Chọn 'Tứ Trụ': quy trình Đảng quyết, Quốc hội thông qua như thế nào?

Ban Chấp hành Trung ương Đảng có lịch họp từ 16-18/5 để bàn các vấn đề nhân sự, bao gồm giới thiệu các chức danh chủ chốt của Đảng và nhà nước trước khi Quốc hội khai mạc cuộc họp thường kỳ vào 20/5.

Chính trị Việt Nam đang vào giai đoạn có nhiều sự xáo trộn, nhất là sau khi Chủ tịch nước Võ Văn Thưởng và Chủ tịch Quốc hội Vương Đình Huệ lần lượt từ chức chỉ cách nhau hơn một tháng.

"Tứ Trụ" Việt Nam hiện còn trống hai ghế.

Theo nhiều nhà quan sát mà BBC phỏng vấn, "kiện toàn" được các chức danh lãnh đạo thì Việt Nam mới có thể trấn an các nước đối tác cũng như làm nhẹ sự nghi ngại của các nhà đầu tư nước ngoài về tình hình chính trị nội bộ.

Trong thể chế chính trị "Đảng lãnh đạo toàn diện", các bước bầu chọn nhân sự cấp cao sẽ theo một quy trình như thế nào?

Bộ Chính trị họp

Bộ Chính trị khóa 13 hiện chỉ còn 13 người, con số này đầu khóa là 18.

Những ủy viên Bộ Chính trị bị loại khỏi nhóm quyền lực này gồm: Chủ tịch Quốc hội Vương Đình Huệ, Chủ tịch nước Võ Văn Thưởng, Trưởng ban Kinh tế Trung ương Trần Tuấn Anh, Chủ tịch nước Nguyễn Xuân Phúc và Phó Thủ tướng Phạm Minh Chính.

Tất cả họ đều đã phải ra đi vì "mắc khuyết điểm".

Bộ Chính trị là nhóm những nhân vật quyền lực nhất trong Đảng và là nơi đưa ra những quyết định trọng đại đối với nội bộ của Đảng và của đất nước, bao gồm vấn đề nhân sự.

Quy định số 80-QĐ/TW ban hành ngày 18/8/2022 của Bộ Chính trị về phân cấp quản lý cán bộ và bổ nhiệm, giới thiệu cán bộ ứng cử có nêu trách nhiệm và quyền hạn của Bộ Chính trị.

Cụ thể, Bộ Chính trị sẽ trình Ban Chấp hành Trung ương Đảng những vấn đề lớn về công tác cán bộ, chiến lược cán bộ; chuẩn bị và giới thiệu nhân sự để:

"Ban Chấp hành Trung ương Đảng xem xét, bầu Tổng Bí thư, Bộ Chính trị, Ban Bí thư, Ủy ban Kiểm tra Trung ương (Ủy viên Ủy ban Kiểm tra Trung ương), Chủ nhiệm Ủy ban Kiểm tra Trung ương và giới thiệu nhân sự để Quốc hội bầu giữ chức Chủ tịch nước, Thủ tướng Chính phủ, Chủ tịch Quốc hội."

Như vậy, Bộ Chính trị sẽ họp, rồi trình Ban Chấp hành Trung ương Đảng danh sách các nhân sự gồm các chức chủ tịch nước, chủ tịch Quốc hội và thủ tướng chính phủ.

Tiếp đó, Ban Chấp hành Trung ương sẽ có cuộc họp để xem xét và cho ý kiến về công tác cán bộ, dựa trên danh sách đề cử cho từng chức vụ mà Bộ Chính trị trình.

Trung ương Đảng sẽ thông qua và giới thiệu nhân sự để Quốc hội bầu các chức danh chủ tịch nước, thủ tướng Chính phủ, chủ tịch Quốc hội. Đây là ba chức danh trong "Tứ Trụ" do Quốc hội bầu, theo quy định của Luật Tổ chức Quốc hội 2014.

Chức danh còn lại cũng là chức danh quyền lực nhất trong "Tứ Trụ" là tổng bí thư. Đây là chức danh của Đảng nên nằm trong quyền quyết định của Đảng.

Cần lưu ý, với các chức danh "Tứ Trụ", Quy định 214-QĐ/TW của Bộ Chính trị có nêu rằng trường hợp đặc biệt sẽ do "Ban Chấp hành Trung ương xem xét".

Trong cuộc phỏng vấn với Vietnamnet, PGS-TS Nguyễn Viết Thông, Tổng thư ký kiêm ủy viên thường trực Hội đồng Lý luận Trung ương, đã giải thích thêm về vai trò của Bộ Chính trị trong việc chọn nhân sự.

Theo PGS-TS Thông thì với những trường hợp đặc biệt, Tiểu ban Nhân sự và Bộ Chính trị cho ý kiến trước.

