia đã thu giữ một kiện hành lý chứa 130 con ếch phi tiêu độc, được giấu trong hộp đựng phim chụp ảnh, loại vật dụng không phổ biến trong thời đại ngày nay sau khi máy ảnh kỹ thuật số lên ngôi.

Những con ếch phi tiêu này, loài vật được liệt kê trong Sách đỏ IUCN, đang được chuyển đến Brazil, theo Bộ Môi trường Colombia.

"Số ếch đó đang trong tình trạng nguy hiểm,... bị mất nước hoàn toàn và bị căng thẳng khi chúng được phát hiện nằm trong hộp đựng phim chụp ảnh," giới chức nêu trong một thông cáo báo chí.

Hiện chưa rõ mục đích của kiện hàng bị thu giữ là gì, nhưng loài ếch phi tiêu thường được nghiên cứu để xem xét khả năng dùng chất độc của chúng để sản xuất thuốc.

Trộn vây cá mập

Với hơn 500 loài cá mập được ghi nhận, hoạt động mua bán vây của nhiều loài cá mập là được cho phép. Thế nhưng, việc mua bán các bộ phận của khoảng 60 loài cá mập bị hạn chế trong bối cảnh những loài này đang bị đe dọa.

Và đây là một lỗ hổng đã bị những kẻ buôn lậu động vật khai thác, các nhà điều tra về mua bán động vật hoang dã cho biết.

Hồi đầu năm nay, một vụ việc đã bị phát hiện tại Nam Phi, khi giới chức hải quan phát hiện hai loại vây cá mập (được phép và bị cấm) trộn lẫn vào nhau đang được xuất khẩu ra khỏi nước này.

"Bằng cách ấy, những kẻ tội phạm sẽ nói rằng chúng đang mua bán vây cá mập hợp pháp, mà thực ra là có cả loài nguy cấp trong đó,” Sarah Vincent, chuyên gia từ tổ chức Giám sát Buôn lậu Động vật hoang dã Quốc tế (Traffic International, TRAFFIC), chuyên điều tra tội phạm động vật hoang dã và đưa ra thông báo với giới chức và các nhà làm chính sách, cho biết.

“Thế nên, lực lượng thực thi pháp luật cần chỉ rõ thứ nào được phép, thứ nào không.”

Vây cá mập là một thành phần chính trong món súp vi cá mập, món ăn được săn lùng tại nhiều nơi trên thế giới.

Và không chỉ có cá mập, các nhà điều tra tội phạm động vật hoang dã ở châu Phi cho biết.

"Có những loại gỗ nguy cấp tại châu Âu nhưng những kẻ buôn lậu rất giỏi trong việc trộn lẫn chúng với những loại gỗ được phép mua bán và những hàng hóa bất hợp pháp đó được chuyển đi khắp ở châu Âu," ông Jorge Jesus, một cựu điều tra viên của Europol, cơ quan chống tội phạm có tổ chức ở châu Âu, cho hay.

Củ lan hay khoai tây?

Vào ngày 23/12/2023, giới chức tại quận Lamjung ở miền tây Nepal đã chặn một xe tải bị nghi chở 400kg khoai tây.

Thoạt nhìn, món hàng trên xe trông giống khoai tây trồng tại miền trung du ở nước này.

Thế nhưng, khi lực lượng chức năng xem xét kỹ thì trông rất khả nghi và họ đã mời nhà nghiên cứu thực vật Bhakta Raskoti đến để xác minh.

"Tôi có thể khẳng định với họ đây là loài lan được liệt kê trong danh mục của CITES, điều này có nghĩa việc buôn bán bị hạn chế," Tiến sĩ Raskoti chuyên về hoa lan trả lời BBC.

"Khi tôi hỏi người buôn lậu, anh ta nói chỉ đang vận chuyển hàng hóa của người khác."

"Nhưng anh ta cho biết thông thường hoa lan được chuyển đến Trung Quốc."

Hoa lan là một trong những loài cây bị buôn lậu nhiều nhất trên thế giới vì nhu cầu cao - như hoa được cắt cành tươi cho lễ nghi tôn giáo, làm hương vị trong đồ uống và thực phẩm (ví dụ trong kem vanilla) và cũng là loại thuốc cổ truyền.

Vì nhiều loài hoa lan bị cấm hoặc hạn chế mua bán, những kẻ buôn lậu đã tìm nhiều cách khác nhau để vận chuyển, theo các chuyên gia, bao gồm nghiền rễ cây thành bột.

"Các phương pháp đang ngày càng trở nên tinh vi hơn," Elizabeth John, một điều tra viên cấp cao về động thực vật hoang dã từ tổ chức TRAFFIC khu vực Đông Nam Á, cho biết.

"Và đó là lý do tại sao việc các cơ quan thực thi pháp luật cần phải chia sẻ thông tin cho các đối tác vùng và quốc tế, bởi vì điều đó sẽ giúp cuộc chiến chống lại buôn lậu trở nên đoàn kết hơn."

Việc chia sẻ thông tin được tăng cường trong những năm qua đã giúp gia tăng số vụ bắt giữ.

Báo cáo Buôn bán Bất hợp pháp 2022 của Tổ chức Hải quan Quốc tế xác nhận các vụ bắt giữ động vật hoang dã và buôn gỗ lậu tăng - số lượng bắt giữ trong năm 2022 tăng 10% so với số liệu năm 2020 và có mức tăng ấn tượng 56% so với năm 2021.

Thế nhưng, số vụ bắt giữ gia tăng cũng đặt ra một xu hướng báo động khác.

"Các con số thống kê cho thấy buôn bán động vật hoang dã và gỗ lậu vẫn còn nhộn nhịp và những kẻ buôn lậu đang dùng nhiều chiêu thức ngày càng trở nên tinh vi hơn để lách luật," báo cáo nêu.

Các chuyên gia về buôn bán động thực vật hoang dã nói rằng thách thức lớn hiện nay là làm sao để lực lượng hải quan, biên phòng có đầy đủ thông tin, nguồn lực, được trang bị và huấn luyện kỹ năng chuyên môn để đối phó với các chiêu thức ngày càng tinh vi của những kẻ buôn lậu.