Mùa xuân là tết trồng cây hiểu sao cho đúng?

Đến hẹn lại lên, cứ mỗi dịp Tết đến xuân về, các lãnh đạo Việt Nam lại phát động tết trồng cây mà họ nói là làm theo lời dạy của cố Chủ tịch Hồ Chí Minh từ năm 1960.

Năm nay, sự kiện tết trồng cây được phát động rầm rộ hơn mọi năm, khi Thủ tướng Nguyễn Xuân Phúc đã đề xuất và triển khai chương trình trồng 1 tỷ cây xanh, với một thông điệp rất cụ thể rõ ràng "Vì một Việt Nam xanh". TBT Đảng CSVN Nguyễn Phú Trọng cũng dự lễ trồng một cây ở Hoàng thành Thăng Long.

Nhưng các sự kiện năm nay nhận được chú ý hơn mọi năm bởi nhiều yếu tố. Đầu tiên, năm 2020 vừa qua Việt Nam đã hứng chịu những thảm họa thiên tai vô cùng ác liệt. Miền Trung năm đã hứng chịu 13 cơn bão nhiệt đới liên tiếp, gây ra tình trạng sạt lở đất khủng khiếp nhất trong 100 năm qua. Theo thống kê của Chính phủ Việt Nam, lũ lụt miền Trung đã làm khoảng 192 người chết và thiệt hại kinh tế ước tính khoảng 30,000 tỷ đồng.

Đảng CS có 'xoa dịu' nhân sự cao cấp miền Nam sau Đại hội 13?

Cuộc chiến 2/1979: VN ngồi lại với Trung Quốc để soạn sử, nên hay không?

Thượng tướng Nguyễn Trọng Nghĩa sẽ là ủy viên Bộ Chính trị hay không?

ĐH 13: Nhân sự ‘thành công’ mà sao để miền Nam ‘sa sút’?

Cùng lúc, tình trạng ô nhiễm không khí tại những thành phố lớn ở Việt Nam đang mức nguy hiểm. Theo dõi các trang về chỉ số ô nhiễm không khí, tôi thấy rõ là Hà Nội, chất lượng không khí thường xuyên được xếp vào mức kém và nguy hại cho sức khỏe mọi người. Ứng dụng đo chỉ số chất lượng không khí AirVisual luôn xếp Hà Nội vào danh danh những thành phố ô nhiễm nhất thế giới.

Một trong những nguyên nhân là nạn phá rừng và thiếu hụt cây xanh ở các đô thị. Theo báo cáo của Trung tâm nghiên cứu lâm nghiệp quốc tế - Center for International Forestry Research (CIFOR) diện tích rừng của Việt Nam từ năm 2008 - 2017 liên tục tăng từ 13,118.8 nghìn ha lên tới 14,415.4 nghìn ha.

Tuy nhiên, sự tăng này chủ yếu đến từ trồng mới ở các rừng sản xuất, trong khi đó rừng phòng hộ đã giảm mạnh từ 6,199,682 ha năm 2005 xuống còn 4,567,106 ha năm 2017, tỷ lệ rừng đặc dụng cũng chỉ tăng nhẹ.

Rừng phòng hộ đóng vai trò quan trọng trong việc ngăn chặn lũ và sạt lở đất ở các vùng trên cả nước; tuy nhiênlại đang bị chính quyền và các cấp quản lý ở Việt Nam bỏ qua. Tình trạng phá rừng thu lợi không chỉ đơn thuần đến từ những lâm tặc, hay những kẻ buôn gỗ, mà nay đang được hợp thức hóa khai thác từ những dự án chính thống.

Tại huyện Phong Điền tỉnh Thừa Thiên Huế, bốn dự án thủy điện gồm Alin B1, B2, Rào Trăng 3 và 4 với tổng công suất chỉ 89 MW được phê duyệt xây dựng ngay vùng lõi rừng bảo tồn, khiến 200 ha rừng đặc dụng bị mất và hàng trăm hecta rừng phòng hộ bị triệt hạ đã gây ra thảm họa sạt lở tại thủy điện Rào Trăng 3. Rõ ràng, sự hy sinh môi trường tự nhiên này cho mục đích kinh tế không hề mang lại giá trị tương xứng.

Chặt cây tùy tiện tại đô thị đông dân

Còn tại các đô thị, cây xanh bị chặt bỏ, và trồng mới một cách hết sức tùy tiện mà không có kế hoạch cụ thể. Trong năm 2018 chính quyền Hà Nội cho trồng 100 cây phong tại tuyến đường Trần Duy Hưng - Nguyễn Chí Thanh; tuy nhiên hiện nay cây không thể phát triển, cũng như tạo bóng mát cho người đi đường. Tương tự, nhiều cây xanh được trồng mới cũng không được chăm sóc đầy đủ, thiếu đi những công viên cây xanh tại các đô thị lớn. Nhiều lần báo chí đã ghi nhận, sau những cơn bão lớn nhiều cây xanh bị bật gốc lộ ra những gốc cây vẫn còn nguyên bọc túi nylon.