"Thảo luận trong Tiểu ban Nhân sự, sau đó tiểu ban báo cáo Bộ Chính trị, rồi Bộ Chính trị trình Trung ương. Lúc này Trung ương thảo luận rất kỹ để xem trường hợp này có nên đặc biệt hay không," ông Thông giải thích.

Tiểu ban Nhân sự khóa 12, 13 và 14 đều do Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng làm trưởng tiểu ban.

Trung ương Đảng xem xét

Theo quy định, những đề xuất nhân sự của Bộ Chính trị sẽ được trình Ban Chấp hành Trung ương phê duyệt.

Ban Chấp hành Trung ương với 180 ủy viên (chưa xét đến sự "hao hụt" trong nhiệm kỳ) là bên có tiếng nói cuối cùng, trước khi giới thiệu phương án nhân sự cho Quốc hội.

Xét quy trình ông Võ Văn Thưởng và ông Vương Đình Huệ vào “Tứ Trụ” có thể thấy rõ thực tế này.

Với ông Võ Văn Thưởng, vào ngày 1/3/2023, Ban Chấp hành Trung ương Đảng khóa 13 đã họp để xem xét và cho ý kiến về công tác cán bộ.

Tại cuộc họp này, Ban Chấp hành Trung ương Đảng đã quyết định giới thiệu nhân sự để bầu giữ chức chủ tịch nước nhiệm kỳ 2021-2026.

Ngày 2/3/2023, ông Võ Văn Thưởng đã chính thức tuyên thệ sau khi được Quốc hội bầu trong kỳ họp bất thường.

Ông Thưởng nhận được 487/488 phiếu tán thành từ các đại biểu Quốc hội, qua đó thay thế ông Nguyễn Xuân Phúc, người phải rời ghế giữa chừng.

Trường hợp ông Vương Đình Huệ nhậm chức Chủ tịch Quốc hội cũng có sự tương đồng. Tại Đại hội Đảng lần thứ 13 vào tháng 1/2021, các đại biểu dự Đại hội Đảng đã được thông báo:

Tới ngày 31/3/2021, ông Vương Đình Huệ nhậm chức Chủ tịch Quốc hội, Chủ tịch Hội đồng bầu cử quốc gia thay bà Nguyễn Thị Kim Ngân.

Theo quy trình Đảng quyết, Quốc hội thông qua như trên thì Trung ương Đảng họp để chốt vấn đề về nhân sự trước thời điểm Quốc hội họp.

Bắt đầu từ tuần tới, Quốc hội sẽ có cuộc họp thường kỳ lần 7, được chia thành hai đợt: đợt 1 từ 20/5 đến 8/6; đợt 2 từ 17/6 đến 27/6.

BBC đã tìm thấy lịch làm việc của một số ủy viên Trung ương Đảng cho thấy Ban Chấp hành Trung ương Đảng sẽ có hội nghị từ ngày 16-18/5.

Đơn cử, lịch công tác của ông Lê Trường Lưu - Ủy viên Trung ương Đảng, Bí thư Tỉnh ủy, Chủ tịch HĐND tỉnh Thừa Thiên-Huế, đăng trên cổng thông tin của HĐND tỉnh này cho biết ông sẽ họp Ban Chấp hành Trung ương Đảng tại Hà Nội vào ngày 16/5 (cho đến ngày 18/5).

Trên cổng thông tin điện tử tỉnh Hậu Giang, ông Nghiêm Xuân Thành - Bí thư tỉnh ủy Hậu Giang, Ủy viên Ban Chấp hành Trung ương Đảng - có lịch "đi công tác tại Hà Nội" trong những ngày này.

Như vậy, Trung ương Đảng sẽ họp để chốt vấn đề nhân sự theo danh sách mà Bộ Chính trị trình, bao gồm ít nhất hai chức danh là chủ tịch nước và chủ tịch Quốc hội. Sau đó, Trung ương Đảng giới thiệu những nhân sự này để Quốc hội bầu theo thủ tục.

Ban Chấp hành Trung ương Đảng còn là cấp quyết định kỷ luật cuối cùng đối với các đảng viên, kể cả ủy viên Ban Chấp hành Trung ương, ủy viên Bộ Chính trị và ủy viên Ban Bí thư.

Theo Quy định 22-QĐ/TW, với trường hợp ủy viên Ban Chấp hành Trung ương, ủy viên Bộ Chính trị, ủy viên Ban Bí thư vi phạm đến mức phải thi hành kỷ luật các mức cách chức hoặc khai trừ thì Bộ Chính trị báo cáo Ban Chấp hành Trung ương xem xét, quyết định.

Trong quá khứ, đã có trường hợp Bộ Chính trị quyết định kỷ luật một đảng viên nhưng Ban Chấp hành Trung ương Đảng không thông qua.