Chúng ta có thể hiểu rằng sự kiện trồng cây ngày xuân của Thủ tướng Nguyễn Xuân Phúc nhằm truyền đi thông điệp nâng cao nhận thức của mọi người về tầm quan trọng của rừng, cây xanh trong việc phòng chống thiên tai, khuyến khích các tổ chức thực hiện trồng, bảo vệ cây xanh, giúp góp phần bảo vệ môi trường sống.

Thế nhưng, những thông điệp tốt đẹp đó có mang lại giá trị thực sự hay không; khi mà để giải quyết những vấn nạn trên cần cả một kế hoạch, chính sách cụ thể và rõ ràng, cùng những biện pháp quyết liệt ở các cấp chính quyền để phát triển trồng cây, đồng thời ngăn chặn tình trạng phá rừng đặc dụng, phòng hộ, và xanh hóa đô thị như các nước Singapore, Nhật Bản. Cụ thể, theo số liệu của Hội đồng Công viên Quốc Gia Singapore diện tích không gian xanh đã tăng từ 879 ha lên 9.707 ha, tương đương khoảng 13,5% tổng diện tích của toàn bộ đảo quốc sư tử.

Tương tự, Anh Quốc cũng đang triển khai chiến dịch trồng 750,000 cây xanh xuyên suốt Vương Quốc Anh được phát động bởi chương trình Countryfile thuộc BBC. Trước đó vào tháng 11 năm 2020, Thủ tướng Anh Boris Johnson cũng đã tuyên bố " muốn trồng 30,000 hecta cây xanh mỗi năm để bảo vệ và phục hồi môi trường tự nhiên, như một phần của kế hoạch mười điểm cho Cuộc cách mạng công nghiệp xanh".

Cũng theo nguồn thông tin trên, cây xanh là hết sức quan trọng đối với bảo vệ môi trường theo nghiên cứu của Hội đồng cây xanh Anh Quốc (the UK Tree Council), một mẫu Anh tương đương 0,4 hecta cây xanh trưởng thành có thể hấp thụ lượng khí CO2 thải ra khi lái một chiếc xe khoảng 26,000 dặm Anh.

Rõ ràng, phát triển và bảo tồn rừng và cây xanh là hết sức cần thiết, tuy nhiên hầu hết các cấp chính quyền Việt Nam đang xem nhẹ trong việc đầu tư, phát triển cây xanh tại các khu đô thị cũng như phê duyệt những dự án vì lợi ích kinh tế trước mắt mà đang gây thiệt hại nghiêm trọng đến các rừng đặc dụng, phòng hộ.

Trong khi đó, các tổ chức hoạt động vì môi trường ở Việt Nam mới được hình thành khoảng 20 năm trở lại đây; tuy nhiên chủ yếu đó là các tổ chức nước ngoài, do đó họ không có một cái nhìn toàn diện cũng như hiểu rõ những vấn đề tồn tại ở Việt Nam. Ngoài ra sự kết nối hỗ trợ giữa chính quyền và các tổ chức này thiếu chặt chẽ, các tổ chức như WildAid, Tổ chức Hành động vì Môi trường (Actions for Environment Organization, viết tắt: AFEO), hay Green Seed vẫn chỉ dừng lại ở khía cạnh giáo dục và truyền thông để nâng cao nhận thức mọi người, mà chưa đến những hành động và biện pháp cụ thể để có kế hoạch phát triển và bảo vệ cây xanh ở Việt Nam một cách bền vững.

Để bảo vệ rừng và phát triển cây xanh đô thị một cách hiệu quả, lãnh đạo các cấp cần tiếp nhận và giải quyết triệt để chấm dứt tình trạng chặt bỏ cây xanh bừa bãi cũng như chấm dứt kiểm soát và xử lý các dự án làm ảnh hưởng đến môi trường. Mặt khác, chính quyền cần tạo sự liên kết và hợp tác chặt chẽ với các tổ chức môi trường và để góp phần nâng cao hơn nữa ý thức và trách nhiệm của mỗi công dân, cũng như xây dựng và triển khai nhiều hơn nữa những dự án trồng mới cây xanh và bảo vệ rừng. Có như vậy, thì chương trình trồng 1 tỷ cây xanh của Thủ tướng mới mang lại hiệu quả thiết thực như mong muốn, thay vì tiếp tục là một sự kiện mang tính hình thức và phong trào như hiện nay.

---Bài viết thể hiện văn phong và quan điểm của riêng tác giả, một nhà báo tự do hiện sống ở London, Anh Quốc.