Tại Hội nghị Trung ương 6 Khóa 12 của Ban Chấp hành Trung ương Đảng, Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng khi phát biểu bế mạc đã thông báo:

"Bộ Chính trị đã thống nhất 100% đề nghị Ban Chấp hành Trung ương cho được nhận một hình thức kỷ luật và xem xét kỷ luật đối với một đồng chí ủy viên Bộ Chính trị."

Tuy nhiên, ông Trọng kết luận: "Về việc đề nghị xem xét kỷ luật, Ban Chấp hành Trung ương đã thảo luận rất kỹ, cân nhắc toàn diện các mặt ở thời điểm hiện nay và đi đến quyết định không thi hành kỷ luật đối với tập thể Bộ Chính trị và một đồng chí trong Bộ Chính trị."

Như vậy, dù Bộ Chính trị đã thống nhất kỷ luật ủy viên Bộ Chính trị này - người được Chủ tịch nước Trương Tấn Sang gọi là "đồng chí X" - nhưng khi Trung ương Đảng không đồng ý thì nhân vật này vẫn không phải chịu bất kỳ hình thức kỷ luật nào.

Quốc hội bầu, phê chuẩn

Theo Luật Tổ chức Quốc hội 2014 thì Quốc hội là cơ quan đại biểu cao nhất của Nhân dân, cơ quan quyền lực nhà nước cao nhất của nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam.

Quốc hội cũng là cơ quan bầu ra nhiều vị trí trong bộ máy nhà nước, trong đó có ba chức danh trong "Tứ Trụ":

Quốc hội cũng phê chuẩn các chức danh trong chính phủ (chẳng hạn bộ trưởng) theo sự đề xuất của thủ tướng.

Trong dịp này, nếu Bộ trưởng Công an Tô Lâm làm chủ tịch nước như đánh giá của nhiều nhà phân tích với BBC, thì vị trí bộ trưởng mà ông để lại cũng cần Quốc hội phê chuẩn.

Trên thực tế, với cơ chế Đảng lãnh đạo toàn diện, các sắp xếp trong Đảng Cộng sản Việt Nam được coi là quyết định và việc bỏ phiếu tại Quốc hội là bước hợp thức hóa sự sắp xếp ấy của Đảng, bao gồm cả việc bầu hay miễn nhiệm các chức vụ.

Chẳng hạn, với trường hợp ông Võ Văn Thưởng và ông Vương Đình Huệ mới đây thì Đảng họp và “cho thôi” các chức danh trong Đảng cùng các chức danh nhà nước, bao gồm chức chủ tịch nước (đối với ông Thưởng) và chủ tịch Quốc hội (đối với ông Huệ). Sau đó, Quốc hội họp và bỏ phiếu miễn nhiệm các chức danh do Quốc hội bầu, cùng với tư cách đại biểu Quốc hội.

Vào ngày 20/3, Trung ương Đảng đã họp bất thường trước để quyết định cho ông Võ Văn Thưởng thôi các chức vụ trong đảng và nhà nước, bao gồm chức chủ tịch nước. Một ngày sau đó, Quốc hội họp, thống nhất việc miễn nhiệm ông Thưởng và đồng thời cho thôi nhiệm vụ đại biểu Quốc hội.

Quy trình tương tự cũng được áp dụng với ông Vương Đình Huệ: Đảng họp ngày 26/4, Quốc hội họp ngày 2/5.

Khi “cho thôi chức” ông Thưởng và ông Huệ, Ban Chấp hành Trung ương Đảng không khẳng định đó là một hình thức kỷ luật (trong 4 mức kỷ luật đảng: khiển trách, cảnh cáo, cách chức, khai trừ). Tuy nhiên, xét quy trình “cho thôi chức” đối với hai ông này và xét quy định của Đảng (khoản 1 Điều 11 Quy định 22-QĐ/TW), có thể thấy về bản chất đây là hình thức tương ứng với mức kỷ luật cách chức, mức nặng thứ nhì trong thang kỷ luật của Đảng Cộng sản Việt Nam.

Có thể thấy, với cơ chế Đảng lãnh đạo toàn diện, thì về vấn đề nhân sự (miễn nhiệm hoặc bổ nhiệm), một khi Đảng quyết thì coi như vấn đề đã xong.

Một điều đáng lưu ý nữa là, trong nhiều cuộc họp của Trung ương Đảng để quyết định các vị trí nhân sự chủ chốt của đất nước, tức là đưa ra các quyết định liên quan đến vận mệnh của đất nước, thì Đảng Cộng sản Việt Nam không công bố trước.

Chẳng hạn các cuộc họp để miễn nhiệm Chủ tịch nước Võ Văn Thưởng và Chủ tịch Quốc hội Vương Đình Huệ mới đây, người dân chỉ biết qua các kênh báo chí độc lập như BBC hoặc qua "tin đồn". Chỉ sau khi mọi việc kết thúc thì Ban Chấp hành Trung ương Đảng mới ra thông báo.